Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2011, Blaðsíða 261
A mynd hér til hægri má sjá fjölda og dreifingu þeirra
fyrirtækja í fimm meginflokkum byggingarstarfsemi sem
eru skráð í fyrirtækjaskrá og hjá skattstjóra. Tölurnar
endurspegla ekki heildarfjölda þeirra sem eru í byggingar-
starfsemi því fjöldi lítilla fyrirtækja og einyrkja er ekki
færður inn í þessar tölur hjá Hagstofunni. Skráð fyrirtæki í
byggingarstarfsemi sem fellur undir liði sem taldir eru upp
á mynd 2 eru alls 3.296 árið 2010. Önnur fyrirtæki falla
einnig undir hin nýju lög og munu því hlíta sömu kröfum,
t d. hönnuðir og verkfræðingar sem hanna lagnir og
burðarkerfi bygginga. Af þessum 3.296 fyrirtækjum í bygg-
ingarstarfsemi eru sex fyrirtæki með vottað gæðakerfi frá
SI (Samtök iðnaðarins) og aðeins eitt fyrirtæki í byggingar-
starfsemi með ISO9001-vottun (Blöndalh, 2011). Fjöldi
fyrirtækja í byggingarstarfsemi sem tekið hafa upp vottað
gæðakerfi er því hverfandi eða um 0,2%.
Gríðarlegir hagsmunir eru í húfi fyrir byggingariðnaðinn
þ ví ef ekki tekst að gera iðnmeisturum og litlum fyrirtækjum
kleift að uppfylla kröfur mannvirkjalaga á einfaldan og
auðveldan máta er hætt við að mörg fyrirtæki þurfi að
hætta starfsemi í árslok 2015. Þess má geta að á íslandi eru örfyrirtæki og lítil fyrirtæki
samtals 97% af öllum fyrirtækjum (Viðskiptaráð íslands, 2009). Þegar svipuð lög um
rnannvirki gengu í gildi í Svíþjóð fyrir áratug gátu litlu fyrirtækin ekki uppfyllt kröfurnar
sem fram voru settar á þeim tíma og hættu þess vegna starfsemi fljótlega eftir gildistöku
laganna. Þetta varð til þess að aðeins urðu stór verktakafyrirtæki eftir á markaðinum
(Karlsson, 2011). Slíka þróun vilja menn líklega ekki sjá hér á landi og því þarf að bregðast
við í tíma.
Gögn og aðferðir
Fyrir liggur að þrátt fyrir góðar fyrirætlanir og vilja hafa mjög fá fyrirtæki á íslandi tekið
upp gæðakerfi og fengið vottun. Um 140 fyrirtæki innan Samtaka iðnaðarins (SI) hafa
keypt kerfi samtakanna en aðeins 12 fengið vottun. Til þess að grafast fyrir um ástæður
þessa voru tekin viðtöl við þrjá fulltrúa fyrirtækja í verktakastarfsemi sem starfa eftir
gæðakerfi. Einn starfar sem gæðastjóri hjá ÍAV sem er eina íslenska verktakafyrirtækið
sem tekið hefur upp ISO9001-staðalinn í gæðastjórnun og fengið vottun. Annar er
meðeigandi og stjórnarmaður í litlu verktakafyrirtæki, Arnarverki, sem vinnur að
innleiðingu ISO9001 og stefnir að vottun í lok 2011. Þriðji er eigandi og framkvæmdastjóri
hjá litlu verktakafyrirtæki, Litagleði, sem unnið hefur eftir gæðakerfi S1 undanfarin þrjú
ár og stefnir á að fá D-vottun 2011. Viðmælendur voru spurðir hver bakgrunnurinn að
innleiðingunni var, hvernig innleiðingin var framkvæmd og hverju hún hefur skilað.
Einnig var tekið viðtal við gæðastjóra Samtaka iðnaðarins en hann heldur utan um kerfi
samtakanna og fylgir eftir innleiðingu hjá fyrirtækjum. Viðtal var tekið við fulltrúa frá
Staðlaráði íslands sem heldur utan um staðlamál á Islandi og þar með talið það sem snýr
að ISO9001-staðlinum. Rætt var við Björn Karlsson, sem er forstjóri Mannvirkjastofnunnar.
Viðtölin voru hálfopin (e. Semi-structured interviewing) þar sem stuðst var við fyrirfram
mótaðar spurningar (Judd, Smith, & Kidder, 1986), sem sniðnar voru eftir mismunandi
aðkomu hagsmunaaðila að spurningunni "hvernig má einfalda innleiðingu og notkun
gæðakerfis hjá litlum fyrirtækjum og iðnmeisturum".
Þar sem viðmælendur koma úr ólíkum áttum voru spurningarnar ekki alltaf þær sömu
en tengdust þó meginviðfangi rannsóknarinnar, þ.e. að kanna hvernig innleiðing
gæðakerfis er framkvæmd, hvað heppnist vel, hverju mætti breyta og hversu sáttir
notendur eru. Þrír viðmælenda voru verktakar og notendur mismunandi kerfa. Tveir
voru úr hópi þeirra sem þróa eða halda utan um og setja fram gæðakerfi. Spurningum var
Ritrýndar vísindagreinar i259
“ Bygging íbúðar- og atvinnuhúsnæðis
Raflagnir
“ Pipulagnir, uppsetning hitunar- og loftræstikerfa
■ Murhúðun
“ Málningarvinna
Fjöldi fyrirtækja eftir atvinnugreinum
í byggingarstarfsemi (Hagstofa
fslands, 2011).