Morgunblaðið - 30.09.2000, Blaðsíða 38

38 LAUGARDAGUR 30. SEPTEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 30. SEPTEMBER 2000 39
HtagmíHfiftifr
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Arvakur hf., Reykjavík.
Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
TÍMAMÓT
Með skýrslu Auðlindanefndar,
sem kynnt var í gær og þeim
viðbrögðum sem fram hafa
komið nú þegar við tillögum nefndar-
innar, hafa orðið tímamót og þátta-
skil í umræðum og deilum sem staðið
hafa linnulaust í hálfan annan áratug
um fiskveiðistjórnarkerfið.
Auðlindanefndinni, sem skipuð var
einstaklingum með mjög ólíkar skoð-
anir á þessum deilumálum, tókst það
ætlunarverk að leggja fram sameig-
inlegar tillögur sem eiga að geta orð-
ið grundvöllur friðar og sátta um
þessi mál.
En jafnframt er Ijóst, að verði til-
lögur nefndarinnar eða andi þeirra að
veruleika hefur verið lagður grund-
völlur að nýrri stefnu og nýrri hugs-
un um þjóðfélagsmál.
Kjarninn í tillögum nefndarinnar
er þessi: eignarréttur þjóðarinnar á
náttúruauðlindum og landsréttindum
sem ekki eru í einkaeign er undir-
strikaður með afdráttarlausum hætti
með tillögu um nýtt ákvæði í stjórn-
arskrá lýðveldisins um þjóðareign
sem ekki megi selja eða láta varan-
lega af hendi til einstaklinga eða
lögaðila.
Veita má heimild til afnota eða
hagnýtingar á þessum þjóðareignum
gegn gjaldi að því tilskyldu, að sú
heimild sé tímabundin eða henni
megi breyta með hæfilegum fyrir-
vara.
Þessi ákvæði ná til allra auðlinda í
þjóðareign en ekki einungis til fiski-
miðanna sem er grundvallaratriði í
því að sætta sjávarútveginn við þessa
niðurstöðu um leið og það er efnis-
lega rétt.
Auðlindanefnd gerir ekki ákveðnar
tillögur um hvernig gjaldtöku skuli
háttað en bendir á tvær leiðir í sam-
bandi við sjávarútveginn. Ein af
röksemdunum fyrir því að hafa þenn-
an hátt á er sú, að tillögur nefndar-
innar ganga til Alþingis og ríkis-
stjórnar sem taka hinar endanlegu
ákvarðanir. Eðlilegt er að þessir aðil-
ar geti valið á milli a.m.k. tveggja
kosta til þess að ná þessum markmið-
um.
Ætla má, að mjög víðtæk samstaða
geti orðið um tillögu nefndarinnar um
að efla og styrkja eignarrétt þjóðar-
innar á auðlindum sínum með því að
taka ákvæði þess efnis upp í stjórnar-
skrá.
Hins vegar má gera ráð fyrir, að
skoðanir verði skiptari um hvaða leið
beri að fara við gjaldtöku í sjávar-
útvegi. Athyglisvert er að útgerðar-
menn útiloka algerlega hina svo-
nefndu fyrningaleið. Hún er þó að því
leyti til hagstæðari fyrir þá, að með
henni ákveða þeir nánast sjálfir hvert
gjaldið verði þar sem telja verður ól-
íklegt að þeir byðu hærra verð fyrir
veiðiheimildir en rekstur þeirra gæti
staðið undir. En það er ljóst, að þeir
telja að ákveðið öryggisleysi fylgi
þeirri leið og þeir viti betur hvar þeir
standi ef um veiðigjald er að ræða.
Það er hins vegar mikilvægt að
menn átti sig á því, að tillögur Auð-
lindanefndar snúa ekki einvörðungu
að sjávarútveginum. Þær snúast um
allar auðlindir í þjóðareign og þ.á m.
orku fallvatnanna. Auðlindanefnd
gerir ákveðna tillögu um innheimtu
auðlindaarðs af vatnsafli í þjóðlend-
um og leggur þar með drög að nýrri
stefnumörkun á því sviði.
Jafnframt mun það áreiðanlega
þykja tíðindum sæta, að nefndin ger-
ir tillögur um að greiðslur komi fyrir
aðgang að rafsegulbylgjum til fjar-
skipta með sama hætti og fyrir rétt-
inn til þess að nýta aðrar auðlindir en
nefndin telur rafsegulbylgjur til
takmarkaðra auðlinda.
Viðbrögðin við tillögum Auðlinda-
nefndar hafa orðið nokkuð óvænt
þegar horft er til umræðna undanfar-
inna ára.
Davíð Oddsson forsætisráðherra-
sagði á fundi í Ráðherrabústaðnum í
gærmorgun, þar sem skýrslan var
kynnt, að hann teldi um „stóratburð
að ræða í íslenzkri samtímasögu“.
Viðhorf Halldórs Asgrímssonar ut-
anríkisráðherra til tillagna nefndar-
innar er mjög jákvætt. Hann segir í
samtali við Morgunblaðið í dag:
„Nefndin leggur til að sjávarútvegur-
inn greiði meira til samfélagsins enda
hafi hann afkomumöguleika til þess
að gera það. Ég tek undir þá skoðun
... ég (hlýt) að fagna því sérstaklega
að þessi ágæta nefnd hefur komizt að
þeirri niðurstöðu, að það kunni að
reynast nauðsynlegt að styrkja
ákvæði stjórnarskrárinnar að þessu
leyti.“
Þetta er mikilyæg yfirlýsing af
hálfu Halldórs Asgrímssonar sem
lengi hefur verið talinn einn af helztu
höfundum núverandi fiskveiðistjórn-
arkerfis.
Össur Skarphéðinsson, formaður
Samfylkingarinnar, kveðst telja það
„ákaflega sögulegt að nefndin skuli
hafa náð þetta langt,“ eins og hann
kemst að orði í samtali við Morgun-
blaðið í dag.
Bæði Steingrímur J. Sigfússon for-
maður Vinstri grænna og Sverrir
Hermannsson, formaður Frjálslynda
flokksins, láta jákvæð orð falla um til-
lögur Auðlindanefndar þótt þeir eins
og aðrir hafi ýmislegt við þær að at-
huga.
Arni Mathiesen sjávarútvegsráð-
herra telur tillögur nefndarinnar
„ágætan grunn til að byggja á frekari
sátt“.
En kannski eru það viðbrögð
stjórnar Landssambands íslenzkra
útvegsmanna sem koma mest á óvart
og gefa jafnframt raunsæjar vonir
um að hægt verði að fylgja tillögum
Auðlindanefndar eftir með endan-
legri niðurstöðu. Stjórn LÍÚ kom
saman til fundar í gær og lýsti því síð-
an yfir, að útgerðarmenn væru til-
búnir í viðræður við stjórnvöld um
greiðslu hóflegs auðlindagjalds með
ákveðnum skilyrðum.
Þessi viðbrögð útgerðarmanna eru
stórtíðindi sem Morgunblaðið sér
sérstaka ástæðu til að fagna eftir
margvísleg og stundum harkaleg
átök sem orðið hafa á milli blaðsins og
forystumanna útgerðarmanna á und-
anförnum árum um þetta mál.
Þótt þessar tillögur liggi fyrir og
viðbrögðin við þeim hafi orðið betri
en menn kannski þorðu að vona er
málinu ekki lokið. Töluvert starf er
eftir en þess er að vænta að það verði
unnið í þeim anda sem nú hefur skap-
ast á milli manna.
Nýjar skurðstofur opnaðar í Sjúkrahúsinu á Akranesi
Þdrir Bergmundsson, Ásgeir Ásgeirsson og Sigurður Ólafsson á nýju skurðstofunni.
Kristín Pálsdóttir röntgentæknir á röntgendeildinni.
Sjúkrahús er
aldrei fullbyggt
í dag verða formlega teknar í notkun
þrjár nýjar skurðstofur á Sjúkrahúsi
Akraness. Sigríður B. Tómasdóttir
og Halldór Kolbeins skoðuðu sig
um á sjúkrahúsinu og komust að
því að íbúar höfuðborgarsvæðisins
leita gjarnan þangað.
Fyrsta aðgerðin á nýju skurðstofunni fór fram í gær. Stefán
Helgason, yfirlæknir fæðinga- og kvensjúkdómadeildar, Sigurð-
ur Kr. Pétursson, yfirlæknir svæfingadeildar, og Kristjana
Kristjánsdóttir hjúkrunarfræðingur.
Ingunn Viðarsdóttir sjúkraþjálfari við störf.
ÓTT læknislistin eigi sér
aldalanga hefð var það
fyrst á átjándu öld að fyrsti
læknismenntaði íslendingurinn
tók til starfa. Bjarni Pálsson hlaut
landlæknistitil árið 1760 en íslend-
ingar þurftu að bíða rúma öld í við-
bót áður en eiginlegt sjúkrahús
var reist hér á landi. I dag þykir
sjálfsagt að hafa aðgang að sjúkra-
húsum um land allt og því hálf-
einkennilegt að hugsa til þess að
ekki var nema eitt sjúkrahús á
landinu í upphafi tuttugustu aldar-
innar.
Þessar hugleiðingar fljúga um
hug blaðamanns á leiðinni upp á
Akranes þar sem sjúkrahúsið og
heilsugæslustöðin á Akranesi
skulu sótt heim í tilefni þess að
þrjár nýjar skurðstofur verða
formlega teknar í notkun í dag.
Sjúkrahúsið á Akranesi, á sér
tæprar hálfrar aldar sögu, var tek-
ið í notkun árið 1952, þá 25 rúma
sjúkrahús. Rúmum áratug síðar
var það stækkað og rúmum fjölgað
í 95. í dag eru hins vegar 75 rúm á
sjúkrahúsinu. Skýringa þess er þó
ekki að leita í minnkandi starfsemi
hússins heldur því að legudögum
hefur fækkað mjög.
„Fyrir fimmtán árum lágu
sjúklingar að meðaltali í fjórtán til
fimmtán daga. í dag eru þetta hins
vegar um fimm dagar,“ segir Ás-
geir Ásgeirsson, skrifstofustjóri
sjúkrahússins. Ásgeir, Sigurður
Olafsson framkvæmdastjóri og
Þórir Bergmundsson lækningafor-
stjóri eru mættir til að leiða blaða-
mann og ljósmyndara um sjúkra-
húsið og fræða um starfsemi þess.
Það er sá síðastnefndi sem tekur
orðið af Ásgeiri. „Eftir því sem að-
gerðir hafa orðið einfaldari eru
sjúklingar fljótari að ná sér og
þurfa styttri tíma á spítala." Þeir
félagar benda á að tækniframfarir
í læknavísindum séu örar og
Sjúkrahús Akraness hafi verið
fljótt að tileinka sér það nýjasta
þar.
Mikill vöxtur í
skurðlækningum
Það eru ekki eingöngu íbúar
Vesturlands sem njóta góðs af
góðri aðstöðu Sjúkrahússins.
„Hingað koma margir sjúklingar
af höfuðborgarsvæðinu,“ segir
Sigurður. Það eru t.d. slitgigtar-
sjúklingar sem um er að ræða en
langir biðlistar eru á sjúkrahúsum
í Reykjavík eftir að komast í að-
gerð á borð við þá að skipta um
mjaðmarliði og hnéliði. „Það er
mikill vöxtur í skurðlækningum
hér,“ segir Þórir.
Þegar hafa verið framkvæmdar
50 slíkar aðgerðir það sem af er ári
en þær voru 60 í fyrra segja þeir.
„Við gætum framkvæmt fleiri að-
gerðir ef fjárveiting fengist til
þess,“ segir Sigurður. Holsjárað-
gerðir eru líka margar á sjúkra-
húsinu. „Við erum fjölgreina-
sjúkrahús og viljum vera það
áfram. Það þýðir að við veitum
fjölbreytta þjónustu og hér er
vaktþjónusta allan sólarhringinn.
Það er samt ekki öll sjúkrahús-
þjónusta veitt hér, hér er t.d. ekki
gjörgæsla og ekki barnadeild,"
segir Þórir.
Þeir sjúklingar sem ekki er
hægt að sinna á Akranesi vegna
þess að aðstaðan á sjúkrahúsinu
býður ekki upp á það eru vitaskuld
sendir til Reykjavíkur. Það sem
kemur e.t.v. meira á óvart er að
15% sjúklinga á handlækninga-
deild sjúkrahússins er af höfuð-
borgarsvæðinu. „Það er áratuga-
hefð fyrir þessu,“ segir Sigurður.
Þórir bendir á að hlutfall á milli
bráðaaðgerða og biðlistaaðgerða
sé einkar hagstætt á Akranesi.
Það þýðir að biðin eftir aðgerð er
mun skemmri en í Reykjavík.
Flestir sérfræðingar á Ákranesi
eru með stofu í Reykjavík og vísa
sjúklingum þangað ef svo ber und-
ir.
Þegar litið er á hvernig sjúkling-
ar sjúkrahússins dreifast eftir bús-
etu kemur í ljós að tæpur helming-
ur kemur frá Akranesi og
Borgarfirði sunnan Skarðsheiðar.
Fimmtungur er úr Mýra- og Borg-
arfjarðarsýslu, rúm 10% úr Snæ-
fellsnes- og Hnappadalssýslu. 13%
eru af höfuðborgarsvæðinu. Af-
gangur dreifist svo á Dalasýslu og
A-Barðastrandarsýslu, Stranda-
sýslu, V-Húnavatnssýslu og önnur
svæði.
Dreifingin breytist þó aðeins
þegar litið er á einstakar deildir.
T.d. er um fimmtungur sjúklinga á
fæðinga- og kvensjúkdómadeild af
höfuðborgarsvæðinu. Sigurður
bendir á að umsvif hafi aukist á
fæðingardeildinni en þar hefur
orðið 10-15% aukning síðustu árin.
Skýring þessa er að bæði hefur
fæðingum verið hætt á Sjúkrahús-
inu í Stykkishólmi og ekki síður
vegna þess að Kjalnesingar og
Mosfellingar leita í auknum mæli
þangað.
Þessi þróun tengist að sjálf-
sögðu Hvalfjarðargöngunum og
þeirri samgöngubót sem þau hafa
verið fyrir Akranesinga. „Göngin
hafa breytt miklu,“ segir Þórir.
Það kemur í ljós að það er ekki ein-
göngu vegna þess að miklu styttra
er að aka upp á Skaga núna heldur
vegna þess að tilkoma ganganna
hefur breytt samsetningu sjúkl-
inga. „Við fáumst við miklu færri
slys en áður,“ segir Þórir. ,Áður
reið alltaf yfir slysaalda í byrjun
júní þegar sumarferðalögin hóf-
ust. Starfsfólkið var farið að kvíða
þessu þannig að það er mikill léttir
að vera laus við þetta.“
En þó að umferð um þá slysa-
gildru sem Hvalfjörðurinn var sé
ekki lengur mikil hefur umferð al-
mennt aukist og ferðalöngum
fjölgað. Það þýðir aukinn eril á
heilsugæsluna sem er mikilvægur
hluti sjúkrahússins. „Við erum þar
að auki í góðu samstarfi við heilsu-
gæslustöðvar í okkar umdæmi,"
segir Sigurður.
Gengið vel að ráða starfsfólk
Sú spurning vaknar óneitanlega
hvernig gengið hafi að ráða í stöð-
ur nú á tímum nægra starfa. „Það
hefur gengið mjög vel, við eigum
ekki í neinum vandræðum," er
svarið en um 170 stöðugildi eru á
Sjúkrahúsinu á Akranesi og um
230 manns sinna þeim störfum.
Auk fasts starfsfólks koma aðstoð-
arlæknar og fara en Sjúkrahúsið á
Akranesi hefur kennsluskyldu
sem þeir sinna í samstarfi við
læknadeild Háskólans. „Kandidat-
ar hafa verið mjög ánægðir með að
koma hingað en þeir fámörg tæki-
færi hér og geta auðveldlega leitað
til sérfræðinga,“ bendir Sigurður
á.
Nú er komið að því að fara í
skoðunarferð um sjúkrahúsið og
eru blaðamaður og ljósmyndari
leiddir um hverja deildina á fætur
annarri en á sjúkrahúsinu eru lýf-
lækningadeild, handlækninga-
deild, fæðingar- og kvensjúkdóma-
deild, skurðdeild, svæfingardeild,
röntgendeild, rannsóknardeild,
endurhæfingardeild, slysadeild og
öldrunarlækningadeild. Blaða-
maður kemst að því að mikil aukn-
ing hefur orðið á umsvifum ó
sjúkrahúsinu á ýmsum sviðum á
síðustu þremur árum. T.d. fjölgaði
röntgenrannsóknum úr 5.569 í
6.458 frá 1997 til 1999 og almenn-
um rannsóknum á rannsóknar-
stofu fjölgaði líka, úr 62.347 á ár-
inu 1997 í 81.579 árið 1999.
Skoðunarferðin endar svo á
skurðdeildunum nýju. Þær voru
fluttar inn frá Þýskalandi, tilbúnar
en ósamsettar. Kostnaðurinn við
þær var um 20 milljónir króna en
heildarkostnaður við verkið er 100
milljónir. „Við vonumst til að þjón-
ustan hér verði enn betri eftir að
þessar stofur hafa verið teknar í
notkun,“ segir Sigurður. En skyldi
þá uppbyggingunni í sjúkrahúsi og
heilsugæslustöðinni á Akranesi
vera lokið? „Sjúkrahús er aldrei
fullbyggt," segir Þórir. „Því eðli
starfsins er alltaf að breytast og
þróast."
ÖLDUR á himni ognakin
kona eftir Miro.
GRÁTANDI kona (1937)
eftir Picasso.
17. maí, miðvikudagur
Sáum óperu Tchaikovskys Eugene Onegin, í ensku
þjóðaróperanni. Hafði ekki séð hana áður, en fannst
tónlistin sterk og falleg og svo náttúrulega rómantísk
a la Tchaikovsky. Óperan er gerð eftir frægasta
kvæði Pushkins sem hann orti með hliðsjón af Don
Juan Byrons, að ég held. Þetta er mikið sagnakvæði
og ekki sízt merkilegt fyrir þær sakir að örlög Pushk-
ins sjálfs urðu hin sömu og skáldsjns Lenskys sem
féll fyrir hendi Onegins í einvígi. Ástæðan: ást og af-
brýðisemi. Það á ekki af blessaðri ástinni að ganga.
Hún fær aldrei frið fyrir afbrýðiseminni. En svo er
guði fyrir að þakka að einvígi eru ekki lengur í tízku
og þess vegna eru margir lifandi nú sem annars væru
dauðir.
Gremin prins syngur óviðjafnanlega aríu um ástina
í næstsíðasta þætti. Eg sagði einhvern tíma í greinar-
korni frá Ameríku, af fullkomnu ábyrgðarleysi auð-
vitað, að mér fyndist sumt í tónlist Tchaikovskys
benda fram til söngleikja nú á dögum; minna stund-
um á það bezta í þeim. Fyrrnefnd aría vakti með mér
svipaðar hugrenningar og minni ég á það aftur, án
ábyrgðar að sjálfsögðu. Meiri óperusérfræðingar en
ég mundu áreiðanlega fúlsa við slíkri einföldun. En
það skiptir mig engu máli. Mín viðbrögð eru fyrir
mig, en ekki aðra. En hitt er nokkurn veginn víst að
kjarnanum í þessu meistaraverki Tchaikovskys
mætti vel lýsa með línu úr Endymion Keats, annarri
bók: Kossinn er hunangsdögg frá liðnum dögum.
Keats segir að vísu gröfnum dögum, en það er ótækt
á íslenzku.
KONUMYND eftír Dali.
Pushkin orti kvæði 1826 sem ég þekkti ekki áður,
það heitir Játning. Það er einhvern veginn svona:
Ég elska þig - þó að það ýfí skap mitt,
þó það sé erfítt og skammarlega tilgangslaust;
ég legg þessa vonlausu heimsku
að fótum þér!
Það fer mér illa og ég er of gamall!
Það er kominn tími til ég nái áttum!
Samt viðurkenni ég öll einkenni
þessa veiklyndis í sál minni:
án þín leiðist mér - ég geispa;
með þér er ég leiður - en þoli það:
það óþolanlega!
Það sem ég er að reyna að segja
ástin mín er... ég elska þig!
Þegar ég heyri þitt létta fótatak
á leið úr setustofunni, eða skrjáfið
í kjólnum þínum
eða þína saklausu stúlkurödd,
verð ég allt í einu eins og einfeldningur.
Þú brosir - það er mér gleði;
þú snýrð þér frá mér - það er mér sorg;
þín fóla hönd er mér uppbót
fyrir heilan dag af þjáningu.
Þegai' þú situr með hálfan huga
yfír útsauminum,
horfir niður og hárið bylgjast,
þá horfí ég á þig, ánægður og þögull,
blíðlega eins og barn!
Ætti ég að segja þér frá óhamingju minni,
minni afbrýðisömu sorg,
jafnvel stundum þegar þú ferð í langa göngu
1 vondu veðri - alein?
Og tárin þín í einverunni
og tal þitt í horninu
og ferðirnar til Opochka
og píanóið á kvöldin?
Alina! Aumkaðu mig.
Kannski er ég ekki verðugur
ástar þinnar vegna synda minna.
En reyndu að látast! Tillit þitt
getur verið svo yndislegt!
Æ, það er ekki erfítt að blekkja mig!
Ég vil láta blekkjast!
Þetta er hrá endursögn, mælt af munni fram og
þýdd úr enska prógramminu sem við keyptum á sýn-
ingunni. Það er margt merkilegt um Pushkin sem
upplifði örlög sín í þessu mikla sagnakvæði, Onegin.
M.
KONUMYND (1925)
eftir Dali.
Samt viðurkenni ég öll einkenni /
þessa veiklyndis í sál minni