Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2011, Blaðsíða 276

Inngangur
Brotabelti Suðurlands er eitt virkasta jarðskjálftasvæði íslands. Nokkrir stórir jarðskjálftat
verða þar á hverri öld, en þeir kom þó gjarnan í runum líkt og gerðist í Suðuríands-
skjálftunum 1896. Þá urðu fimm skjálftar stærri en 6,0 á tæplega tveggja vikna tímabili/
eða frá 26. ágúst til 6. september. Árið 1912 varð svo einn stór stakur skjálfti, austarlega a
svæðinu, kenndur við Selsund á Rangárvöllum sem sumir jarðvísindamenn telja að hafi
verið síðasti skjálftinn í rununni, sem hófst 1896 (Páll Einarsson, 1991). Þann 17. og 21 júnj
árið 2000 skóku tveir skjálftar Suðurland sem báðir voru af stærðinni 6,5 (Mw). Sá fyrri átti
upptök við Skammbeinsstaði í Holtum og sá síðari við Hestfjall í Grímsnesi. Þriðji
skjálftirm varð svo 29. maí 2008 í Ölfusi af stærðinni 6,3 (Mw). Hágildi hröðunar í Suður-
landsskjálftunum 2000 mældist við gömlu Þjórsárbrúna eða 0,84g, þar sem g er þyngdar-
hröðun jarðar (Bjarni Bessason og Einar Hafliðason, 2004). I Ólfusskjálftanum 2008
mældist hröðun yfir 0,8g á nokkrum stöðum í Hveragerði í svokölluðu ICEARRAV
mælaneti sem Jarðskjálftamiðstöð Háskóla íslands á Selfossi rekur (Benedikt Halldórsson
og Ragnar Sigbjörnsson, 2009). Engin íbúðarhús hrundu í jarðskjálftunum 2000 og 2008,
en örfá útihús féllu. Eignatjón var þó mikið. Um 40 hús voru dæmd ónýt í 2000 jarð-
skjálftunum og 30 í 2008 skjálftanum. Þótt engin íbúðarhús hafi fallið í síðustu Suður-
landsskjálftum, var raunin ekki sú sama í skjálftarununni 1896, þrátt fyrir að þeir skjálftar
hefðu verið áþekkir að stærð. Þá hrundu rúmlega 1300 íbúðarhús og um 2400 útihús
(Ragnar Sigbjörnsson o.fl., 1998 og Þorvaldur Thoroddsen, 1899). Á þeim tíma voru flest
hús byggð úr torfi, grjóti og timbri, og eiginleikar og styrkleiki burðarkerfis gjörólíkur því
sem nú er. Torfhús eru efnismikil og þung, og binding milli grjóts og torfs í hlöðnurrt
veggjum léleg. Hvorttveggja er óhagstætt gagnvart jarðskjálftaáraun.
Meginviðfangsefni þeirrar rannsóknar sem hér er kynnt er greining á eignatjóni sem varð
í Ölfusjarðskjálftanum 2008. Birtir eru líkindafræðilegir tjónaferlar fyrir algengustu
húsgerðir á Suðurlandi er byggja á mati á tjóni á fasteignum, sem eru vátryggðar gegn
náttúruhamförum af Viðlagatryggingu Islands. Slíka tjónaferla má nota þegar rneta skal
líkindafræðilega tjón af völdum jarðskjálfta, t.d. í tengslum við tryggingar. Einnig eru þeir
gagnlegir þegar meta skal tjón í einstökum atburðum vegna áhættumats, sem og við
neyðarstjórnun í kjölfar jarðskjálfta.
Hefðbundið tjónafall sýnir tjón á lóðréttum ás og jarðskjálftaáhrif á láréttum ás fyrii'
tiltekna byggingargerð. Fjöldi slíkra falla er til í erlendum heimildum. í mörgum tilvikum
er tjóninu lýst með orðum, t.d.: ekkert, lítið, töluvert og mikið. Stundum er notast við fleiri
skemmdastig og oft er stutt lýsing á umfangi tjóns bak við hvert stig (sjá t.d. Colombi
o.fl., 2003, og Rossetto og Elnashai, 2003). Með reynslusambandi má varpa skemmda-
stiginu yfir í fjárhagslegt tjón fyrir hverja byggingargerð.
I þessari rannsókn eru tvö meginatriði sem eru frábrugðin hefðbundnu tjónafalli. í fyrsta
lagi er tjóninu ekki lýst með skemmdarstigum, heldur sem hlutfalli af áætluðum við-
gerðarkostnaði á móti endurbyggingarverði fasteignar. í öðru lagi er ekki notast við eitt
fast gildi fyrir gefin jarðskjálftaáhrif, heldur er tjóninu lýst með líkindafalli fyrir tiltekin
áhrif. Sambærilega framsetningu má finna í þekktri bandarískri rannsókn frá 1985
(Applied Technology Council 1985 og 2002). Þar eru föllin þó grundvölluð á huglægu
mati valdra sérfræðinga, en í þessari rannsókn er byggt á raunverulegum tjónsgögnum
sem safnað var í kjölfar Ölfusskjálftans 2008. Föllin innihalda því mun meiri upplýsingar
um tjón en hefðbundnir tjónaferlar, þar sem þau sýna dreifingu skemmda fyrir tiltekið
tilvik. Birt eru líkindafræðileg tjónaföll fyrir ólíkar byggingargerðir og mismunandi
jarðskjálftaáhrif. Föllin má einnig nota til að ákvarða hefðbundna ferla með þeim vik-
mörkum sem óskað er eftir (til dæmis meðalgildi, meðalgildi að viðbættu einu staðal-
frávik, 90% hlutfallsmörk, o.s.frv.). Þau gefa hins vegar ekki upplýsingar um eðli tjóns.
Viðbótarupplýsingar eru þó gefnar í greininni sem nota má til að meta hve stór hluti
tjónsins tengist burðarvirki viðkomandi byggingargerðar.
2 7 4 j Árbók VF(/TFl 2011