Morgunblaðið - 23.05.1987, Page 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. MAÍ 1987
Skólastjórar Landakotsskóla frá upphafi og til dagsins í dag. F.v. Systir Clementina, Marteinn Meulenberg biskup, séra Josep Hacking, séra Franz Ubaghs, séra A. George.
Landakots-
skóli í 90 ár
eftir Gunnar F.
Guðmundsson
Um þessar mundir er þess minnst
að 90 ár eru liðin síðan skólastarf
hófst í Landakoti. Hér á eftir verð-
ur reynt að halda til haga nokkrum
brotum, sem fundist hafa úr sögu
skólans, og raða þeim saman í heil-
lega mynd.
Upphaf kennslu í
Landakoti
í október 1895 kom hingað til
lands kaþólskur prestur og settist
að í Landakoti. Hann hét Jóhannes
Frederiksen og var á vegum kaþ-
ólska biskupsins í Danmörku,
Jóhannesar von Euch. Fyrr á öld-
inni höfðu tveir kaþólskir trúboðar
verið hér á ferð og keypt þá Landa-
kot, en orð þeirra féllu í grýttan
jarðveg, enda trúfrelsi ekki viður-
kennt fyrr en með stjómarskránni
1874. Tveir áratugir voru liðnir frá
því, að kaþólskur prestur hafði
síðast búið í Landakoti, og á þeim
tíma hafði trúboðsdeild páfastóls
(Propaganda Fide) eignast Landa-
kot. Nú skyldi þess enn freistað að
láta kaþólska kirkju skjóta rótum í
íslenskum jarðvegi. I nóvember
sama ár bættist Frederiksen liðs-
auki, en þá kom séra Otto Getman
til íslands.
Á þeim tíma gekk um það orð-
rómur í Reykjavík, að kaþólska
kirkjan ætlaði að hefja miklar fram-
kvæmdir á íslandi. Sögusagnir
þessar komust að líkindum á kreik,
þegar fréttist af mikilli fjársöfnun,
sem rithöfundurinn og jesúítaprest-
urinn Jón Sveinsson (Nonni) stóð
fyrir í Frakklandi og víðar til að
koma upp holdsveikraspítala á Is-
landi (ísafold 30. nóv. 1895). Þegar
málið var borið undir Frederiksen,
vildi hann ekkert við það kannast,
að kaþólska kirkjan ætlaði að reisa
spítala í bænum, en hann hafði
fullan hug á að fá hingað „nunnur
sem hjúkrunarkonur handa þeim
sjúklingum, sem þess kynnu að
óska" (ísafold 9. nóv. 1895). Það
var síðan fyrir atbeina von Euch
biskups, að þessi ósk Frederiksens
rættist vonum fyrr.
I júlímánuði 1896 komu til lands-
ins með póstskipinu Lauru §órar
systur, „nokkurs konar fylgisveit
hinnar kaþólsku trúarboðsstofnun-
ar í Landakoti", og var þeim ætlað
að annast hjúkrun og vitja sjúkra
(ísafold 25. júlí 1896). Þær voru
af sankti Jósefsreglu, sem átti móð-
urhús í Chambery í Frakklandi. Ein
þeirra var systir Clementia, og vill
svo vel til. að varðveist hafa endur-
minningar hennar, sem hún ritaði
um 1912. Hún segir um tilgang
ferðarinnar til Islands, að hann
hafí einkum verið sá „að hjúkra,
eftir því sem við yrði komið, hinum
holdsveiku, sem þar eru“. Nokkru
síðar kemur þessi frásögn:
í októbermánuði byrjuðum við
að kenna í litlum skóla með
tveimur kaþólskum bömum.
Fyrsta skólaborðið var strokfjöl,
sem hvfldi á gluggakistunni og
náttborðinu. Þegar bömunum
íjölgaði svolítið, fluttum við
kennsluna inn í klausturstofuna,
sem jafnframt var borðstofa okk-
ar systranna, að kennslustundum
loknum.
Hálfu ári síðar voru nemend-
umir orðnir ellefu, og voru tveir
þeirra böm eins þekktasta kaup-
mannsins í bænum.
Séra Johannes Frederiksen,
sem um nokkurt skeið hafði ver-
ið erlendis, kom heim aftur með
Vestu 15. nóvember 1896. Þegar
hann sá, að skólinn okkar var
byijaður, óskaði hann eftir því
að við tækjum nokkur fátæk
mótmælendaböm til kennslu. Á
þann hátt mundi starfið blessast
best og Drottinn halda vemdar-
hendi sinni yfír því. Við tókum
við þremur bömum, sem foreldr-
amir höfðu leyft að taka kaþ-
ólska trú (Andvari, nýr flokkur,
1981, bls. 152.)
Kaþólsku bömin tvö, sem systir
Clementia getur um, hétu Hansína
og Friðrik. Eitthvað hlýtur að hafa
skolast til í minningum systur Cle-
mentiu, því að heimildum ber saman
um, að faðir þeirra, Gunnar Einars-
son hafi ekki flust til Reykjavíkur
frá Hjalteyri fyrr en sumarið 1897.
Hin bömin þijú voru Rósa Þórarins-
dóttir en faðir hennar var utan-
búðarmaður hjá Ziemsen, og tvær
dætur Sveins Eiríkssonar snikkara,
þær Ingibjörg og Stefanía Eiríksen
(Fálkinn 26. okt. 1964).
Þannig var upphaf skólakennslu
í Landakoti.
Skiptar skoðanir
um kennsluna
Þegar systumar hófu fræðslu
sína í Landakoti, var aðeins einn
skóli starfræktur í Reykjavík. Hann
hafði verið stofnaður 1860 og var
síðar nefndur Miðbæjarbamaskól-
inn. Annars áttu foreldrar og
prestar að sjá til þess, að böm lærðu
Iestur, skrift og reikning, því að
skólaskylda var ekki lögboðin fyrr
en árið 1907 og þá einvörðungu
fyrir böm á aldrinum 10—14 ára.
Skólinn í Landakoti var í önd-
verðu á fárra manna vitorði. í
blaðinu Þjóðólfi 11. febrúar 1898
er haft eftir dönsku blaði, að Jó-
hannes von Euch biskup hafi gengið
fyrir Leó páfa XIII og fært honum
mjmd af níu íslenskum unglingum,
er sækja kaþólskan skóla í
Reykjavík. Af þessari frétt var
dregin sú ályktun í Þjóðólfi, að
kaþólsku prestamir héldu bama-
skóla, „og er það eflaust trúar-
kennslukóli, þar sem katólsk fræði
eru kennd, þótt dult fari“.
Ekki vom allir ýkja hrifnir af
þessari nýju skólastofnun. Ritstjóra
Fjallkonunnar gmnaði t.d., að skól-
ann ætti að nota til að útbreiða
kaþólska trú. Einnig þótti honum
athugavert, að „embættismenn og
ýmsir af hinum heldri mönnumi
bæjarins sem kallaðir era, taka
meir og meir að ganga fram hjá
bamaskóla bæjarins og senda böm
sín í kaþólskan skóla“ (Fjallkonan
3. nóv. 1900). Hér á ritstjórinn
vafalaust við, að Elín Stephensen,
dóttir landshöfðingjans, var send í
Landakotsskóla, einnig þijár dætur
Geirs Zoéga rektors, Camilla, elsta
dóttir Thors Jensens og Sólveig
dóttir Kristjáns Jónssonar dóm-
stjóra, svo að nokkur dæmi séu
nefnd (Fálkinn 26. okt. 1964, bls.
42). Þetta bendir óneitanlega til
þess, að snemma hafi farið gott orð
af Landakotsskóla. En ekki vom
allir sannfærðir um, að slíkt yrði
til frambúðar. I grein, sem Hjálmar
Sigurðsson kennari ritaði í blaðið
ísafold 21. september 1901 fullyrð-
ir hann, að hvergi sé alþýðumennt-
un bágbomari en í þeim löndum,
þar sem kennslan er að öllu leyti í
höndum kaþólskra klerka. Síðan
spyr Hjálmar:
Em líkindi til þess, að vernd-
ari fáfræðinnar í Suðurlöndum
muni verða frömuður menntun-
arinnar hér á landi? Nei; þá færi
nú að verða hausavíxl á hlutun-
um.
En þrátt fyrir aðfinnslur ein-
stakra manna fjölgaði nemendum
jafnt og þétt, og árið 1906 vom
þeir nálægt 70. Aðsóknin í Landa-
kotsskóla var slík, að á þessu sama
ári varð að vísa frá 50 nemendum
vegna rúmleysis (sbr. ísafold 27.
júní 1908). Það var því orðið þröngt
um nemendur og kennara í vistar-
vemm systranna í Landakoti.
Hvers vegna sendu foreldrar
böm sín í Landakotsskóla á þessum
ámm? Ein ástæðan hefur verið sú,
að íslensk ungmenni nutu ekki öll
ókeypis skólagöngu fyrr en með
fræðslulögunum 1907. Fyrir þann
tíma hefur verið lítið eða ekkert
dýrara að senda þau í Landakots-
skóla. Af 456 nemendum, sem
stunduðu nám í bamaskólanum í
Reykjavík árið 1906 vom 180 látn-
ir greiða fullt skólagjald, en 106
hálft, 50 nemendur fengu styrk úr
Thorkilliisjóði, hinum var gefið upp
skólagjaldið. (Alþ.tíð. 1907 B,
1924).
En fleira hlaut að koma til, því
að Landakotsskóli hélt áfram að
dafna og nemendum að fjölga. Ef
til vill hefur eitthvað verið hæft í
því, sem skrifað stendur um skólann
í blaðagrein frá 1908:
Þeir, sem til hans þekkja al-
mennilega, lúka allir upp einum
munni um það, að þar fari saman
ágæt tilsögn og fyrirtaks stjórn
— böm úr þeim skóla auðþekt á
því, hvað þau kunna vel að hlýða
og hversu þau haga sér siðsam-
lega (ísafold 27. jan. 1908).
Síðast en ekki síst var það á margra
vömm, að kennsla í handavinnu
væri með miklum ágætum í Landa-
koti.
Árið 1903 fól Jóhannes von Euch
biskup prestum af Montfortreglu
að hafa umsjón með starfi kaþólsku
kirkjunnar á íslandi. í lok sama árs
komu hingað til lands tveir prestar
af þeirri reglu, séra Meulenberg og
séra Servaes. Að fmmkvæði þess-
ara manna var ráðist í að byggja
nýtt skólahús með styrk erlendis
frá, og lauk því verki árið 1909.
Arkitekt skólans var danskur mað-
ur, Schau að nafni. Eftir þetta höfðu
Montfortprestar jafnan hönd í
bagga um stjóm skólans við hlið
Jósefssystra.
Landakotsskóli
viðurkenndur
í júní 1908 var haldin sýning á
handavinnu barna í Landakots-
skóla. Þar gat að líta ísaumsmuni
og dráttlistarverk, sem nemendur
höfðu gert undir leiðsögn kennara
sinna, systur Clementiu og séra
Meulenbergs. Sýning þessi vakti
töluverða athygli og fékk lofsam-
lega dóma. I blaðinu Isafold er að
finna þessa umsögn:
Um þá sýning má með sanni
segja, að margur mundi vilja
kalla hana að sumu leyti listasýn-
ing fremur en viðvaningsverka
eftir ung böm.
Hér á landi hefir aldrei sést
neitt því líkt, aldrei nándarnærri
jafnlangt komist með stóran
barnahóp í listfengi og vand-
virkni (Isafold 27. júní 1908).
Á næstu ámm vora fleiri slíkar
sýningar haldnar í Landakotsskóla,
og þóttu þær jafnan nokkur við-
burður í bæjarlífinu.
Sumarið 1911 var efnt til mikill-
ar iðnsýningar í Reykjavík, og tóku
þátt í henni nokkrir skólar, meðal
þeirra Landakotsskóli. Eftir blaða-
fregnum að dæma átti enginn
jafnmarga muni á sýningunni og
Landakotsskóli; þeir fylltu tvo sali
og var þó þétt raðað. Um sýning-
una var mikið skrifað og verður
ekki betur séð en að stjómendur
Landakotsskóla hafi mátt vel við
una sinn hlut. í Vísi 21. júní segir
t.d. á þessa leið:
Skólaiðnaðurinn er ágætur, en
engum getur dulist það, sem
þama kemur, að Landakotsskól-
inn er þar í fremstu röð — og
skarar langt fram úr. — Það er
hreinasta snilld — af skólaiðnaði
að vera — margt sem sá skóli
hefur látið á sýninguna, og fari
önnur kennsla og framfarir í
þeim skóla eftir þessu, sem á
sýningunni er. Þá er Landakots-
skólinn tvímælalaust langbesti
bama- og unglingaskólinn á
þessu landi. Enda mun það vera
álit margra, sem til þekkja, að
svo sje í raun og vem.
Hróður Landakotsskóla fór mjög
vaxandi eftir iðnsýninguna. Næsta
vetur, 1911—1912, héldu systumar
handavinnunámskeið og sóttu það
32 nemendur, en alls vom þá rúm-
lega 100 nemendur í skólanum. í
þann hóp komu böm Hannesar
Hafsteins 1912, sama ár og hann
varð ráðherra öðm sinni. Systir
Clementia lætur þessa getið í end-
Frá Riftúni, sumardvalarheimili kaþólsku kirkjunnar fyrir börn.