Morgunblaðið - 14.10.2000, Side 40

40 LAUGARDAGUR 14. OKTÓBER 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
„BORÐAÐU
GRAUTINN ÞINN“
Sjónmenntavettvangur
Mikið hefur borið á umræðu af svikum og prettum varðandi við-
___________ __ _____ 7
skipti með myndlist og ekki einasta á Islandi, heldur einnig í
heimspressunni. Að gefnu tilefni kemur Bragi Ásgeirsson að
þeim málum aftur, sver hér helst af sér meinta andúð á sér-
fræðingum og rannsóknum yfirleitt. Víkur að listmenntun, menn-
ingarumræðu og loks lítillega að menningarnótt, því feikna en
vannýtta afli sem jafnaðarlega leysist þá úr læðingi.
Heiðurs-
menn í
hernaði
KVIKMYNDIR
Regnbogjnn
DJÖFLAREIÐ „RIDE
WITH THE DEVIL“t***
Leikstjóri: Ang Lee. Handrit:
James Schamus eftir sögunni Woe
to Live On eftir Daniel Woodrell.
Aðalhlutverk: Tobey Mcgnire,
Skeet Ulrich.
KVIKMYNDAHATÍÐ I REYKJAVIK
DJÖFLAREIÐ er önnur af
tveimur myndum kínverska leik-
stjórans Ang Lees á Kvikmyndahá-
tíð í Reykjavík og gefur hinni
myndinni hans, Skríðandi tígri,
dreka í leynum, ekkert eftir. Hún
gerist í borgarastríðinu í Banda-
ríkjunum á nítjándu öldinni og er
hörkugóð saga og vel útfærð um
átakatíma og breytingar í lífi þjóða.
Hún er nokkuð löng eða 140 mínút-
ur en það er kraftur í frásögninni,
myndin er alltaf spennandi og
áhugaverð og einkar vel leikin.
Hún segir frá stríðinu út frá
sjónarhóli þriggja herramanna úr
Suðurríkjunum sem kjósa að ganga
ekki í fastaherinn en stofna lítinn
skæruliðaflokk er herjar á Norðan-
menn. Þetta eru sannkallaðir heið-
ursmenn. Háttvísi þeirra er við-
brugðið. Þrátt fyrir og kannski
vegna stríðsins gleyma þeir engu í
kurteisi og mannasiðum, sérstak-
lega þegar konur eiga í hlut, og er
gaman að sjá hvernig Ang Lee og
handritshöfundur hans, James
Schamus, draga með því fram sið-
mennskuna mitt í ljótleika stríðs-
ins.
Toby Maguire og Skeet Ulrich
leika tvo af þessum heiðursmönn-
um og gera það einkar vel. Þeir
leika vini sem líta hvor eftir öðrum
en myndin fjallar öðrum þræði um
vináttu í stríði, samstöðu manna og
eins og allar stríðsmyndir einfald-
lega það að komast af. Hún er líka
einskonar þroskasaga Jake Roedel,
unga mannsins sem Maguire leik-
ur, er áttar sig áður en lýkur um
hvað stríðið snýst.
Því myndin hefur einnig stærri
sögu að segja þegar hún lýsir ólík-
um viðhorfum Suðurríkjamanna og
Norðanmanna, ekki aðeins til
þrælahaldsins heldur mannlífsins
yfirleitt og við fáum tilfinningu fyr-
ir því að stríðið hafi snúist um
þróaðri siðmenningu gegn deyjandi
lífsháttum.
Allt það setur Lee í samhengi
spennandi örlagasögu með miklum
bardagasenum, þeysireiðum og
ástarlýsingum svo úr verður hin
ágætasta skemmtun.
Arnaldur Indriðason
TVEIM síðustu heftum tímarits
Máls og menningar, hafa
listsögufræðinganir Halldór
Björn Runólfsson og Aðalsteinn Ing-
óhfsson fjallað um meintar málverka-
falsanir á Islandi og komist að ýms-
um niðurstöðum. Ekki hyggst ég
nema að mjög litlu leyti fetta fingur
út í skoðanir þein-a í þessu skrifi, þá
helst hvað snýr að grein Aðalsteins,
er ber heitið; Meira um fals og og
pretti. Þar dregui- hann meintan
„stórkrítiker" Morgunblaðsins inn í
skrif sín, sem mun vera ég, og
kveinkar sér út af því sem hann segir
andúð mína á sérfræðingum sem hafi
komið fram í svo til hverri grein frá
minni hendi undanfarið. Þetta er
ekki í fyrsta skipti sem listsögufræð-
ingurinn lætur frá sér fara staðlausa
stafi og vanhugsaða hortitti í garð
þeirra sem skrifað hafa listrýni í
Morgunblaðið í gegnum tíðina og ber
vott um annarlegar kenndir í okkar
garð. Léti þeim líkast til ósvarað
hefði framslátturinn birst í vettvangi
hans, DV, en þegar blaðamennskan
ratar í gamalgróið og virt menning-
arrit er ég knúinn til andsvara. Sjálf-
ur hef ég um árabil viljað minnka við
mig skrif á vettvanginum, og eru heil
15 ár síðan ég fundaði með ritstjór-
unum varðandi þá ósk mína að yngja
upp liðið sem þeir tóku vel. Hef svo
margítrekað það, einkum að fá konu
til liðs við okkur til að gæta skoðana-
og kynjajafnvægis, aldrei ætlað mér
neina einokunaraðstöðu, en margur
veit hve erfitt er að fá hæfa menn í
störf myndlistarrýna í þessu óþrosk-
aða og undarlega samsetta þjóðfé-
lagi, ástæðurnar raunar augljósar.
Metnaður minn hefur sá helstur ver-
ið að gera myndlist jafn hátt undir
höfði og öðrum listgreinum í sam-
ræðunni og gæta hér fyllsta lýðræð-
is, hef ekki verið í þjónustu ákveð-
inna hagsmunaafla á listamarkaði,
skrif mín hafa ei heldur verið flokk-
pólitísk og enn síður hef ég lyft undir
tilbúið og misvísandi kynslóðabil.
Það hefur svip af meira en litlum
taugatitringi, þegar lærðir menn í
listsögufaginu leggja að jöfnu gagn-
rýni á afmarkaðar athafnir þeirra
sjálfra og andúð á sérfræðingum yf-
irhöfuð! Þeir ættu þó að vita öðrum
betur, að nú á stóraldahvörfum eiga
sér stað miklar og harðar orðræður á
vettvanginum úti í heimi, þar á meðal
uppgjör við módemismann og ýmis-
legt endurreist sem hann hafði troðið
undir hæl sér, úrelt undir kjörorðinu
margtuggna; í listum liggur engin
leið til baka. Hvort sem okkur mynd-
listarmönnum og listrýnum líkar
betur eða ver, þrengja sér fram ýmis
gildi sem hafa verið útskúfuð alla
öldina ásamt því að listamenn eru
enduruppgötvaðir. Einmitt aldrei
meir en síðustu áratugi, á sama tíma
og aðrir hafa í spreng verið að kústa
burt fortíðinni og engir atkvæða-
meiri en kynslóðin eftir 1970. Eitt-
hvað virðast lærðir fræðingar sér lít-
ið meðvitandi hér á útskerinu, sé
tekið mið af skrifum þeirra og sýn-
ingaflórunni í aðallistasölum borgar-
innar, þar sem svo til allir virðast
ganga í takt, sem og hvað ráðningu
prófessora við nýstofnaðan Listahá-
skóla Islands snertir, þar sem
mynstrið er sótt til nú úreltrar öfug-
þróunar í útlandinu. Gamalgrónum
kennara og fyrrum skólastjóra MHI,
brautryðjanda í kennslu málm-
þrykks, var jafnvel skipað til sætis í
annan gæðaflokk, að vísu talinn hæf-
ur en ekki vel hæfur, útskúfað!
kýtur skökku við, að er út fyrir
landsteinana kemur, blasir
við meiri fjölbreytni en
nokkru sinni fyrr í sýningarsölum,
listhúsum og listsöfnum. Þróun sem
einmitt hefur farið mjög í taugarnar
á bendiprikum og ýmsum sýningar-
stjórum ytra sem kenna sig þó við fé-
lagshyggju og frjálslyndi. Slíkir virð-
ast álíta að listin eigi að lúta
hentisemi þeirra og myndlistarmenn
einungis peð sem þeir að geðþótta
geti fært fram og til baka á skák-
borði listarinnar, jafnvel heimfært
hversk konar afkáraskap og siðleysi
undir hugtakið myndlist, nýta sér
skólana óspart í þeim tilgangi. Og
hvað listaskólana snertir eru ungir
austan hafs og vestan orðnir leiðir á
einstefnu og sandkassaleik síðustu
áratuga og biðja nú um faglegri
kennslu, meiri aga, sjálfstæði og
skoðanalega breidd eins og ég hef
iðulega vísað til í skrifum mínum.
Um þessar hræringar tel ég mig vel
upplýstan og á þeim hef ég byggt
rýni mína, þá hina sömu og menn hér
á útskerinu sjá ástæðu tii að gera
hróp að mér, og steyta að mér hnefa
fyrir andúð á sérfræðingum, helst að
mér fjarverandi, um þráðlaust sam-
band (síma), sem og í kaffi og öldur-
húsum, þar sem súrefni og lífsloft
þessa fólks virðist gusturinn frá pilsi
GróuáLeiti...
- I bókmenntum hefur það gerst,
að rit Marcels Proust (1871-1922)
hafa gengið í endumýjaða lífdaga og
varð ég meira en vel var við það í
beinu návígi síðast þegar ég dvaldi á
Kjarvalsstofu í París haustið 1998.
Notaði þá tækifærið til að glugga í rit
hans, og í Camvalet-safninu í ná-
grenninu, hefur verið komið fyrir lík-
ani af vinnuherbergi rithöfundarins,
svona eins og hæfir þjóðartákni. Líkt
og í beinu framhaldi hafa Engilsaxar
endurreist John Ruskin (1819-1900),
sbr. stóra sýningu á Tate Gallery;
Ruskin, Tumer and the Pre- Rapha-
elites, sem lauk 28. maí, en ég náði
illu heilli ekki að sækja heim. Eng-
lendingar hafa loks uppgötvað, að
þeir geta ekki frekar aftengt Ruskin
enskri menningu, en Þjóðverjar
Goethe, Danir Gmndtvig eða íslend-
ingar til að mynda Jónas Hallgríms-
son, en alla öldina hefur kenningum
Ruskins verið líkt við villutrú, og fag-
urfræði hans samnefnari lélegs
smekks. Proust varð bergnumin af
Ruskin á þroskaámm sínum; „heim-
urinn varð óendalega ríkur eftir að
ég hafði lesið Ruskin, og skoðað
heiminn með augum hans Þá var
bókin um hinar sökkvandi Feneyjar
eftir Ruskin, snillingnum uppspretta
og innblástur að ritröð sinni, I leit að
liðnum tíma, la Recherde du temps
perdu, sem naumast hefur verið lesin
af viðlíka athygli og á síðustu áram.
Einnig ber að vísa til óviðjafnlegrar
bókar Stefans Zweig, Die Welt von
gestern, eða Veröld sem var. Kom út
á vegum Menningarsjóðs 1956 og
Uglan gaf út á kilju 1996.
að er svo ekki fyrir þrá og of-
urást á liðnum tímaskeiðum,
nostalgiu, sem menn era nú
uppteknir af fortíðinni, öllu frekai-
vegna nýrra sanninda um upprana
mannsins og alls lífs sem hátæknin
hefur afhjúpað þeim, og teljast mest
spennandi könnunarleiðangrar inn á
svið hins óþekkta frá upphafi vega.
Fortíðin óforvarendis orðin að nýju
fersku og rennandi blóði. Þetta hefur
svo skapað gríðarlegar hræringar og
uppstokkanir á öllum sviðum, og
meira en lítið undarlegt ef það hefur
einnig farið framhjá fræðingum á út-
skerinu, um leið og þeir sem era hér
upplýstir era stimplaðir andstæðing-
ar sérfræðinga! Það er svo kannski
eftir því, að hinir sömu, sérfræðing-
ar, afneita sagnfræðititlinum, nefna
sig í þess stað listfræðinga. Telja sig
þarmeð rétthafa stórasannleiks í list-
um og fyrir heimatilbúið fagheitið
bera þeir sig að sem alfræðinga á
vettvanginum. Gerist með góðum
árangri í landi þar sem fáfræðin í
þessum efnum er yfii'þyrmandi, sem
þeir geta helst þakkað glompóttu
menntakerfi. Er þó um margþætt
fag að ræða, sem á öllum tungumál-
um er skilgreint með heitinu,
listsögufræðingur, t.d. Kunsthistor-
iker í dönsku og Art historian á
ensku og þarf þá ekki lengur vitnana
við. Starfsbræður þeirra ytra gefa
sig fæstir fyrir að hafa vit á öllu sem
myndlistir varða, halda sig mun frek-
ar við sérgrein sína innan fagsins.
Seint myndu byggingarverkfræð-
ingai' ganga inn á svið rafmagns-
verkfræðinga né lögfræðingar verð-
launaðir fyrir nýjungar í hagfræði!
Þetta allt hef ég og margsinnis tíund-
að áður, einnig að þeir sem hafa
húmaníora sem sérgrein, þ.e. mann-
vísindi og fommenntir era taldir
hafa hér yfirburði um yfirsýn og for-
dómaleysi, en hins vegar listsögu-
fræðingar samtíma- og núlista yfir-
burði um forsjárhyggju, þröngsýni,
hlutdrægni og óvirðingu við söguna.
Ekki langt síðan ég vísaði til safna í
Þýskalandi, sem væra í vanda stödd
um mannráðningar í deildir baiTokk-
listar því örfáir sækja um slíkar stöð-
ur, raunar einnig í geira endurreisn-
ar, miðalda og fornalda. Astæðan er
hér mjög næi'tæk, nefnilega að nám í
þeim er stóram umfangsmeira og
kröfuharðara en í samtímalistum.
Skilgreint í þá vera í „art Magasin"
að örstutt stökk væri úr barokk í nú-
listir en mjög langt frá núlistum yfir í
barrokk. Skýringuna taldi ritið að
vera, að yngri kynslóðir væra í þeim
mæli uppteknar af auðveldari próf-
gráðuleiðinni að mai'gfalt flem væra
um hverja lausa stöðu í núlistum en í
barrokk og eldri tímaskeiðum. Það
þætti svo giska skrítin skilgreining
úti í heimi ef einhverjir færa að
ásaka hið virta listtímarit um að vera
á móti sérfræðingum, og um leið
yngri kynslóðum, einungis fyrir að
birta þessi skjalfestu sannindi! Ekki
úr vegi að vísa til þess, að nefnt list-
tímarit er jafn opið víðsýnt og hlut-
lægt og til að mynda hið norræna,
Siksi, (nú NU) er einsýnt og hlut-
drægt, útlitsbreytingin að auk fengin
að láni frá þeim í Ameríku, og eftir
því á ensku! Enska virðist þannig
móðurmál norrænna núlistasögu-
fræðinga í einangraðum menningar-
Tálkvendi lætur til skarar skríða
ERLEIVDAR
BÆKUR
Spennusaga
FROSTBIT
„FREEZER BURN“
Eftir Joe R. Lansdale.
Indigo 2000.245 síður.
ÞAÐ er ekki tilviljun að Joe R.
Landsdale vitnar í bandaríska saka-
málahöfundinn James M. Cain í upp-
hafi nýjustu sögu sinnar, Frostbit eða
„Freezer Bum“, sem kom út fyrir
skemmstu í vasabroti hjá Indigo-út-
gáfunni bresku. Cain var sem kunn-
ugt er höfundur Tvöfaldra skaðabóta
og Póstmaðurinn hringir alltaf tvisv-
ar og margra fleirí glæpasagna en
hefur af einhveijum ástæðum ekki
notið sömu frægðar og virðingar og
samtímamenn hans eins og Raymond
Chandler og Dashiell Hammett. Cain
var frábær spennusagnahöfundur
sem eins og í áðumefndum bókum
tveimur skrifaði betur en aðrir um
tálkvendi eða femme fatale, sem
beittu kynþokka sínum til þess að af-
vegaleiða ístöðulausa menn og fá þá
til þess að myrða fyrir sig. Um það
fjallar nýja saga Landsdale.
Landsdale þessi hefur skrifað heil-
an haug af bókum, spennusögur,
þeirra þekktustu fjalla um tvíeykið
Hap Collins og Leonard Pine og era
ágætar, skáldsögur, unglingasögur,
smásögur auk þess sem hann hefur
ritstýrt söfnum með vestrasögum en
hann hefur skrifað fræðibækur um
vestrið. Sagt er að hann hafi samið
ekki færri en tvö hundrað smásögur.
Hann hefur unnið til verðlauna fyrir
sögur sínar, bæði í Bretlandi og
Bandaríkjunum, en þegar hann er
ekki að skrifa kennir hann sjálfsvarn-
aríþróttir í sínum eigin íþróttaskóla í
Nacogdoches í Texas þar sem hann
býr.
Eins og Frostbit ber með sér er
Landsdale svolítið íyrir það að vera
groddalegur og klúr og hann hefur
einhveija þörf til þess að ýkja þegar
það virðist algjör óþarfi. Fæstar af
hinum skrautlegu persónum í nýju
sögunni vekja nokkra samúð þótt
þær ættu sannarlega að gera það,
kolsvartur húmorinn er allur á kostn-
að þeiira. Landsdale er sögumaður
góður og býr til úr gamalli glæpa-
söguhefð sérstaklega skemmtilega
lesningu um enn einn ungan mann
sem lætur kynhvötina hlaupa með sig
í gönur.
Hann heitir Bill og kallar ekki
beint á virðingu lesandans. Látin
móðir hans rotnar uppi í rúmi heima
hjá honum og hann gerir ekkert í því.
Hún er dauð úr elli en hann vill ekki
tilkynna andlát hennar vegna þess að
þá hætta lífeyrisgreiðslurnar að ber-
ast honum. Dag einn ákveður hann að
ræna sölutjald við þjóðveginn ásamt
tveimur álíka bjánalegum vinum sín-
um en það endar með morði og Bill
leggur á flótta. Þrátt fyrir allt þetta
er Bill á einhvern furðulegan hátt
einna heilbrigðasta persóna sögunn-
ar og Frostbit kæmst ansi nálægt því
að verða hans þroskasaga.
Bill ber niður á sýningu á furðu-
fríkum ýmiskonar sem halda hópinn
undir stjórn Frosts, ferðast um land-
ið og slá upp tjöldum og halda sýning-
ai- á sér. Þar á meðal era samvaxnir
síamstvíburar í sífelldum slagsmál-
um, skeggjuð kona sem er aldrei köll-
uð annað en Ulysses S. Grant eftir
gömlum skeggjuðum forseta lands-
ins, Conrad sem er kallaður Hunda-
maðurinn og þarf kannski ekki frek-
ari skýringa við og loks tálkvendið
Gidget, sem vill losna við eiginmann
sinn, áðumefndan Frost. Þess má
geta að Frost geymir lík af manni í
frystikistu og hefur til sýnis gestum
og gangandi.
Ur ólánsfólki þessu býr Landsdale
til biksvarta glæpakómedíu sem hef-
ur ekkert með „pólitíska rétthugsun"
að gera og í miðju þess alls er óborg-
anleg saga af því hvernig tálkvendi
lætur til skarar skríða. Maður les
þessa í einum rykk. Það er varla hægt
annað.
Arnaldur Indriðason