Morgunblaðið - 23.05.1987, Síða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. MAÍ 1987
MURRISTUR
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Steinsteypan er kalt og frá-
hrindandi byggingarefni og í eðli
sínu mannfjandsamleg.
Glöggur og framsýnn vísinda-
maður reiknaði þannig út, hvenær
mannininum með jöfnu og hnit-
miðuðu áframhaldi myndi takast
að malbika alla jarðarkúluna, —
heila yfirborðið!
Það kom í ljós, að við verðum
í hálfum Kjarvalssal Kjarvals-
staða, á móti ívari Valgarðssyni,
sýnir myndlistarmaðurinn og
spekingurinn Níels Hafstein
nokkur skúlptúr- og veggverk.
Þetta er hugmyndafræðileg
innsetning (installation) og ber
öll sýningin nafngiftina „Svartir
og gylltir hestar".
Niels Hafstein er út og í gegn
hugmyndafræðilegur listamaður
og hefur sem slíkur komið ýmis-
legt við sögu á íslenzkum mynd-
listarvettvangi.
Hið hugmyndafræðilega er
Níelsi háleit hugsjón, sem hann
hefur helgað líf sitt, og fyrir hon-
um mun það eitt teljast gild iist,
að það hafi markvissa hugsun að
baki. Hugsunin er hér mikilvæg-
ari sýnilegri útkomu og áþreifan-
legri hugmynd. Og fyrir slíka er
það eitt jafnvel fullgild list að
hugsa þvert í gegnum jörðina.
Þemað á sýningunni er hesturinn
og flugið, og fylgir listamaðurinn
sýningunni úr hlaði með sögu af
í hálfum Kjarvalssal Kjarvals-
staða sýnir myndlistarmaðurinn
Ivar Valgarðsson nokkur skúlp-
túr; og veggverk.
Ýmislegt hefur sést til Ivars á
hinum ýmsu sýningum undanfar-
in ár og er ljost, að hann er af
hugmyndafræðilegu kynslóðinni
öðru fremur, þótt á stundum
bregði hann pentskúfinum fyrir
sig. Blöndu af þessu sáum við á
sýningunni „íslenzk abstraktlist“
að Kjarvalsstöðum fyrr á árinu,
og var það stóra myndverk tákn-
rænt fyrir vinnubrögð hans hér
áður fyrr.
Sennilega er Ivar þó öðru frem-
ur myndhöggvari í orðsins fyllstu
merkingu, enda verða þær ein-
földu myndir, sem hann vinnur í
skúlptúrlistinni, manni einkum
minnisstæð af athöfnum hans á
myndlistarsviði.
að bíða enn um stund og náum
því ekki á þessari öld, en það hlýt-
ur að koma að því fyrr eða síðar,
sé tekið mið af stórhug og fram-
kvæmdavilja hvíta mannsins, —
því að þetta er undir lið framfara
og framþróunar!
Það er þannig nokkur vamagli
á hugtakinu og t.d. ekki allt áun-
nið við það að komast fljótar á
milli staða. Mönnum vinnst þá
t.d. minni tími til að uppgötva
fegurðina á leiðinni og eiga erfíð-
ara með að koma hughrifunum
stríðsfáki Alexanders mikla, sem
hann fléttar persónulegu minni
úr bemsku, að mér skilst. Það er
mikil einlægni og alvara, sem að
baki athafna Níelsar Hafstein
býr, og víst getur það verið góður
og gildur leikur að tengja ýmsa
hluti, er menn búa til, margvísleg-
um sögum úr fortíðinni og ekki
sakar þá að yfir þeim sé söguleg-
ur ljómi og að skáldfákurinn
Pegasus sé með í leiknum.
Hins vegar eykur það ekki á
formgildi myndlistarverkanna,
a.m.k. ekki áþreifanlega formgild-
ið, hvað sem því huglæga líður.
En eins og kemur fram hjá Ivari
félaga hans verður innsetningin
frekar bragðdauf fyrir augað á
þessum stað. Hér hefði hnitmiðuð
lýsing þurft að koma til, sem hefði
lyft undir stemninguna.
Hér er allt svo slétt og fellt og
ýtir ekki undir hugarflug og
drauma nema þá ritsmíðin á ein-
blöðungnum.
Hin einföldu skúlptúrverk á
sýningunni að Kjarvalsstöðum
staðfesta og þessa tilgátu, en öðru
máli gegnir, að þau njóta sín þar
engan veginn.
Myndverkin eru sett upp sem
innsetning eða „Ilstallation" eins
og það nefnist á fínu máli, en
komast alls ekki til skila á hinu
freka gólfi hússins. Á ég hér við,
að parkettgólfið taki til sín og
veiki um leið áhrif frá skúlptúrun-
um, — og þá virka og myndverkin
á veggjunum hálf kraftlítil, svo
sem þeim er fyrir komið.
Einfaldar og klárar höggmynd-
ir eins og þær, sem Ivar sýnir,
kalla á rétta staðsetningu og sérs-
takt umhverfi, og því er innsetn-
ings-hugmyndin hárrétt, en kemst
einfaldlega ekki til skila í hinu
vandnotaða húsnæði Kjarvals-
staða.
til skila. Menn þurfa að hafa tíma
til að hugsa og rými til að geta
fundið til, slíkt verður ekki mögu-
legt í framtíðarheimi steinsteyp-
unnar og með tilbúnu súrefni.
Mætti þá frekar biðja um gró-
mögn náttúrunnar og sem allra
mest af eðlilegum skít.
Eitt er víst og það er, að hlut-
verk skapandi listamanna er m.a.
að gera okkur lifandi mönnum
kleift að lifa og hrærast í ójarð-
neskum efnum, a.m.k. svo lengi
sem við erum ekki úr steinsteypu
sjálfír.
Þetta hefur mönnum lengi ver-
ið ljóst, og þess vegna hefur
heimurinn eignast stórkostleg
listaverk í aldanna rás, sem eru
í kjama sínum ekkert annað en
viðleitni mannsins til að lifa af
og varðveita uppmna sinn —
tengsl sín við móður náttúm.
Þessari lífrænu skreytiþörf hefur
verið veitt útrás í margri mynd
innan húss og utan, svo sem sér
stað í hofí og hörg, minnismerkj-
um ýmiss konar og utan á
hýbýlum einstakra listelskra
manna. Ein af aðferðunum til að
lífga upp á hlaðinn, tölhöggvinn
steininn og síðar steinsteypuna
nefnist múrrista eða „sgraffito“,
eins og aðferðin nefnist á fag-
máli. Fyrstu minjar múrristunnar
em frá 13. öld, en handiðnaðar-
menn hafa líkast þekkt þessa
aðferð mun fyrr og trúlega allt
frá því farið var að nota stein sem
byggingarefni. Einkum þegar til-
höggvinn steinn kom í stað
náttúmgijóts og skyndilega
blöstu við auðir og berir veggir.
Það hefur lítið verið unnið í þess-
ari tækni á íslandi, fyrr en
Gunnsteinn Gíslason tók að
helga henni alla krafta sína í upp-
hafí þessa áratugar.
Árangurínn sáum við fyrst á
sýningu að Kjarvalsstöðum 1982,
og listamaðurinn er enn á ferð
Veflistin hefur tekið á sig
margar myndir á undanförnum
ámm, farið langt út fyrir hinn
tvívíða flöt og á stundum hefur
gerandinn verið mest upptekinn
af rúmtakinu.
Þannig hefur listgreinin nálg-
ast það að vera hrein skúlptúr á
stundum ásamt rannsóknum á
formfræðilegum möguleikum og
áferð ýmissa ólíkra efna.
Margt ágætt hefur komið út
úr þessari uppstokkun hugtaks-
ins, þótt á köflum þætti full langt
gengið og of langt vikið af braut
hreins vefnaðar.
Á allra síðustu ámm hefur
Sýning sem þessi kemur hinum
almenna áhorfanda mjög á óvart,
og því er það misráðið að fylgja
henni ekki úr hlaði með einhvers
konar kynningu í sýningunni.
Slíku er ekki til að dreifa, og
þannig séð er sýningin einungis
skiljanleg harðsoðnustu fræði-
mönnum og þeim því vafalítið
mikill hvalreki og veisla.
En það er víst til fleira fólk og
það er hálf slakt, að ekki sé fastar
að orði kveðið, að gleyma því með
öllu.
Því verður með engu móti
mælt, að Ivar Valgarðsson er með
okkar hæfíleikameiri listamönn-
um af sinni kynslóð, en það kemst
einfaldlega ekki til skila á þessari
sýningu.
En það kemur dagur eftir dag-
inn í dag.
með sýningu á sama stað, nánar
tiltekið vestri gangi menningar-
setursins.
Hér hefur sjálfsagt verið upp-
runaleg þörf að baki, því að við
Islendingar erum óskemmtilega
gjamir til að gleyma þessum mik-
ilvæga þætti húsagerðarlistar,
sem þó er jafngamall listgrein-
inni. Þörfin er fyrir hendi, en
kemur í flestum tilvikum fram í
misþyrmingu húsveggja frekar en
að vera í tignarlegu samræmi við
þá og auðga viðkomandi bygg-
ingu.
Því var löngu kominn tími til,
að hér væri tekið til hendi og ein-
ungis þannig séð er viðleitni
Gunnsteins Gíslasonar mikils
virði.
Gunnsteinn vinnur á nokkuð
þröngu og einhæfu sviði og víst
óskar maður þess iðulega, að
meiri kraftur væri í verkum hans,
en kannski er það vegna þess, að
listamaðurinn telur ekki markað
mátt kenna afturhvarfs í þessu
málum og þannig hefur endurnýj-
aður sígildur vefnaður vakið einna
mestu athyglina á stórum vefjar-
listarsýningum í útlandinu.
Nákvæmlega á sama hátt hefur
og gerst með leirlistina og fleiri
hliðargreinar myndlistarinnar og
má hér nefna dönsku listakonuna
Alev Siesbye, sem náð hefur al-
þjóðlegri frægð fyrir einfalda en
stórbrotna keramik sína.
Þessi t ánægjulega þróun, sem
byggðist öðru fremur á því að
halda fram sérskennum listíða-
greina og að dýpka tjákraft þeirra
með virkjun einfaldleikans, hefur
og einnig náð til íslands. Þessa
hefur m.a. séð stað í einföldum
vefmyndum Ingibjargar Styr-
gerðar Haraldsdóttur, sem til
mánaðamóta sýnir tug nýlegra
verka í eystri gangi Kjarvalsstaða.
Ingibjörg er ekkert að flýta
sér, því að hún á langt og strangt
nám að baki og margra ára sjálf-
stæða vinnu við vefstólinn, áður
en hún kveður sér hljóðs með sinni
fyrir slíkt enn sem komið er.
Hér eru möguleikarnir miklir
og þá ekki einungis í því skreyti-
kennda heldur einnig í litbrigðum
og áferð, en hér virðist mér Gunn-
steinn halda full mikið aftur af
sér.
Hins vegar hefur hann hannað
stálramma sem viðbót við tækn-
ina, sem er ekki heppilegasta
lausnin, vilji listamaðurinn færa
út kvíamar á upprunalegu tækni-
sviði. Til þess getur hann unnið
svo miklu betur úr efniviðnum en
honum hefur ennþá tekist og hann
hefur þó handa á milli og því í
næsta sjónmáli. Hér er að líta
langt yfír skammt, þó leikurinn
geti á stundum verið í hæsta
máta áhugaverður.
Og þannig séð er maður alveg
sáttur við myndir eins og „Orðan"
(10), „Aðför“ (15), en þó fremur
öllu „Gegpum loftmúrinn „11“
(127)
fyrstu og látlausu sýningu. Eigin-
leikar, sem eru alltof sjaldgæfir
nú á tímum, en eru þó einmitt
vænlegir til dijúgrar uppskeru.
Menn koma líka ekki að tómum
kofunum hjá þessari listakonu,
því að veftæknina hefur hún full-
komlega á valdi sínu. Lit stillir
hún í hóf, og þannig er uppistaðan
mildir, bláir og gráir tónar, og í
heillegri myndbyggingunni geng-
ur hún út frá frumformunum.
Formræn vinnubrögð hennar
geta sterklega minnt á ameríska
myndlistarmanninn Frank Stella
og ýmsa félaga hans í „Hard
Edge“-liststefnunni.
Þetta eru ef til vill nauðsynleg-
ar lánsfjaðrir enn sem komið er,
en svo mikið er af upplifuðum
hughrifum listakonunnar Ingi-
bjargar Styrgerðar í þessu
verkum, að hún ætti að hafa alla
burði til að þróa hér sinn eigin stfl.
Að öllu samanlögðu er hér á
ferð heilleg og hrifmikil frumraun,
sem listakonunni er mikill sómi
að.
Níels Hafstein
Svartir o g
gylltir hestar
IV AR VALGARÐSSON
Byggingarfræðileg sértekning