Morgunblaðið - 05.06.1999, Blaðsíða 52

•^52 LAUGARDAGUR 5. JÚNÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Listamanna-
hverfí í
V esturbæ
HÖFUÐBORGIN teygir sig um
holt og hæðir um þessar mundir.
Svo eru bæjarhveríí, sem taka litl-
um breytingum, en standa þó fyrir
sínu, sé betur að gáð. A þriðja ára-
tug aldarinnar, sem nú er senn á
enda, var hafist handa um smíði
húsa á Sólvöllum. Gárungamir
skopuðust að gatnagerð á þessu
svæði. Heiti eins og Séstvallagata,
Finnstvallagata og Ervallagata
hljómuðu oft í eyrum. Á svæðinu
vestan við Suðurgötukirkjugarðinn
reis fjöldi sambyggðra
húsa. Svo fór um það
bil er þau höfðu öll ris-
ið af grunni, að í ljós
kom að þama var risið
bæjarhverfi, sem jafn-
aðist á við heilt þorp á
landsbyggðinni. Ljós-
vallagata, Hringbraut,
Brávallagata, Blóm-
vaUagata, Ásvallagata.
Húsin sem risu við
þessar götur tengdust
svo úr varð sameigin-
legt afmarkað hverfi.
Þegar nánar er gætt
að íbúum kemur í ljós
að fjöldi listamanna
býr í þessu hverfi.
Ekkert annað bæjarhverfi getur
teflt fram sambærilegum fjölda
listamanna í ýmsum greinum.
Skáld, rithöfundar, listmálarar,
'hljómlistamenn.
Hyggjum nánar að því.
Séra Sveinn Víkingur var þjóð-
kunnur. Bar þar margt til. Á náms-
áram sínum vakti hann athygli
vegna þrætumála er urðu í kjölfar
„drengsmálsins", sem svo var kall-
að. Gamanbragur, sem háskóla-
stúdentar kváðu og fjallaði um at-
burði þá sem hæst bar er fóstur-
sonur Ólafs Friðrikssonar var
handtekinn og síðar vísað úr landi.
Sveinn Víkingur var borinn þeim
sökum af guðfræðingnum séra
Ingimar Jónssyni að hann hefði átt
þátt í „Píslarþönkum“, sem var
skopstæling stúdentanna á Passíu-
.^sálmum Hallgríms Péturssonar.
Sveinn Víkingur bar af sér kveð-
skapinn, en lýsti því síðan í ævi-
söguþáttum að skuggi atburðanna
hefði fylgt sér ævina alla. Sveinn
var liðsmaður „hvítu hersveitarinn-
ar“, sem var flokkur Jóhanns skip-
herra Jónssonar er tók hús á Ólafi
Friðrikssyni í nóvember 1921.
Séra Sveinn Víkingur var snjall
hagyrðingur. Hann kvað m.a. er
hópur kvenna umkringdi hann og
gerðust sumar frúrnar svo nær-
göngular að honum þótti nóg um:
Virkilega við mér brá
ogvarlaþolamátti,
þegar þær fóru að þreifa á
* því sem konan átti.
Jakob Thorarensen rithöfundur
bjó í húsi sínu nr. 10 við Ljósvalla-
götu. Þórbergur Þórðarson gekk
oft hjá húsi Jakobs. Þar hlýddi
hann hugfanginn á söng fuglanna.
„Mín músík er þögnin og söngur
snjótittlingsins í trjánum í garðin-
um hans Jakobs Thor. Eg hef
aldrei verið svo vel settur í lífinu að
eiga hríslu handa snjótittlingi til að
syngja í. Ég hef orðið að standa
. fyrir utan annarra manna garða til
^að njóta þeirrar skemmtunar. Nú
vill Fríða (Fríða Knudsen) eyði-
leggja þetta fyrir mér, eins og vant
er, og segir að snjótittlingar syngi
aldrei í trjám, heldur á steinum og
klöppum. En Finnur (Guðmunds-
son fuglafræðingur), sem allt veit
um fugla, nema tal hrafnsins, segir
<jgð það komi fyrir, að snjótittlingar
sitji í trjám og þeir geti alveg eins
sungið í þeim.“í(Bréf til Maju.)
Pétur
Pétursson
Jakob var mikilvirkur rithöfund-
ur. Gaf út fjölda bóka. Geymdi upp-
lag sumra þeirra í geymslu sinni.
Drengir, sem bjuggu í nágrenni
skáldsins og efndu til íþrótta-
keppni, kapphlaups, eða annarra
slíkra íþrótta vildu gjaman veita
verðlaun fyrir bestan árangur.
Kom þeim þá til hugar að veita ein-
hverja bók skáldsins í verðlaun.
Fyrir valinu varð ritsafn í rauðu
bandi. Önnur verðlaun vora svo
sama bók í bláu bandi. Síðar
komust piltarnir að
raun um að sú bláa var
fágætari, var þá breytt
um verðlaunaröð og sú
bláa hafin í fyrsta
sæti.
Jakob var svipmikill
og vakti hvarvetna eft-
irtekt með skegg sitt
sítt og sérstakt. Ég
minnist bóka hans
margra er ég las á
unglingsáram mér til
ánægju.
Dóttir Jakobs og
eiginmaður hennar,
Gunnar Sigurðsson
flugvallarstjóri, hafa
lengi sett svip á Ljós-
vallagötu og nágrenni á daglegum
gönguferðum sínum.
Jakob skáld leigði stundum út
herbergi í húsi sínu. Númi Þor-
bergsson kveðst eitt sinn hafa tek-
ið herbergi á leigu í húsi hans.
Númi, sem kunnur er fyrir dægur-
lagatexta sína, vann oft til verð-
launa í samkeppni um texta við
dægurlög. Um hagmælsku Núma
var Jakobi ókunnugt er leigjandinn
Númi leitaði ásjár hjá húseigand-
anum Jakobi. Númi vann við bygg-
ingu Háskólans á Melunum austan
Suðurgötu. Kreppa var og pen-
ingaleysi. Númi ber að dyram
skáldsins og ber fram ósk um að
mega draga greiðslu húsaleigu um
sinn. Biður skáldið líða sig um
greiðslu fram í næsta mánuð a.m.k.
Jakob segir: Geturðu kastað fram
vísu? Það má reyna, segir Númi.
Hús Jakobs stendur vestan megin
Ljósvallagötu. Handan götunnar
er kirkjugarðurinn. Númi segir:
I vesturbænum virðist mér
vísust leið til glötunar.
Allir dauðir eru hér
öðrumegin götunnar.
Jakob lét sér vel líka.
Eitt sinn er Númi vann til verð-
launa í samkeppni um dægurlög er
flytja átti í útvarp hringdi Helgi
Hjörvar til Núma og bað hann
breyta texta í verðlaunalaginu „Nú
liggur vel á mér“. Númi hafði kveð-
ið um Stínu, „Þar sá hún Stjána,
slóttugan slána“. Það fannst Helga
ekki við hæfi. Bað Núma að breyta
textanum. Númi fór að ráði Helga.
Ingibjörg Smith söng því:... „Þá sá
hún Stjána, það vakti þrána“.
Fleiri ljóðskáld leigðu í húsi Jak-
obs. Jón frá Ljárskógum, bassa-
söngvari MA-kvartettsins, sem
hreif útvarpshlustendur með blæ-
fógram söng sínum, bjó um skeið
þar í húsi. Um þær mundir mun
Jón hafa kveðið ljóð sitt:
Kom vomótt og syng þitt bam í blund.
Hve blítt þitt vögguljóð og hlý þín mund- ég
þrái þig.
Breið þú húmsins mjúku vemdarvængi
væra nótt, yfir mig.
Guðmundur J. Guðmundsson og
kona hans Elín Torfadóttir bjuggu
í húsinu númer 12. Þangað kemur
Einar Olgeirsson „guðfaðir“ Guð-
mundar jaka á pólitískri breiðgötu
stéttabaráttunnar og knýr dyra.
.
; w • _
LJÓSVALLAGATA, Ásvallagata og umhverfi EUiheimilisins Grundar.
[ i - —-* i~ - -'12. ^ *** B ^
W
Guðmundur hafði aflað sér vin-
sælda, raunar má segja aðdáunar
vegna djarfmannlegrar framgöngu
í verkfallsátökum. Einar Olgeirs-
son fylgdist vel með framgöngu
ungra manna. Kvaddi þá gjarnan
til liðveislu ef hann taldi tryggt að
þeir lytu flokksaga. „Þú ert kominn
í stjórn Dagsbrúnar og kannske
ertu efnilegur - og betri skóla en
svona framboð færðu ekki - en það
er ekkert verið að bjóða þér þing-
sæti.“ Þetta sagði Einar Olgeirsson
í heimsókn sinni á Ljósvallagötu 12
er hann hugðist senda Guðmund J.
í framboð á Snæfellsnesi. Það var
árið 1953.
Guðmundi var veitt náin athygli
af nágrönnum á Ljósvallagötu.
Ekkert annað bæjar-
hverfi, segir Pétur
Pétursson, getur teflt
fram sambærilegum
fjölda listamanna
í ýmsum greinum.
Sumum þótti hann vera morgun-
svæfur. Ymsir staðhæfðu að hann
brygði ekki blundi fyrr en að löngu
liðnu hádegi. Gárungamir sögðu að
Guðmundur færi ekki á fætur fyrr
en allir sem „svæfu“ handan göt-
unnar væra löngu „upprisnir".
Hvað sem þessum „sögnurn" líð-
ur var Guðmundur maður til þess
að rísa undir hverskyns flimtingum
og lét ekki eiga hjá sér. Minnis-
stæð verður frásögn hans af ferð til
Póllands. Ómar Valdimarsson
blaðamaður skráði skemmtilegan
þátt um gistingu í Varsjá. Farar-
stjóri íslensku sendinefndarinnar
var Kjartan Ólafsson, sem síðar
varð ritstjóri Þjóðviljans, þingmað-
iu-, tengdasonur biskups og sagn-
fræðingur.
Fararstjórar og kommisarar
sögðu bara: „Eftir þessu striki
skiptum við. Karlmenn hægra
megin. Kvenfólk vinstra megin.“
Þegar ljóst varð að hjón áttu ekki
að sofa í sama herbergi varð kurr í
hópi gesta. Kjartan Ólafsson var
allur af vilja gerðrn- að ráða fram
úr þeim vanda. Skaut á fundi með
pólskum foringjum. Kom með svör
þeirra: „Við höfum hér ákaflega
gott og stórt herbergi og höfðum
hugsað að hjón, hvert par, gætu
fengið það til afnota eins og hálf-
tíma á sólarhring." Kjartan mun
hafa ráðið af svipbrigðum á andliti
Jakans, að þeim Elínu Torfadóttur
og eiginmanni hennar þættu naumt
skammtaðir samfundir. Kjartan
brá við hart og flutti dagskrártil-
’ ! ' í : ■
lögu á stundinni: „Guðmundur, að
sjálfsögðu væri hægt að hliðra til
með sérstök hjón í svona allt að
þrjú korter.“
Það vora fleiri en Sigurjón á
Álfafossi, sem gátu sagt: Næsti
hálftími þrjúkorter.
Guðmundur G. Hagalín rithöf-
undur, einn afkastamesti höfundur
samtíðarinnar, bjó um skeið í húsi
við Ljósvallagötu. Guðmundur kom
víða við sögu. Hann mun, eins og
Sveinn Víkingur hafa átt þátt í
„Píslarþönkum", skopstælingu
þeirri er fyrr var getið. „Höfund-
ur“ Píslarþankanna, Jónatan Páls-
son revisor, var hugarsmíð Haga-
líns, að sögn hans. Guðmundur lét
jafnan skurka fyrir skáladyram í
pólitískum afskiptum, hvort sem
hann ritstýrði íhaldsmálgagni aust-
ur á Fjörðum og kvað bolsa norður
og niður, eða lofsöng rauða fánann
í ljóði ungra jafnaðarmanna, „fán-
ann rauða látum boða fögnuð jafnt
um fjörð og dal“. Guðmundur
Hagalín var tvíkvæntur. Fyrri
kona hans var Kristín, dóttir Jóns
alþingismanns á Hvanná og systir
Jóns tónskálds er samdi lagið um
Selju litlu. Þórbergur Þórðarson
góðkunningi Hagalíns heimsótti
hjónin er þau vora búsett í Voss í
Noregi. Þórbergur minntist henn-
ar. „Hún er smávaxin, hýrleit og
glaðlynd. Kristín tók mér forkunn-
ar vel. Hún hélt fimm mínútur í
höndina á mér af undran yfir því
að ég skyldi nú vera kominn." Þeg-
ar Hagalín bjó á Ljósvallagötu var
hann kvæntur öðra sinni. Sú kona
var Unnur.
Guðmundur Hagalín undi sér
hvergi betur en á ræðupalli. Þá brá
hann sér í líki vestfirskra garpa.
Hafði hvers manns rödd og takta.
Hreif áheyrendur með leiftrandi
fjöri. Gráglettinn gat hann verið í
uppátækjum sínum við atkvæða-
smölun. Fræg er sagan er hann
studdi að því að koma Vilmundi
lækni á þing, en fella Jón Auðun
Jónsson. Jón Auðun sat jafnan í
neðri deild á þingi. Hagalín fann
Jóni það til foráttu og lét sem hann
hefði setið eftir í bekk og ekki náð
því að færast ofar.
Mér er minnisstætt hve Hagalín
tók því vel og brá við skjótt er ég
heimsótti þau hjón hann og Unni
og bað Hagalín taka þátt í að skrifa
kafla framhaldssögu í dagskrár-
þætti í útvarpinu. Það var „Sagan
af mínum manni“.
Á Alþýðusambandsþingum var
Hagalín jafnan hinn kátasti og
hvergi meira fjör en við það borð
er hann sat. Er hann sótti sam-
komur í Ingólfskaffi í Alþýðuhús-
inu við Hverfisgötu gerði hann sér
margsinnis. erindi ef kvennaþröng
stóð við afgreiðsluborð í fata-
geymslu. Gekk hann þá þröngt,
eins og sagt var í fomsögum, eink-
um ef blómarósir klæddust silki-
kjólum og biðu afgreiðslu í fríðum
flokki.
Ofeigur Jónsson innheimtumað-
ur hjá Marteini Einarssyni kaup-
manni er minnisstæður maður
mörgum öldraðum Reykvíkingum.
Traustur og öraggur gekk hann
götur bæjarins með skjalatösku
undir hendi sér. Þar vora geymdir
reikningar írá húsbónda hans,
Marteini Einarssyni. Marteinn var
bróðir Kristins kaupmanns. Þeir
versluðu báðir við Laugaveginn. Af
einstakri samviskusemi vann
Ófeigur að innheimtu reikninga.
Ymsir skuldunautar reyndust hon-
um þó erfiðir viðfangs. Morten
Ottesen starfsmaður Kreppulána-
sjóðs og nafnkunnur revíuhöfund-
ur mun þó eiga metið í kyrrstæðri
skuldastöðu hjá Marteini eða „nei-
kvæðri“ stöðu eins og nú er sagt.
Morten hafði keypt sér forkunnar
vandaðan vetrarfrakka, silkifóðr-
aðan, svellþykkan og hlýlegan til
þess að verjast næðingnum og
frosthörku. Fékk hann frakkann
fúslega færðan til skuldar. Hóf nú
Ófeigur innheimtuferðir. Tryggvi
bróðir minn var starfsmaður
Kreppulánasjóðsins, vinur Mar-
teins og náinn samstarfsmaður.
Hann sagði mér söguna er hann lá
sjúklingur á stofú Hvítabandsins.
Ófeigur framvísar reikningi
Marteins þar sem frakkinn góði er
færður til skuldar. Morten svarar
jafnan: Komdu á morgun. Ófeigur
kveður kurteislega. Gefur ekki um
svar Mortens en kemur viku síðar
og fær sama svar. Segir nú ekki
frekar af samskiptum þeirra Mor-
tens og Ófeigs fyrr en tvö ár era
liðin frá því að frakkinn er færður
til skuldar i viðskiptabók Marteins
Einarssonar. Þá gengur Ófeigur
enn á fund Mortens. Framvísar
reikningnum og segir: Jæja Mort-
en. Enn er ég kominn með reikn-
inginn. Hvað segirðu nú? Morten
svarar: Ég segi enn og aftur,
komdu á morgun, eða heldur þú
kannske að ég sé einn af þeim sem
segi eitt í dag og annað á morgun.
Ófeigur bjó á Brávallagötu 6.
Hann var góður granni hverjum
þeim er var honum samtíma.
Ein innheimtusaga kemur enn í
hugann. Ásgeir bróðir minn mun
hafa keypt sér frakka hjá Marteini.
Borgað lítið í fyrstu. Ófeigur hóf
innheimtuferðir. Ásgeir bjó þá á
Framnesvegi 8 í húsi, sem Jón Ax-
el bróðir okkar hafði keypt. Ásgeir
mun hafa granað komu Ófeigs og
læst útidyram á bíslagi hússins.
Ófeigur knúði dyra án árangurs.