Morgunblaðið - 30.09.2000, Blaðsíða 54

Morgunblaðið - 30.09.2000, Blaðsíða 54
: 54 LAUGARDAGUR 30. SEPTEMBER 2000 MORGUNBLAÐIÐ UMRÆÐAN „Lifandi kís- ilgúrnáma“ FRAMTÍÐ kísilgúr- vinnslu úr Mývatni er nú í brennidepli svo sem oft áður þegar tímamót hafa nálgast í rekstrinum. Nú er ástand þannig að gúr á heimiluðu vinnslusvæði *er að ganga til þurrð- ar, hins vegar hefur verksmiðjan starfsleyfi til ársins 2010. Tals- menn verksmiðjunnar vilja flytja umsvif sín yfir í Syðri Flóa og er helst talað um svæðið Boli í því sambandi. Þetta telja margir óráðlegt vegna við- Birkir Fanndal Haraldsson ég er kvæms lífríkis Mývatns, þeirra á meðal. Kísiliðjan hefur starfað við Mý- vatn í yfir 30 ár, hún hefur á þessum tíma séð fjölda íbúa íyrir atvinnu og veitt fjármagni í formi launagreiðslna og skatta inn í samfélagið í Þingeyjarsýslu, eink- um á Húsavík og í Mývatnssveit. í sveit- inni eru ekki aðeins fjölmargir íbúa þétt- býlisins í Reykjahlíð launþegar við verk- smiðjuna, einnig fi-á mörgum sveitaheimil- um koma starfsmenn að verksmiðjunni og styrkir sú atvinna verulega rekstur smárra búa þar sem hefðbundinn búskapur hefur mjög dregist saman í hreppnum og verð- ur stöðugt erfiðari hér sem annars staðar. A Húsavík starfar sölufélag Ótölulegur grúi af rykmýi á Bolum, á þeirri stundu sem flugurnar eru rétt skriðnar upp á yfirborð vatnsins og eru að taka flugið, slóð eftir bát rýfur brákina. Verður þetta næsta dælusvæðið? sem greiðir til bæjarsjóðs verulegar upphæðir, einnig eru hafnargjöld og starfsemi við höfnina bænum mjög mikilvæg. Þessi lykilstaða fyrirtæk- isins í atvinnulífi á svæðinu yfir- skyggir alla umræðu um áhrif dæl- ingarinnar á Mývatn. Fylgjendur áframhaldandi vinnslu halda þvi mjög á lofti við íbúana að lokun verksmiðjunnar væri dauðadómur fyrir samfélagið ISLEIVSKT MAL „SVEITAKALL“, sem alls ekki vill láta uppi nafn sitt, sendir mér hið merkilegasta bréf sem ég birti hér örlítið stytt og með tveimur innskot- um, en fyrst og fremst þökkum. Niðurstaðan, lokaorðin, er eink- um athyglisverð: „Komdu sæll Gísli. Fyrir nokkru las ég einhvers staðar að rangt væri að nota orð- ið vindmyllur um vélar þær sem knúðar eru vindum og framleiða raftnagn. Rétt væri að tala um vindrafstöðvar. Þótti mér þetta í fyrstu réttmæt ábending, en svo fór ég að hugsa. Og varpa ég nú til þín þeirri spumingu hvort hér sé ekki um að ræða of mikinn trúnað við einhvers konar rök- vísi og málfræðilega nákvæmni sem getur jafnvel bitnað á fjöl- breytni tungunnar og auðgi. Fá- tældegri væri hún ef orð og orðasambönd væru ekki oft not- uð í óeiginlegri merkingu og stundum er talað um að mala gull. Má þá ekki alveg eins hugsa sér að vindmyllumar mali rafmagn? [Umsjónarmaður sammála.] Annað liggur mér þyngra á hjarta. Mér sýnist og heyrist á öllu að í gangi sé viðamikið sam- særi um að útrýma viðtenging- arhættinum úr málinu, einkum í þátíð. Sjálfur reyndi ég nokkr- um sinnum fyrir fám áram að fá ágætlega menntaðan mann til að taka svo til orða í ritgerð sem ég af tilviljun las yfir: „... þótt hann væri oftsinnis beðinn“, en höfundurinn breytti þessu jafn- harðan í „... þótt hann hafí oft- sinnis verið beðinn“. Þó var ver- ið að segja frá beiðnum sem bomar höfðu verið fram fyrir löngu, en þessu lauk svo að ég gafst upp. Síðan hafa fjendur viðtengingarháttar haft marga og stóra sigra og enginn heyrist nú taka sér í munn setningar sem hljóða þannig: „Þótt hann hlypi hratt, varð hann ekki fyrstur" eða „Þótt hann dytti/ félli, meiddi hann sig ekki.“ Þess í stað lengja menn setn- ingarnar og hnoða hjálparorð- um inn í þær, segjandi: „Þótt hann hafí hlaupið hratt o.s.frv.“ og: „Þótt hann hafi dottið/fallið o.s.ftr.“ Hvað skyldi eiginlega valda þessum ósköpum? Og ætli nokkur ráð séu til gegn þeim? Umsjónarmaður Gísli Jónsson 1077. þáttur Og svo eitt enn. Alþjóða- hyggja af ýmsu tagi á nokkuð miklu og líklega vaxandi fylgi að fagna á landi hér. Engan hug hef ég á að ræða um alla þá kosti og galla sem fylgja þeirri þróun, vona aðeins að kostimir verði fleiri en gallamir. En óneitanlega fínnst mér það nokkur galli að sumir áköfustu fylgjendur alls konar alþjóðlegs samstarfs virðast telja sér skylt að auglýsa sem mest dálæti sitt á öllu erlendu, og jafnframt litla virðingu sína fyrir því sem ís- lenskt má kallast. Við það má enga rækt leggja ef þjóðin á að vera nothæf í alþjóðlegu sam- starfí. Minnir þetta vissulega stundum á dekur ýmissa Is- lendinga fyrr á öldum við Dani og allt sem frá þeim kom og fyr- irlitningu þeirra á eigin þjóð. Mun þetta raunar sígilt merki um minnimáttarkennd smá- menna. Enn hefur ekki borið að ráði á því að alþjóðasinnarnir hafí ráð- ist beint að íslenskri tungu en að því mun fyrr eða síðar koma, enda auðvelt að fínna rök fyrir því að okkur sé hagkvæmast að taka upp tungu stórþjóða. Granar mig að þá verði fátt um varnir af hálfu þeirra sem vilja halda íslenskunni við. [Hér fer umsjónarmaður aft- ur í aldir um hríð. Bjarni Jóns- son var skólameistari í Skál- holti. Hann segir 1771: „Jeg anseer det ikke alene unyttigt men og desuden meget skade- ligt, at man skal beholde det is- landske Sprog.“ Rökin, sem Bjarni færir fram fyrir stað- hæfingu þessari, era þau, að meðan Islendingar töluðu sömu tungu og aðrar Norðurlanda- þjóðir, vora þeir hvarvetna metnir mikils. En er tunga þeirra varð óskiljanleg öðram þjóðum, urðu þeir sjálfír lítils metnir. Háir þetta og viðskipt- um þeirra við útlendinga. „Hvorfor skulde man da være saa fastholdende der ved? Lad- er os da fólge Norges og Fær- öemes Exempel. Lader os antage det danske Sprog, efter- som vi staar under en dansk Regering og í Communication með danske Folk.“ [Tekið úr íslandssögu próf. Þorkels Jóhannessonar].“ Gefum svo Sveitakalli orðið á ný: „Til þessa hafa helstu rökin verið í þá vera að hún tengi okk- ur við fortíðina og geri okkur að þeirri þjóð sem við eram. Þær röksemdir era að sönnu góðar og gildar en þær munu ekki hafa mikil áhrif á þáþröngsýnu í hópi alþjóðasinna. Eg legg því til að áhugamenn um varðveislu íslenskunnar hætti að einblína á þýðingu hennar fyrir íslend- inga sjálfa en leggi meiri áherslu á hlutverk hennar í heimsmenningunni og þá stað- reynd að menningin sú verður til muna fátæklegri ef tungu- málum fækkar. Má þá gjarnan minna á að Evrópusambandið fræga leggur ýmislegt fram til þess að styðja við einstök tungumál og verða forystu- menn sambands þessa þó seint vændir um andstöðu við al- þjóðahyggju. Allt þetta finnst mér að varð- veislusinnar ættu að íhuga og taka til umræðu að íslenskan er ekki aðeins mikils virði okkur sem daglega notum hana, held- ur er hún einnig veröldinni allri dýrmæt vegna þess eins að hún er til. Með bestu kveðju.“ ★ En sem betur fór, komu fram menn sem hvorki þótti óskynsamlegt né skaðlegt að tala móðurmál sitt, íslenskuna. Fóra þar fremstir Fjölnismenn, Sveinbjöm Egilsson og margir sem hjá honum höfðu numið og kennt. Við Sveitakall hjöluðum margt í síma, og þar kom máli okkar, hvílíkar álögur væra nú um víðan völl. Einkum verða ráðin fyrir þessu. Aftur og aft- ur, í fullu miskunnarleysi, „er lagt á ráðin“. í staðinn fyrir að segja að ráðin séu lögð á um þetta og hitt. Ráðin era nefni- lega fleirtala í hvoragkyni. Þau era lögð. Hitt er geld þolmynd sem ætti að útrýma sem fyrst. ★ Inghildur austan kvað: Sættí Theódór alls konar tjónum, tunnan sprakk blikkfull af gijónum. - Já, allt var það bratt, þaðsegiégsatt,- og sólamir gengu upp úr skónum. við Mývatn og áfall fyrir Húsavík. Þessu trúa fjölmargir og þess vegna geta menn ekki hugsað sér annað en áframhald á rekstri hennar, þeir sjá ekki aðra möguleika framundan og óttast hrun samfélagsins komi til lokunar verksmiðjunnar. Menn hafa aldrei fengist til að viðurkenna að til lokunar geti komið og þess vegna hefur ekki verið hægt að fá í gang umræða um það á hvem hátt bregð- ast megi best við slíkum aðstæðum þannig að lágmarka megi afleiðing- ar. Því stöndum við Mývetningar í dag í sömu sporum og ætíð áður, okkur er stillt upp við vegg um leið og hamrað er á því að lokun verksm- iðjunnar þýði hran sveitarfélagsins, Mývatn Mývatnsrannsóknir þarf að efla og mark- visst að leita skilnings á lífríki vatnsins, segir Birkir Fanndal Har- aldsson, þannig að heildarmynd fáist. eða með orðum sveitarstjóra: „Eftir mun standa bláfátækt landbúnaðarsamfélag á framfæri hins opinbera." Og ennfremur: „Sú mynd sem blasir við verði kísilgúr- námi hætt er ófögur. í stað öflugs samfélags, eins og nú er, verður hér samfélag í dauðateygjum.“ Er við því að búast við slíkar að- stæður að almenningur treysti sér til að biðja um að dælingu úr vatn- inu verði hætt? Vissulega yrði þetta áfall ef engar ráðstafanir væru samtímis gerðar til mótvægis. Reynslan sýnir að mikil hætta er á því að allt of nærri lífríki vatnsins verði gengið, áður en þeir sem vilja dælingu áfram sættast á að hætta efnistöku. Ekki síst ef lagt verður nú í mikinn kostnað við flutn- ing dælubúnaðar yfir á Syðri Flóa og til endurnýjunar búnaðar í sjálfri verksmiðjunni, sem er orðin tíma- bær ef halda á rekstrinum áfram. Mér virðist að þeir sem fylgjast álengdar með deilunni um kísilgúr- töku líti svo á að þar sem útlit vatns- ins breytist ekkl á yfirborðinu og þetta fagra vatn speglar landið um- hverfis rétt eins og alltaf fyrr, þá hljóti allt að vera í besta lagi. Þama sjá menn þó aðeins brot af borgar- ísnum, mestur hluti þess sem gerir Mývatn svo sérstakt að menn hafa undirritað alþjóðasamninga og sett sérstök lög um verndun þess á upp- tök sín undir vatnsborðinu og á botninum þar sem fáir sjá og færri skilja. Þegar gúr er dælt úr vatninu verður til gryfja eða náma, en um leið rótast upp lífræn efni af botnin- um í miklum mæli. í framhaldinu fyrir áhrif vinds og strauma tekur lífrænt set af sópast af stóram svæðum utan dældu svæðanna ofaní gryfjurnar, sem þannig virka sem einskonar gildrar á lífmassa vatns- ins Þannig er gjörbreytt ástandi stórra svæða sem virðast mætti við yfirborðsskoðun að ekki séu á áhrifasvæði dælingar. Við eyjamar sem aðgreina Boli frá meginhluta Syðri Flóa era aðal- heimkynni rykmýlirfunnar sem dvelur þar á botninum yfir veturinn. Á Bolum era einnig mikilvægar hrygningarstöðvar bleikju. Þessi tvö atriði eru afar mikilvæg í lífríki vatnsins og að mínum dómi óverj- andi að hefja dælingu af þessu svæði miðað við núverandi þekkingu á líf- ríkinu og áhrifum dælingar. Mývatn hefur verið rannsakað allra vatna mest og margir vísinda- menn ágætir hafa þar lagt hönd á plóg. Þeim hefur þó ekki tekist að setja fram heildarmynd af ástæðum sveiflna í lífríki vatnsins enda hafa rannsóknir þeirra gengið að nokkra fyrir tilviljanakenndum fjárveiting- um úr ýmsum áttum fremur en að markvisst hafi verið leitað skilnings á afleiðinguin gúrtökunnar fyrr en nú á allra síðustu áram. Vísinda- menn sem látið hafa í Jjós ákveðnar skoðanir á lífríki Mývatns hafa feng- ið heldur óblíða og oft ósanngjarna meðhöndlun í pólitísku umræðunni, einkum þeir sem varað hafa við námugreftri og er engu líkara en þeir séu viljandi settir til hliðar. Afar fast er nú sótt að stjórn Náttúrurannsóknarstöðvarinnar við Mývatn af hálfu meirihluta sveitar- stjórnar Skútustaðahrepps fyrir það eitt að benda á hættur þær sem blasa við þeim, eftir meir en 30 ára rannsóknir. Reynt er að gera stjórn stöðvarinnar tortryggilega á allan hátt. Þar era þó samankomnir mest- ir kunnáttumenn um lífríki vatnsins. Ég ber fyllsta trausts til þessara manna og mér er spurn, er það eðli- legt að góðir vísindamenn skuli þurfa að standa í þvargi við stjóm- málamenn með rannsóknaniðurstöð- ur sínar og vísindaálit? Fyrir rúmu ári voru kallaðir til þrír erlendir menn til að líta yfir rannsóknagögn íslenskra vísinda- manna og var það í sjálfu sér ágætt ef verða mætti til að varpa nýju ljósi á stöðuna. Af lestri skýrslu þeirra þremenninganna fæ ég ekki betur séð en að þeir vilji fara afar varlega og helst ekki gefa kost á dælingu nema á einu svæði af þeim fjórum nýju sem tilnefnd vora, enda segja þeir: „I grandvallaratriðum á iðnað- ur sem hefur jafn bein áhrif á um- hverfið og kísilgúrvinnsla ekki heima í jafn viðkvæmu vistkerfi og Mývatn er“. Og ennfremur: „Aug- ljóst er að varúðarreglan skiptir miklu máli í sambandi við jafn við- kvæmt vistkerfi og Mývatn er.“ Fleiri „nýir“ aðilar hafa verið kvaddir til umsagnar m.a. af skipu- lagsstjóra. Það veldur mér vaxandi áhyggjum að sjá hvemig kaupendur umhverfismats og annarra viðlíka pappíra virðast geta stýrt viðskipt- um sínum og þar með niðurstöðum, í þessu tilfelli frá þeim vísindamönn- um sem mest hafa rannsakað Mý- vatn í áratugi, yfir til manna sem lít- ið eða ekkert hafa komið að rannsóknum á Mývatni, eða jafnvel að engum lífríkisrannsóknum. Er það e.t.v. sú framtíð sem þjóðin á framundan í íslensku umhverfis- mati, að til starfa að slíkum verkum séu valdir aðilar fyrst og fremst eft- ir því hversu auðsveipir þeir séu þeim sem borgar matið? Hvert mun slíkt leiða okkur í umhverfisvernd? En hvað er þá til ráða fyrir eig- endur verksmiðjunnar, fyrir sveitar- stjórnir á svæðinu og starfsmenn verksmiðjunnar? Ég tel að íslenska ríkið, aðaleigandi verksmiðjunnar, verði að taka af skarið, með skrif- legri stefnumörkun um lokun efnis- námunnar eigi síðar en árið 2010,
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.