Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2011, Blaðsíða 314
íslenzk vötn frá 1956 kemur fram að á þeim tíma hafi 91 vatnshæðarmælir verið settur
upp frá upphafi, og voru 71 þeirra þá virkir. Þar af voru 11 búnir sírita, en annars staðar
var lesið af kvarða eða á lóðsnúru frá föstu merki með aðstoð gæslumanna, ýmist daglega
eða tvisvar í viku. Auk þess voru gerðar stakar rennslismælingar víða um land á fyrstu
árum kerfisbundinna vatnamælinga til að afla heildaryfirlits um vatnafarið. Einnig var
lögð á það þung áhersla á þessu tímabili að aðstoða sem flesta bændur og sveitarfélög við
undirbúning mmni virkjana. Þar lagðist á eitt að ekki lá fjármagn á lausu til stórvirkjana
og að tenging milli landshluta var ekki fyrir hendi, auk þess sem dreifikerfi til flutninga
á rafmagni var mjög veikburða og brotakennt.
Breytingar á skipulagi
A næsta áratug eftir útkomu íslenzkra vatna færðist áherslan hins vegar yfir á byggingu
stærri og hagkvæmari virkjana, samhliða rafvæðingu sveitanna með aðstoð umfangs-
mikilla raflínulagna. Á þessu tímabili var heldur amast við smávirkjunum á vegum
bænda jafnóðum og raflínur voru lagðar um sveitirnar, þar sem búnaður til stýringar og
spennujöfnunar þeirra við dreifikerfið var vanþróaður. Þetta hafði einnig áhrif á starfsemi
vatnamælinga, þannig að aukin stund var lögð á hálendismælingar og vetrarmælingar,
auk áherslu á samfelldar og vandaðar vatnshæðarmælingar og reglulegar lykilmælingar
á rennsli í öllum stærri vatnsföllum, á mælistöðum sem næst hálendisbrúninni. Upp úr
1960 voru gerðar úttektir á þörfinni fyrir vatnafarsupplýsingar og hvað gera þyrfti til að
fullnægja henni og fengnir erlendir sérfræðingar til aðstoðar við það mat. Fjárveitingar til
vatnamælinga voru þá aðeins \Vi til 3% af því sem þurfti til að framkvæma tillögur í
framhaldi af þessum úttektum (Árni Snorrason 1990). Á næstu árum var leitast við að ná
sem flestum markmiðum í tillögunum og unnið skv. markvissri áætlun að uppbyggingu
og rekstri kerfisins. Sem fyrr ríkti þó mikil ráðdeild og sparnaður í starfsemi Vatna-
mælinga. Þróun í orkurannsóknum, aukin rafvæðing og byrjunarskref í átt til stóriðju
leiddu til meiri háttar skipulagsbreytingar árið 1967, þar sem skilið var í megindráttum á
milli rannsókna, dreifingar á rafmagni og reksturs virkjana, en þá skiptist Raforkumála-
skrifstofan í Orkustofnun og Rafmagnsveitur ríkisins ásamt því sem Landsvirkjun var
stofnuð. Vatnamælingar með Sigurjón Rist sem forstöðumann voru þá settar undir
Raforkudeild sem stýrt var af Jakobi Björnssyni, síðar orkumálastjóra. Sú deild varð síðar
að Vatnsorkudeild á Orkustofnun undir stjórn Hauks Tómassonar. Á Vatnsorkudeild var
samhliða vatnamælingum sinnt tengdum þáttum á sviði vatnafræði, straumfræði, aur-
burðarmælinga og vatnajarðfræði
með töluverðum umsvifum. Þessi
þættir færðust síðan að meira eða
minna leyti undir starfsemi
Vatnamælinga, er Vatnsorkudeild var
lögð niður árið 1997. Reglulegar
afkomumælingar jökla bættust svo
við á Vatnamælingum á níunda
áratugnum, en áður hafði verið sinnt
um árabil samstarfi við Jöklarann-
sóknafélagið um skráningu á hreyf-
ingum jökulsporða.
Einn aðaltilgangurinn með leiðangri
Amunds Hellands til íslands sumarið
1881 var að athuga rofmátt jöklanna
og yfirfæra þær athuganir á Skandi-
navíu til mats á aðstæðum sem ríktu
meðan jökulskjöldur lá þar yfir á
ísöldinni. Rennslismælingum hans
fylgdi sýnataka og rannsóknir á
Eberg Elefsen og Árni Snorrason mæla rennsli af brúnni á Blöndu
við Löngumýri..
312i Árbók VFl/TFl 2011