Morgunblaðið - 05.06.1999, Blaðsíða 38

38 LAUGARDAGUR 5. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 5. JÚNÍ 1999 39
pltrjgminMfitíi!*
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDl: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
TÍU ÁR
FYRIR áratug óku skriðdrekar kínverska hersins inn í
Peking í áttina að Torgi hins himneska friðar þar sem
námsmenn höfðu vikum saman staðið fyrir mótmælum og
krafist aukinna mannréttinda, frelsis og lýðræðis. Um-
heimurinn fylgdist hugfanginn með baráttu námsmann-
anna og svo virtist sem eitthvað stórkostlegt væri að eiga
sér stað í Kína. Sú von varð að engu í kúlnahríð Frelsis-
hers alþýðunnar sem sýndi enga miskunn er aðgerðir
hinna vopnlausu námsmanna voru barðar niður. Einmana
maður er með innkaupapoka í hendi stóð í vegi skriðdreka-
lestar varð að tákni þessara daga, tákn um hugrekki og
brostnar vonir.
Sagnfræðingar deila enn um það hver hafi verið áhrif at-
burðanna á Torgi hins himneska friðar. Flýttu þeir fyrir
umbótum eða töfðu þeir fyrir breytingum í lýðræðisátt?
Kínverski kommúnistaflokkurinn fer enn með öll þau völd í
landinu er máli skipta þótt lítið hafi farið fyrir hinni
kommúnísku hugmyndafræði á síðustu árum. Breytingarn-
ar sem átt hafa sér stað í Kína eru umfangsmeiri en flestir
gera sér grein fyrir en þær eru jafnframt flestar á efna-
hagssviðinu. I sveitum landsins hafa verið gerðar tilraunir
með frjálsar kosningar en enn sem komið er fer lítið fyrir
frjálsri stjórnmálaumræðu á landsvísu. Þeir sem andæfa
stefnu stjórnarinnar eiga á hættu að verða hnepptir í varð-
hald. Að því leytinu til hefur lítið breyst frá árinu 1989.
Kína er langfjölmennasta ríki jarðar og því er oft spáð
að það verði risaveldi næstu aldar. Önnur lögmál gilda hins
vegar í kínverskum stjórnmálum en vestrænum og fáir
treysta sér til að segja fyrir með vissu hver þróunin verð-
ur. Mun Kína ógna nágrönnum sínum eða verða einhver
mikilvægasti neysluvörumarkaður heims? Hugsanlega
hvort tveggja.
Það er þó enn óráðið hvert förinni verður heitið. Það
eiga mikil umbrot sér stað í Kína líkt og komið hefur í ljós
á síðustu vikum. Þótt reiði Kínverja vegna árásarinnar á
sendiráð þeirra í Belgrad hafi verið skiljanleg kom greini-
lega í ljós að grunnt er á ofsakenndri þjóðernishyggju og
andúð á Vesturlöndum. Spenna í samskiptum Bandaríkj-
anna og Kína vegna njósnamála ýtir enn frekar undir þau
öfl er vilja að Kína fari sínar eigin leiðir. Opnun Kína gagn-
vart umheiminum hefur hins vegar ekki einungis komið
Vesturlöndum til góða heldur tryggt Kínverjum aukna
hagsæld og aukin lífsgæði. Talið er að allt að þriðjungur
þjóðartekna Kína verði nú til í einkageiranum. Að því leyti
hefur margt breyst á síðustu tíu árum.
VERÐHÆKKANIR
VERÐHÆKKANIR á undanförnum vikum hafa valdið
fólki áhyggjum, jafnvel þótt stjórnmálamennirnir telji
að ekki sé ástæða til. Þessar áhyggjur almennings sýna,
hvað stöðugleikinn í efnahagsmálum skiptir þjóðina miklu
máli. Fólk má ekki til þess hugsa, að verðlagsþróunin fari í
sama farveg og tíðkaðist á áratugunum milli 1970 og 1990.
Benzín hækkar. Opinber gjöld á benzín hækka. Trygg-
ingariðgjöld hækka. Heitt vatn hækkar. Rafmagn hækkar.
Vextir hækka. Og svo mætti lengi telja. Fjárfestingarbanki
atvinnulífsins og Islandsbanki spá því að verðbólgan á
þessu ári nemi 3,6-8,9%. Landsbanki Islands telur að verð-
bólgan verði á bilinu 3,9 til 4,2%. Þetta er einfaldlega of
mikil verðbólga. Verðlagshækkanir sem þessar og af þess-
ari stærðargráðu ýta undir aðrar hækkanir. Menn telja sig
geta hækkað í skjóli þessara hækkana. Þrátt fyrir allt er
samkeppnin á markaðnum hér ekki meiri en svo, að þetta
er hægt. Það er sterk tilfinning hjá fólki, að matvörur séu
að hækka í verði. Með réttu eða röngu er það rakið til
minnkandi samkeppni á matvörumarkaðnum.
Ríkisstjórnin þarf að grípa til nauðsynlegra ráðstafana
til þess að snúa þessari ískyggilegu þróun við. Slíkar að-
gerðir af hálfu stjórnvalda mundu njóta almanna stuðn-
ings, ef rétt væri að verki staðið vegna þess, að það vill
enginn að verðbólgan taki við sér á ný. Fólk veit að aukin
verðbólga þýðir, að húsnæðislánin og bílakaupalánin stór-
hækka vegna verðtryggingarákvæða í lánasamningum.
Fólk veit að verðbólgan rýrir lífskjörin.
Ríkisstjórnin á að líta á þessar áhyggjur almennings,
sem hvatningu til að stíga nægilega fast á bremsuna til
þess að þessi verðlagsþróun verði stöðvuð í fæðingu og
stuðning við slíkar aðgerðir.
John Prescott, aðstoðarforsætisráðherra Bretlands, er aðalræðumaður á sjómannadeginum í Reykjavík
JOHN Prescott er sá ráð-
herra í ríkisstjórn Tonys
Blairs sem einna helst er
sagður standa fyrir gildi
hins „gamla“ Verkamanna-
flokks. Prescott þykir til vinstri í
flokknum, hann er einn fárra fulltrúa
hinna vinnandi stétta í ríkisstjórninni
og er ekki lögfræðingur eða fyrrver-
andi háskólakennari eins og margir
hinna ráðherranna. En þótt ímynd
Prescotts sé að mörgu leyti á skjön
við ímynd hins „nýja“ Verkamanna-
flokks Tonys Blairs er næsta víst að
stjórnin er sterkari en ella með hann
innanborðs því þessi orðhvati alþýðu-
maður nýtur mikils fylgis meðal
grasrótarinnar í flokknum fyrir
hreinskiptni sína og tryggð við sí-
gilda vinstristefnu. Má því segja að
vera hans í ríkisstjórn tryggi ákveðið
jafnvægi milli vinstri vængs fiokks-
ins annars vegar, og fylgjenda stefnu
Blairs hins vegar.
Prescott hefur að vísu reynst trúr
fylgismaður þeirra breytinga sem
Blair hefur staðið fyrir í Verka-
mannaflokknum frá því hann komst
til valda árið 1994. Hann var raunar í
fyrstu mótfallinn tillögum Blairs um
að leggja af hina sögufrægu „klásúlu
fjögur" í lögum flokksins, en hún
sagði til um að stefnt skyldi að þjóð-
nýtingu. Eftir nokkra umhugsun
snerist Prescott hins vegar á sveif
með Blair og honum var launaður
stuðningurinn þegar hann var skip-
aður aðstoðarforsætisráðherra eftir
stórsigur flokksins í bresku þing-
kosningunum í maí 1997. Er Prescott
jafnframt ráðherra umhverfismála,
samgöngumála og málefna bresku
héraðanna.
Afdrifarík ræða Prescotts
á flokksþingi 1993
Vert er að muna að það var í raun
John Smith, forveri Blairs í leiðtoga-
sætinu, sem steig fyrstu skrefin í þá
átt að „nútímavæða" breska Verka-
mannaflokkinn þegar hann lagði til
að verulega væri losað um tengsl
flokksins og verkalýðshreyfingarinn-
ar á flokksþingi í Brighton í septem-
ber 1993.
Smith lagði allt að veði í þessu máli
og um tíma leit út fyrir að hann yrði
undir, og að flokksmenn myndu
hafna breytingunum, sem meðal ann-
ars fólu í sér að teknir yrðu upp lýð-
ræðislegri hættir við val á frambjóð-
endum flokksins. Það var einungis
eftir að John Prescott steig í pontu
rétt fyrir atkvæðagreiðsluna og lýsti
yfir stuðningi við tillögur Smiths sem
björninn var unninn.
Prescott, sem þá var talsmaður
Verkamannaflokksins í samgöngu-
málum, benti flokksmönnum á hvað í
húfi væri; breytingarnar væru bráð-
nauðsynlegar ætti flokkurinn
nokkum tíma að komast í stjóm. Er
það samdóma álit allra að ræða
Prescotts hafi á elleftu stundu tryggt
stuðning þeirra sem ekki vissu í
hvom fótinn þeir ættu að stíga.
Var í forystusveit samtaka
breskra sjómanna
Prescott fæddist í Norður-Wales í
maí árið 1938 og er af verkafólki
kominn en flutti að heiman fimmtán
ára gamall til að vinna fyrir sér.
Hann starfaði við veitingamennsku
en fór síðan til sjós og starfaði m.a.
sem barþjónn á skemmtiferðaskipi.
Á þeim tíma vann hann einnig að fé-
lagsstörfum sjómanna og var um
tíma forystumaður í stéttarfélagi
þeirra.
Prescott gekk að eiga Pauline 1961
og eiga þau tvö böm, David og Jon-
athon Prescott. Hann ákvað á svip-
uðum tíma að afla sér frekari mennt-
unar, þótt hann hefði aldrei verið
mikill námsmaður sem barn, og inn-
ritaðist í Ruskin College í Oxford.
Hefur verið haft eftir honum að þar
hafi hann öðlast trú á sjálfan sig.
Hann náði sér síðan í háskólagráðu í
hagfræði og hagsögu við háskólann í
Hull, á Norður-Englandi.
Prescott hefur verið virkur félagi í
Verkamannaflokknum allt frá árinu
1956. Hann fór fyrst í framboð fyrir
flokkinn í þingkosningunum árið
1966 en náði ekki kjöri. Hann komst
hins vegar á þing árið 1970 fyrir
kjördæmið í Austur-Hull og fjórum
áram síðar, þegar Verkamannaflokk-
urinn komst til valda í Bretiandi á
Reuters
HELSTU leiðtogar bresku ríkissljóraarinnar, Tony Blair, John Prescott og Gordon Brown á fiokksþingi Verka-
mannafiokksins í september á síðasta ári.
Fulltrúi vinstri
gilda í stjórn Blairs
John Prescott, aðstoðarfor-
sætisráðherra Bretlands, er
aðalræðumaður sjómanna-
dagsins í Reykjavík og jafn-
framt sérstakur gestur á
Hátíð hafsins sem haldin er
í fyrsta skipti um helgina.
Davíð Logi Sigurðsson
rifjaði upp feril Prescotts í
breskum stjórnmálum.
John
Prescott
nýjan leik, varð hann aðstoðarmaður
Peters Shores viðskiptaráðherra
(1974-1976).
Jafnframt var Prescott fulltrúi
Bretlands hjá Evrópuráðinu
1971-1975 og eftir það hjá Evrópu-
þinginu. Hann var leiðtogi fulltrúa
breska Verkamannaflokksins á Evr-
ópuþinginu 1976-1979 en neitaði þá
boði James Callaghans forsætisráð-
herra um að taka sæti Bretlands í
framkvæmdastjóm Evrópusam-
bandsins, kaus í staðinn að hefja aft-
ur bein afskipti af breskum stjóm-
málum og eftir að Margaret Thatcher
og íhaldsmenn komust til valda 1979
varð Prescott talsmaður stjómarand-
stöðunnar í samgöngumálum
1979-1981. Árin 1981-1983 var hann
síðan talsmaður stjómarandstöðunn-
ar í málefnum bresku héraðanna.
Prescott komst fyrst í skuggaráðu-
neyti Verkamannaflokksins 1983 og
sá í fyrstu um samgöngumál en var
síðan atvinnumálaráðherra í skugga-
ráðuneyti Verkamannaflokksins
1984-1987, orkumálaráðherra
1987-1988, aftur samgöngumálaráð-
herra 1988-1993 og loks atvinnumála-
ráðherra á ný 1993-1994.
Hann þótti afar öflugur í stjórnar-
andstöðu og lét ráðherra íhalds-
stjórnarinnar oft finna til tevatnsins
með málflutningi sínum. Prescott
þykir skorinortur og fylginn sér og
þótt andstæðingar hafi stundum
reynt að gera sér mat úr alþýðlegum
ræðutilburðum hans er Ijóst að
Prescott hittir oftar en ekki beint í
mark með vafningalausum skilaboð-
um sínum.
Prescott bauð sig fram sem vara-
leiðtogi Verkamannaflokksins á
flokksþingum 1988 og 1992 en beið í
bæði skiptin ósigur. Eftir andlát
Johns Smiths, leiðtoga Verkamanna-
flokksins 1992-1994, fór Prescott loks
með sigur af hólmi og tók sér stöðu
John Prescott kom til íslands undir lok landhelgisdeilunnar 1976
Kallaður á teppið hjá
Callaghan eftir Islandsförina
JOHN Prescott kom til íslands undir
lok landhelgisdeilu íslendinga og
Breta árið 1976 í því augnamiði að
leggja sitt af mörkum svo leysa
mætti deiluna, sem vitaskuld snerti
mjög hagsmuni sjómanna í kjör-
dæmi Prescotts í Hull.
Landhelgisdeilumar höfðu blossað
upp að nýju þegar Islendingar færðu
efnahagslögsögu sína út í 50 mflur
1972, og síðan út í 200 mflur árið
1975, og þótt Prescott væri á þessum
ámm ekki framarlega í forystusveit
breska Verkamannaflokksins reyndi
hann að gæta hagsmuna umbjóð-
enda sinna í Hull eftir bestu getu.
Var hann aukinheldur fyn-verandi
leiðtogi stéttarsamtaka sjómanna.
Margrét Jónasdóttir sagnfræð-
ingur hefur að undanförau unnið að
gerð sjónvarpsþátta um þorska-
stríðin og veiðar breskra sjómanna
frá Hull og Grimsby á Islandsmið-
um, í samvinnu við fyrirtækið
Magus. Hún hefur m.a. rætt við sjó-
menn, flotaforingja og ýmsa stjórn-
málamenn breska sem tóku þátt í
deilunum með einum eða öðmm
hætti. Margrét sagðist í samtali við
Morgunblaðið hafa rætt við
Prescott í febrúar siðastliðnum
vegna þáttanna, en þeir verða sýnd-
ir síðla árs á Stöð 2.
Prescott mun hafa komið til ís-
lands þegar leið að lokum landhelg-
isdeilunnar 1976 og hitti hann þá
t.a.m. Guðmund Kjærnested skip-
herra og ýmsa aðra menn tengda
sjávarútvegi, að sögn Margrétar.
Gat Margrét sér þess einnig til að
Prescott hefði hitt að máli Einar
Ágústsson, þáverandi utanríkisráð-
herra. Markmið Prescotts segir hún
hafa verið að reyna að stuðla að
sáttum í málinu, því þingmanninum
frá sjávarbænum Hull hefði vita-
skuld ekkert litist á blikuna.
„Prescott vildi auðvitað bara Ijúka
þessu máli, á einhvem svipaðan hátt
og síðar var samið um,“ sagði Mar-
grét.
Margrét gat þess að Prescott hefði
ákveðið upp á sitt einsdæmi að koma
til íslands. „Hann tók þetta bara upp
hjá sjálfum sér og breska ríkisstjóm-
in varð víst ekkert allt of hrífin af
þessari ferð hans enda hafði hann
ekkert leyfi til að semja fyrir hennar
hönd,“ sagði Margrét. Mun James
Callaghan forsætisráðherra hafa
tekið Prescott á teppið eftir að hann
kom úr íslandsförínni og skammað
hann fyrir að blanda sér í mál sem
hann hafði ekki umboð til að semja
um.
„En ég efast ekkert um að ferð
hans hafði jákvæð áhrif, fremur en
hitt,“ bætti Margrét við. „Mönnum
líkaði nefnilega vel við hann á ís-
landi sem var ekki hægt að segja um
Roy Hattersley, sem farið hafði fyrir
samninganefnd Bretanna.11
4-
við hlið Tonys Blairs í nýrri forystu
breska Verkamannaflokksins. Hefur
hann sem slíkur m.a. einbeitt sér að
innra starfi flokksins og honum er
framar öðrum þökkuð sú gífurlega
aukning sem orðið hefur á skráðum
meðlimum Verkamannaflokksins á
undanfömum árum.
Leiðtogaefni vinstri vængsins
komi til uppgjörs?
Eins og áður kom fram hafði John
Smith hug á því að efna til breytinga
á stofnunum og stefnu breska Verka-
mannaflokksins þótt honum entist
ekki aldur til að hrinda þeim í fram-
kvæmd. Tony Blair tók í þeim skiln-
ingi til við þar sem frá var horfið, þótt
að vísu sé ljóst að Blair hefur gengið
hraðar til verks, og jafnframt gengið
talsvert lengra en Smith sennilega
hefði gert.
Smith varð bráðkvaddur vorið 1994
og í leiðtogakjöri þá um sumarið buðu
þrír sig fram; Margaret Beckett,
Tony Blair og John Preseott. Blair
vann yfirburðasigur, fékk 57% at-
kvæða en Prescott tókst hins vegar
að tryggja sér annað sætið, og þar
með varaleiðtogastarfið, með 24% á
meðan Beckett fékk 19%.
I raun má hins vegar segja að bar-
áttan um völdin í flokknum hafi farið
fram á bak við tjöldin og þar tókust á
þeir Blair og Gordon Brown, núver-
andi fjármálaráðherra. Blair hafði
betur í slagnum milli hófsömu vinstri-
mannanna tveggja og það féll því í
hans hlut að feta í fótspor Smiths.
Brown mun hafa átt erfitt með að
sætta sig við þessa niðurstöðu og
samskipti þeirra Browns og Blairs
eru sögð hafa verið erfið í ríkisstjóm.
The Economist metur stöðuna hins
vegar þannig strax um haustið 1997
að Brown geti ekki efnt til uppgjörs
við Blair, ætli hann sér einhvem tíma
að feta í fótspor hans á forsætisráð-
herrastóli. Staðreyndin sé nefnilega
sú að mistakist Blair ætlunai*verk
sitt, að feta veg „þriðju leiðarinnar",
sem svo hefur verið kölluð af félags-
fræðingnum Anthony Giddens, og
færi svo að Verkamannaflokkurinn
ákvæði að breyta til, þá kæmi nýr
leiðtogi flokksins að öÚum líkindum
úr vinstri væng flokksins. Þar væri
vart um nema tvo menn að ræða,
Robin Cook utanríkisráðherra eða
John Prescott, aðstoðarforsætisráð-
herra.
Betri andi á stjómarheimilinu
eftir áramót
Það telst varla líklegt að til þessa
muni koma enda nýtur Blair fá-
heyrðra vinsælda, miðað við að hann
hefur nú setið rúm tvö ár í embætti
forsætisráðherra. Prescott gefur auk-
inheldur lítið fyrir fregnir af erfið-
leikum í samskiptum þeirra Blairs og
sjálfur hefur Blair notað hvert tæki-
færi til að hrósa næstráðanda sínum
vel unnin störf. Fréttaskýrendur full-
yrða jafnframt að samskipti á stjóm-
arheimilinu hafi verið mun betri á
þessu ári eftir að viðskiptaráðherr-
ann umdeildi, Peter Mandelson,
neyddist til að segja af sér embætti í
desember. Mandelson var mikill
bandamaður Blairs en óvinsæll meðal
annarra samráðherra sinna, ekki síst
þeirra Prescotts og Browns og ör-
uggt þykir að þeir hafi ekki grátið
brotthvarf hans.
Eftir sem áður er Ijóst að Prescott
hefur aðrar skoðanir en Blair í ýms-
um málum. Prescott er t.a.m. sagður
mótfallinn hugmyndum Blairs um að
efla samstarf Verkamannaflokks og
Fijálslyndra demókrata. „Ég er ekki
mikið gefinn fyrir samsteypustjóm-
ir,“ lét hann hafa eftir sér í samtali
við Sir David Frost á BBC seint á síð-
asta ári.
Jafnframt er fullyrt að Prescott
vilji þrátt fyrir allt að flokkur sinn sé
til vinstri í stjómmálum og staðhæft
er að hann sé lítill aðdáandi hugtaks-
ins „þriðja leiðin". Mun hann telja
„þriðju leiðina“ innihaldslítinn frasa
og á flokksþingi í fyrra gerði hann
góðlátlegt grín að bæklingi Blairs um
efnið, sagði Prescott að í söluhillum
bókaverslana væri bæklinginn eink-
um að finna við hlið reyfara um
óráðnar gátur.
•Heimildir: The Economist, 18. okt. 1997 og
9. janúar 1999. Netslða breska Verkamanna-
flokksins, www.labour.org.uk. Press Associ-
ation og The Daily Telegraph.
Málþing Dómarafélags Islands og Lögmannafélags Islands
Morgimblaðið/Jim Smart
HREINN Loftsson, Oddný Mjöll Arnardóttir, Páll Hreinsson, Björg Thorarensen í pontu og fundarsljórinn
Friðgeir Bjömsson.
Evkur iafnræðis-
reglan dómsvald?
„Allir skulu vera jafnir fyrir lögum og njóta
mannréttinda án tillits til kynferðis, trúar-
bragða, skoðana, þjóðernisuppruna, kynþátt-
ar, litarháttar, efnahags, ætternis og stöðu
að öðru leyti. Konur og karlar skulu njóta
jafns réttar í hvívetna,“ segir í 65. grein
stj órnarskrárinnar. Ragnhildur Sverrisdótt-
ir fylgdist með málþingi dómara og lög-
manna, þar sem fjallað var um greinina.
AMÁLÞINGI Dómarafélags
íslands og Lögmannafélags
íslands í gær vora skiptar
skoðanir um jafnræðis-
reglu 65. greinar stjómarskrárinn-
ar. Þar kom m.a. fram, að svo af-
dráttarlaus grein væri öðrum þjóð-
um til fyrirmyndar, en þau sjónar-
mið heyrðust einnig, að greinin
drægi úr valdi löggjafans og færði
það til dómstóla.
Frummælendur vora Páll Hreins-
son dósent, Björg Thorarensen
skrifstofustjóri, Oddný Mjöll Amar-
dóttir lögfræðingur og Hreinn
Loftsson, hæstaréttarlögmaður.
Páll reið á vaðið og benti m.a. á,
að jafnræði gæti verið eitt í huga
lögfræðinga og annað í huga stjóm-
málamanna. Hann sagði að stundum
væri vikið frá almennri jafnræðis-
reglu. Þótt stjómarskráin segði t.d.
að kynferði mætti ekki hafa áhrif á
ráðningu í stöður kvæðu jafnrétt-
islög á um að jafna skyldi hlut karla
og kvenna í nefndum, stjómum og
ráðum. Þar væri mismunun, sem
byggði á lögmætum sjónarmiðum
þar sem markmiðið væri að auka
jafnræði.
Páll fjallaði nokkuð um hvort jafn-
ræðisreglan fæli í sér jákvæðar eða
neikvæðar skyldur fyrir stjómvöld,
þ.e. gerði þeim annaðhvort að aðhaf-
ast í ákveðnum málum eða láta það
ógert og vék aftur að því síðar.
Vandmeðfarin regla
I máli Bjargar Thorarensen kom
fram að helstu fyrirmyndir 65.
greinarinnar, sem kom inn í stjórn-
arskrána með stjómlagabreyting-
unni 1995, væra 2. og 26. grein Al-
þjóðasamnings um borgaraleg og
stjómmálaleg réttindi og 14. grein
Mannréttindasáttmála Evrópu, en
skyldleiki við síðastnefndu greinina
væri þó minni en vænta mætti, þar
sem hún næði aðeins til þeirra rétt-
inda sem tíunduð væra í samningn-
um. Björg, sem hefur tekið þátt í að
semja viðauka við Mannréttinda-
sáttmálann, sagði að þar væri tekist
á um tvær útgáfur. Önnur er nær
samhljóða 65. grein, en hin setur
þann vamagla að hún nái aðeins til
mismununar af hálfu opinberra
stjómvalda. Björg sagði að þótt
ýmsir teldu nauðsynlegt að rýmka
ramma 14. greinarinnar hefðu menn
um leið áhyggjur af því að rýmra
lagaákvæði stórauki vinnuálag dóm-
stólsins og leggi ófyrirséðar skyldur
á aðildarríkin, með tilheyrandi
kostnaði. Og getur dómstóll haft slík
völd?
Oddný Mjöll Arnardóttir sagði
jafnræðisregluna vandmeðfama.
Niðurstaða væri fengin með því að
meta tvær eða fleiri aðstæður sam-
an, til að finna einhvem sameigin-
legan mælikvarða, án þess að geta í
raun sagt til um hver hann væri.
„Gildismat ræður þeim mælikvarða
sem jafnræði miðast við,“ sagði Odd-
ný. Hún vísaði til orða Aristótelesar
um jafnræði, en hann sagði að miða
ætti við þá verðleika sem skiptu máli
hverju sinni. Oddný sagði að kenn-
ingin væri þó ekki haldbær, því gild-
ismat hlyti að ráða hvað skipti máli.
Hún varpaði fram þeirri staðhæf-
ingu, að með beitingu reglu sem
byggði á gildismati væri Hæstirétt-
ur í raun æðsta pólitíska vald í land-
inu.
Varasamt að taka
of bókstaflega
Hreinn Loftsson sagði að í stjóra-
málakerfi eins og því sem Islending-
ar búa við sé keppt að réttinum til
að hafa sömu tækifæri og aðrir.
„Niðurstaðan úr þessum leik, þar
sem byggt er á jöfnum tækifæram,
verður ójöfn. Á því er stjórnkerfi
okkar byggt. í stjórnarskránni er
ákvæði um vemd eignarréttarins.
Við verðum líka að hafa það sjónar-
mið í huga og gæta að öðram megin-
reglum, sem geta leitt til þess að
fullkominn jöfnuður er kannski ekki
það sem við stefnum að.“
Hreinn vísaði til greinargerðar
með framvarpi til stjómlaga, þar
sem sagði að regla 65. greinar væri
öðram þræði stefnuyfirlýsing sem
varasamt væri að taka of bókstaf-
lega. Hann sagði nýlega dómafram-
kvæmd benda til að hægt væri að
efna til tilbúins ágreinings, vísa í
ákveðna framkvæmd og fullyrða að
hún stæðist ekki 65. grein. „Þróunin
hlýtur að verða sú að auknar kröfur
séu gerðar að þessu leyti af hálfu
dómstóla.“.
Páll Hreinsson benti á að hér væri
ekld sérstakur stjómlagadómstóll,
en dómstólar hefðu vikið til hliðar
almennum lögum sem gengju gegn
stjómarskrá. Ef dómstólar fjölluðu
um valdmörk löggjafans yrði rök-
stuðningur dóma að vera skýr. „Eft-
ir uppkvaðningu hins svonefnda
kvótadóms Hæstaréttar hefur verið
óvissa um hvernig skýra eigi vald-
mörk löggjafans með tilliti til 65.
greinarinnar,“ sagði Páll og benti á
að slík óvissa gæti torveldað löggjaf-
anum að rækja hlutverk sitt.
Páll sagði að ef 65. grein teldist
fela í sér jákvæðar skyldur stjórn-
valda gætu allir sótt sér rétt til dóm-
stóla, ef þeir teldu sig ekki njóta
jafnræðis að einhverju leyti, með
eftirfarandi viðbrögðum og kostnaði
fyrir ríkisvaldið. Þá væra dómstólar
famir að taka sér vald, sem áður var
hjá löggjafa, fjárveitingavaldið.