Morgunblaðið - 09.06.2000, Qupperneq 44

44 FÖSTUDAGUR 9. JÚNÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MENNTUN
i
i
*
s
Lesskimun I - Akvörðun menntamálaráðherra um að grunnskólabörnum verði gefínn
kostur á að gangast undir lesskimun til að kanna líkur á lesblindu hefur skapað frjóar um-
ræður. Gunnar Hersveinn var á málþingi menntamálaráðuneytis um lestrarörðugleika.
Lesblinda
nemenda
(skil)greind
• Lesblindir geta kennt öðrum nýjar
leiðir og aðferðir til að læra.
Morgunblaðið/Jim Smart
• Einelti vegna lestrarörðugleika
fylgdi dreng inn í menntaskóla.
s
IFJÁRLÖGUM ársins 2000
er menntamálaráðuneytinu
ákveðið fjármagn vegna
lesskimunarverkefna í
grunn- og framhaldsskólum,“
sagði Björn Bjarnason mennta-
málaráðherra þegar hann setti
málþing um lesskimun og lestrar-
örðugleika 6. júní. „Tel ég mjög
brýnt að nýta þetta fé til að hefja
sem fyrst lesskimun í grunnskól-
um. Er heilladrýgst að ganga til
samninga við þá aðila sem eru
langt komnir við að þróa nothæf
mælitæki með það að markmiði að
unnt sé að nýta skimunartækin
strax í haust.“
Björn sagði einnig: „Þegar við
ræðum hin mikilvægu mál sem
hér eru á dagskrá skulum við
strengja þess heit að finna sem
best úrræði til að sinna lesblind-
um nemendum í íslenska skóla-
kerfinu. Við skulum árétta hið
skýra markmið okkar að allir
nemendur fái tækifæri til að
blómstra á eigin forsendum.“
Yfir þrjúhundruð kennarar, for-
eldrar og aðrir áhugamenn um
leshömlun sóttu málþingið og
fylltu salinn að Borgartúni 6. I
ljós kom að sérkennarar og náms-
ráðgjafar voru í góðum meiri-
hluta.
Á málþinginu var farið yfir við-
amikið efni: 1) Skilgreiningar á
dyslexíu, dæmi: Sértækir náms-
erfiðleikar samkvæmt ICD-10 eru
sértækar þroskaraskanir á náms-
hæfni og er dyslexía undirkafli
raskana á sálarþroska: Sértæk
lesröskun, sértæk stöfunarröskun
og sérstæk röskun á reiknihæfni.
Nefnt var að dyslexían birtist iðu-
lega í óvæntum námsörðugleikum.
Fram kom ólík afstaða til dyslexíu
t.d. eftir því hvort sjónarhornið
væri út frá læknisfræði eða kenns-
lufræði. Jörgen Pind prófessor,
Jónas Halldórsson sálfræðingur
og Rannveig Lund forstöðumaður
Lestrarmiðstöðvar fjölluðu m.a.
um þessar skilgreiningar.
2) Úrræði vegna dyslexíu. Þar
Þóra Kristinsdóttir, Jörgen Pind og ungi maðurinn er Jón Sverrir
Friðriksson sem sagði frá reynslu sinni.
kom m.a. fram að Guðmundur
Kristmundsson og Þóra Kristins-
dóttir í Kennaraháskóla íslands
hafa þýtt og staðfært norskt
lesskimunarpróf, og að líkur eru á
að menntamálaráðuneytið gangi
til samninga við þau um notkun
þess í grunnskólum. Prófin heita
„Kartlegging av leseferdighet.“
Ingibjörg Símonardóttir og Jó-
hanna Einarsdóttir talmeinafræð-
ingar sögðu frá rannsóknum sín-
um á hljóð- og málvitund 5-6 ára
bama. Niðurstöður benda til að
hægt sé að finna böm í áhættu-
hópum vegna dyslexíu strax á
leikskólaaldri og hefja fyrirbyggj-
andi starf.
Sigríður Tr.yggvadóttir leik-
skólakennari sagði frá markvissri
málörvun í leikskólum í Garðabæ
og mikilvægi þess að mæta böm-
um á þeirra eigin forsendum til að
koma í veg fyrir hugsanlega erfið-
leika.
Guðrún Sigríður Þórarinsdóttir,
sérkennari og Kristín Björk Jó-
hannsdóttir, þroskaþjálfi og kenn-
ari í Sandvíkurskóla á Selfossi,
sögðu frá námsefni sem þær hafa
útbúið og mun bráðlega verða gef-
ið út. Markmið þess er að jafna
eðlilegan þroskamun og örva
þroska nemenda til að takast á við
formlegt nám og standa sig í fé-
lagslegu samspili.
Fjölnir Ásbjömsson kennari í
Iðnskólanum í Reykjavík varpaði
ljósi á tvenns konar (lestrar)hópa:
a) Nemendur sem era óvanir
miklum lestri og lenda því í vand-
ræðum í lesgreinum. b) Nemend-
ur sem eiga í alvarlegum lestrar-
vanda/era með dyslexíu. Fyrri
hópnum duga einföld úrræði.
Hinn þarf á víðtækari úrræðum að
halda; hljóðbókum, tilhliðranum
við prófatöku og verkefnaskil,
lengri tíma, skrifhjálp ofl.
3) Reynslusögur af sambandi
skólakerfis og nemenda með dys-
lexíu og frá því er sagt hér í ann-
arri grein.
Á menntasíðu verður síðar
greint frá erindi Rósu Eggerts-
dóttur, Rannsóknastofnun Há-
skólans á Akureyri, um stöðu
lestrarmála, þarfir nemenda,
þekkingu kennara og skipulagt
skólastarf. Bráðlega verður hægt
að nálgast efni málþingsins á
heimasíðu menntamálaráðuneytis.
Niðurstöður
máiþings
I lok málþingsins gerðu Anna
Kristín Sigurðardóttir, deild-
arsljóri hjá Fræðslumiðstöð
Reykjavíkur, og Trausti Þor-
steinsson, forstöðumaður
Rannsóknastofnunar HA,
samantekt og drógu lærdóma:
; ■' ■ ■' " ;■
► 1. Nauðsynlegt er að koma
sér saman um íslenska skU-
greiningu á dyslexiu.
► 2. íslenskar rannsóknir á
þessu sviði þarf að auka og
efla.
► 3. Fleiri og betri próf þarf
til að greina vandann, bæði
fyrir hópa og einstaklinga.
► 4. Brúaþarf bilið milli
gremingar og kennslu.
► 5. Styrkjaþarf fyrirbyggj-
andi starf í leikskólum og
gnmnskólum, þvi hægt er að
greina böm í áhættuhópa fyrr
en áður var talið.
► 6. Efla þarf og bæta þekk-
ingu kennara á dyslexíu.
Einnig að breyta kennsluhátt-
um í skólastofum. Auka þarf
ráðgjöf til kennara. Bekkjar-
kennarar þurfa að vera með á
nótunum.
► 7. Auka þarf væntingar til
lestrarhæfni. En í (jós kom að
250 orð á mfnútu telst gott á
Islandi en slakt í nokkmm
öðmm löndum.
► 8. Stórauka þarf ráðgjöf til
nemenda, t.d. með námstækni
og námsráðgjöf.
► 9. Lesblindir geta kennt
öðmm nýjar leiðir og snjallar
aðferðir til að læra.
► Það kom skýrt fram á mál-
þinginu að best væri að dys-
Iexíu-nemar væm sem sjaldn-
ast teknir út úr bekknum
sinum. Best væri að vinna að
málunum innan bckkjar.
Á málþinginu um lesskimun
j—v sögðu nokkrir reynslusögur
úr skólakerfinu. Jón Sverrir
O Friðriksson norðanmaður
fékk ekki greiningu eða með-
jjy ferð vegna dyslexíu sem hann
>—^ sannarlega er með. Hann
hélt sig vera aftarlega á mer-
inni í grannskóla og missti
áhugann á námi í framhalds-
skóla. Hann þurfti að lesa
^ upphátt í tímum bæði á ís-
ry-j lensku og erlendum tungu-
ö málum, en það reyndist hon-
Ph um erfitt. „Ég varð afhuga
námi, og var feginn frelsinu á vor-
in,“ sagði hann.
Freyr sagði að hann hefði ekki
fengið greiningu á dyslexíunni iyrr
en hann var kominn í framhalds-
skóla. „Það varð einskonar opin-
beran fyrir mig. Ég var sem sagt
ekki latur og afleitur námsmaður."
Hann segir það gott að skólafólk
skuli vera að vakna til lífsins.
Enskukennari Freys í Verk-
menntaskólanum á Akureyri var
honum sérlega hjálplegur og opn-
aði strax umræðuna um dyslexíu í
tímum. Freyr þurfti ekki lengur að
kveljast við að lesa upphátt í tím-
um. Hann fékk lengri tíma til að
taka prófin og að hlusta á spurn-
ingarnar á snældum, og var nú
sleppt við að lesa upphátt
Hann viðurkennir að vissulega
loki dyslexían einhverjum dyrum
fyrir sér, en mikilvægast sé að
glíma við þetta af kunnáttu.
„Lærðu að Iesa“
Freyr Hermannsson er stúdent í
stærðfræðideild Háskóla Islands,
sem einnig var greindur seint með
dyslexíu. Hann ólst upp bæði í Sví-
þjóð og Bandaríkjunum en flutti
heim með foreldram sínum á ungl-
Stinga höfðinu ofan
í klósettið eða fylla
vitin af tóbaki
ingsáram. Hann var árið 1991 í
unglingaskóla og setning bekkjar-
félaga hans í tíma greyptist í minn-
ið: „Lærðu að lesa“ - eftir upp-
lestur hans í tíma.
Freyr var greindur lesblindur
árið 1994 þegar hann stundaði nám
í MR. Hann var svo lánsamur að
njóta aðstoðar Ragnheiðar Briem
íslenskukennara sem lést í mars
sl., en hún vann með dyslexíunem-
endum í MR. „Ragnheiður sat með
mér í hverri viku, hjálpaði mér og
byggði mig upp,“ segir Freyr sem
kynntist helstu aðferðunum til að
glíma við vandann; litaspjöldum,
hljóðsnældum o.fl. Hann fékk svo
undanþágu vegna íslenskuprófsins.
Freyr sýndi sérstaka hæfileika í
stærðfræði og kennari hans upp-
götvaði að þessi nemandi gat leyst
dæmin með öðram hætti en aðrir.
Þar birtast einmitt sérstakir hæfi-
leikar dyslexíu-nemenda til að
finna nýjar lausnir og fara nýjar
leiðir. Freyr benti á að af fimmtán
framkvöðlum sem Apple-fyrirtæk-
ið notaði í auglýsingum til að
leggja áherslu á sérstöðu sína
væra sjö með dyslexíu. Fyrirmynd
hans þar er Albert Einstein.
Freyr gerði sérstakan samning
við námsráðgjafa í HI um úrræði
vegna náms síns í stærðfræði við
skólann og hefur það gengið átaka-
laust að fylgja honum eftir. Hann
festi kaup á góðri fartölvu og notar
hljóðbækur á geisladiskum og tal-
gervil.
Freyr nefndi að þótt sér hefði
gengið allt í haginn í HI vissi hann
um dæmi þar sem dyslexíu-stúd-
entar gengju á veggi, t.d. í lækna-
deildinni. Sótt hafði verið um und-
anþágu fyrir nemanda með
dyslexíu til að taka fyrstu prófin
sín í deildinni með öðrum hætti en
krossaprófum. Það er prófform
sem er sérlega óþægilegt fyrir
hann vegna dyslexíunnar. Jafnrétt-
isnefnd HI aðstoðaði þennan nem-
anda en læknadeildin neitaði hon-
um um annað form en krossapróf
með þeim orðum að „allir yrðu að
sitja við sama borð“.
Settir afarkostir í einelti
Magdalena Sigurðardóttir for-
eldri sagði frá reynslu sinni með
börnin sín í skólakerfinu. Elsti son-
ur hennar var greindur með alvar-
lega dyslexíu, en ekki fyrr en í
framhaldsskóla. Yngsta dóttir
hennar var hins vegar greind
snemma á skólagöngunni og fær
gott viðmót.
Sonur Magdalenu hóf skóla-
gönguna árið 1981 og kom iðulega
syngjandi heim til sín en lestrar-
kunnáttan lét á sér standa og þeg-
ar hann var tíu ára reyndu bæði
bekkjarkennari og sérkennari
hans að fá Magdalenu til að trúa að
sonur hennar væri latur og ætti við
einbeitingarskort að stríða.
Fjölskyldan skipti um bæjarfé-
lag en þar tók ekki betra við og
sonur hennar varð fyrir hörkulegu
einelti. Skólinn kom heldur ekkert
til móts við vanda hans og kennar-
ar nýttu sér ekki þá augljósu gáfu
hans að geta auðveldlega lært það
sem hann heyrði. Áherslan var
önnur, t.d. á stafsetninguna hjá
honum, sem var afleit. Drengnum
leið því illa og lagðist ævinlega til
svefns með kvíða í brjósti.
Aftur flutti fjölskyldan en úr-
ræðaleysi skólanna hélt áfram og
eineltið stöðvaðist ekki. Enginn
kveikti á perunni og skólarnir
mættu ekki nemenda sínum þar
sem hann var staddur.
Sonur Magdalenu fór síðan í
Menntaskólann við Hamrahlíð og
þá gerðist það í fyrsta sinn að
drengurinn fann fyrir stuðningi
skólans, þótt hann ætti eftir að
lenda í einu hræðilegu atviki.
Magdalena nefndi við námsráð-
gjafa hugmynd sína um hvort son-
ur hennar gæti verið með dyslexíu.
Hún fékk það svar að hún skyldi
bara senda hann í greiningu ef hún
teldi það. Magdalenu hafði aldrei
áður verið bent á þessa leið af
skólafólki. Greining sýndi svo ekki
þurfti um að villast að hann var J
með slæma dyslexíu, og þ.a.l.
hvorki heimskur né latur eins og
skilaboð umhverfisins vora áður.
Busavígslan í MH varð hins veg-
ar martröð. Fyrrverandi skólafé-
lagar hans úr grannskóla, sem
höfðu lagt hann í einelti, króuðu
hann af inni á klósetti og settu hon-
um afarkosti: Annaðhvort að
stinga höfðinu ofan í klósettið og
sturta eða taka fullan hnefa af tó-
baki í nefið. Pilturinn valdi tóbakið
og fannst stuttu síðar í krampa-
kasti og reyndist vera með tóbaks-
eitran. Ömólfur Thorlacius rektor
tók fast á málinu. Hann kallaði alla
nemendur inn á sal og las yfir
þeim. Síðan þegar óþokkarnir
komu fram í dagsljósið voru þeir
umsvifalaust reknir (tímabundið)
úr skólanum.
Sonur Magdalenu upplifði í
fyrsta sinn á skólagöngu sinni að
skólinn sem hann var í stóð með
honum. Honum vora síðan veitt úr-
ræði í skólanum og hann mætti
góðvilja kennara. Seinna hætti
hann í skólanum og fór á hönnun-
arbraut í Iðnskólanum í Reykjavík,
og mætti þar einnig vinsamlegu
viðmóti. Núna er hann í vinnu og
hefur lýst því yfir að hann ætli ekki
aftur í skóla fyrr-en eitthvað kveiki
með honum nógu brennandi áhuga
á fagi sem er nógu mikils virði til
að leggja á sig þetta erfiði sem
nám lyrir dyslexíunemendur getur
verið.