Morgunblaðið - 14.10.2000, Síða 70

70 LAUGARDAGUR 14. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ISLEIVSKT MAL
ALLTAF þykir mér hrynhend-
ur háttur jafnskemmtilegur.
Hann er stundum nefndur
Liljulag eftir drápu Eysteins
munks, máttugur og mikilúð-
legur. Einna helst er svo að sjá
sem menn haíi tengt þar saman
formfestu hins ævagamla
dróttkvæðis og latnesks sálma-
söngs. Utkoman verður sú, að
hinn nýi háttur víkur í því einu
frá dróttkvæðum hætti, að at-
kvæði í braglínu verða 8 í stað
6. Þannig hrynur hátturinn
áfram með fjói-um réttum tví-
liðum í hverri línu, þunglama-
legur, hátíðlegur og staðfastur:
stað haldandi í kyrrleiks valdi,
svo sem sagði Eysteinn um
guð almáttugan nær upphafi
Lilju.
Sancte sator, suffragator,
legunriator, largus dator,
etc. sungu menn suður í
heimi, eða:
Stabat mater dolorosa
juxta cracem lacrimosa,
og er þarna að vísu endarím
sem menn höfðu örsjaldan í ís-
lenskri hrynhendu, en látum
oss heyra mál feðra vorra:
Mikkjáll vegr hvat misgjört þykkir,
mannvitsfróðr, ok allt ið góða.
Tyggi skiptir síðan seggjum
sólarhjálms á dæmistóli,
Koma mun tíð, sú er drottinn dæmir
drengjaferð, þá er heimslitverða;
geysast menn úr gröfum að rísa
gný óttandist lúðra dróttins.
Eigi munu þá afboð næga,
eigi þing né fébýtingar,
frændalið eða fegra syndir,
frægja sig né aðra rægja.
Fyrr var þarna gripið ofan í
heimsendislýsingu Arnórs
Þórðarsonar jarlaskálds, þar
sem hann fræðir menn á því, að
Mikael höfuðengill vegi mis-
gjörðir og velgjörðir manna (á
metaskálum) og drottinn skipti
síðan mönnum í hólpna og út-
skúfaða.
Seinna dæmið er líka dóms-
dagslýsing, úr kvæðinu Rósu,
sem menn eru ekki alveg vissir
um hver orti. Og þarna dugir
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1079. þáttur
ekki að senda afboð, múta, leita
styrks frænda sinna eða fegra
syndir sínar á kostnað annarra.
★
Hlymrekur handan kvað:
I fráhald fór Kolbjöm með kroppinn
og komst upp á megrunartoppinn.
Núvillengin(n)fá’ann
alveg ferlegt að sjá ’ann
eins og flækingshundsgrey
kviðsloppinn.
★
Umsjónarmanni hefur borist
bréf sem hér fer á eftir sem
svar við bréfi Harðar Kristins-
sonar grasafræðings sem birt-
ist í þætti 1072 og mér þótti
harla gott. Við Hörður erum á
öðru máli en bréfritari og telj-
um ekki við hæfi að orðið flóra
„sé fjölbreytt samsafn tegunda
af einhverjum en að öðru leyti
samstæðum hóp.“
Sjálfsagt þykir mér að birta
bréfið sem hér fer á eftir, því,
að þáttur þessi hefur frá önd-
verðu verið vettvangur skoðana
og umræðu fremur en dómstóll.
Æðsti dómstóll um íslenskt mál
er þjóðin öll. Þá kemur bréfið:
„Agæti Gísli.
I 1072. þætti í Morgunblað-
inu, 26. ágúst sl., er fjallað um
orðið flóra og mælt móti
„meintri“ misnotkun þess.
Vissulega hefur orðið hefð-
bundna merkingu um samsafn
plantna af mismunandi tegund-
um. í munni flestra má þó
sleppa „plantna", þ.e. ef sagt er
„breið flóra...“ er átt við að þar
sé fjölbreytt samsafn tegunda
af einhverjum tilgreindum en
að öðru leyti samstæðum hóp.
Þróun tungumáls felur m.a. í
sér breytta merkingu orða.
Undir þetta tel ég að felist
notkun orðsins „flóru“ í
breyttri merkingu. Strang-
trúarmönnum um málvernd
finnst sjálfsagt eðlilegt að snúa
út úr þessu og segja að „bfla-
flóra“ tákni jurtir sem vaxi á
bílum, o.s.frv. en fyrir okkur
hin er meiningin augljós og
orðalagið ágætt!! Ég get ekki
fundið neitt einstakt orð sem
segir það sama, í þessu tilfelli
að um samsafn margra eða
fárra bflategunda sé að ræða.
„Bílaflóran var fjölbreytt“ er
síst verra en „Margar tegundir
bíla voru þar“, reyndar mun
áferðarfallegra að mér finnst!
Sem sagt - Ég styð notkun
orðsins „flóra“ í breyttri og
breikkaðri merkingu og hef trú
á að sú notkun muni lifa og
þróast! Með þökk fyrir ágæta
þætti.
Ragnar Eiríksson.“
Ég býð Herði Kristinssyni
rúm til að svara þessu, ef hon-
um þykir ástæða til.
★
Orð eru sífellt að breyta um
merkingu, og við sem eldri er-
um, gerum okkur ekki alltaf
grein fyrir því, að ungt fólk hef-
ur orð í annarri merkingu en
okkur er tamast. Ágætt þýðir
ekki lengur framúrskarandi
gott, heldur þokkalegt eða við-
unandi. Ég varð því á síðustu
kennsluárum mínum að skrifa á
úrlausnarblöð: Ágætt í óblikn-
aðri merkingu. Annað dæmi er
frakkur, sem við notum í merk-
ingu frekur, en yngsta kynslóð-
in notar ekki síður í merking-
unni flottur, fínn, og þá rifjast
upp fyrir mér að í sænskum
mállýskum merki frakk = dug-
legur, góður.
★
Það var að kvöldi dags um
miðjan vetur í versta veðri.
Pósturinn var kominn að sunn-
an yfir sjö fjöll og hafði legið
úti. Fóstri minn bjó svo vel, að
hann gat gefið honum hof-
mannsdropa út í kaffíð, og brátt
voru allir komnir í sólskins-
skap. Þá heyrði ég af póstsins
vörum þetta undarlega orð
„menning". Ekki veit ég, í
hvaða sambandi hann notaði
þetta undarlega orð, og vissi
ekki, hvað það þýddi, og sá eng-
in önnur úrræði en að spyrja
fóstru mína, sem allan vanda
gat leyst. Gamla konan hugsaði
sig um litla stund og mælti svo:
„Það er rímorð. Það er rímorð,
drengur minn, sem þeir nota
fyrir sunnan til þess að ríma á
móti þrenningunni. Þrenning,
menning, - og þar hefur þú
það.“
(Steinn Steinarr 1951.)
Friður og
hagsæld
FJÓRTÁNDI októ-
ber er alþjóðlegi
staðladagurinn. Þrenn
alþjóðasamtök standa
að deginum; Alþjóða
staðlasamtökin ISO,
Alþjóða raftækniráðið
IEC og Alþjóða fjar-
skiptasambandið ITU.
í ár er dagurinn til-
einkaður friði og hag-
sæld, og aðildarlönd
samtakanna reyna
hvert með sínum
hætti að benda á mik-
ilvægi alþjóðlegra
staðla.
Mest fyrir
flesta
Veröld okkar er í hraðri þróun.
Örar breytingar eru hvert sem lit-
ið er, á sviði tækni, efnahagsmála
og alþjóðlegra samskipta. Þörf
Stadladagurinn
Alþjóðlegir staðlar,
segir Guðrún Rögn-
valdardóttir, eru
Guðrún
Rögnvaldardóttir
þróaðir í lýðræðislegu
samstarfi.
okkar fyrir öryggi og jafnvægi er
þó óbreytt. Þótt mannskepnan sé
óstöðvandi við að skapa, kanna og
þróa leitar hún líka eftir stöðug-
leika, friði og hagsæld. Eigi þetta
ekki að leiða til mótsagnar þarf
skýrar leikreglur og sameiginleg
viðmið. Vísindamenn styðjast til
dæmis við siðareglur sem þeir
hafa orðið ásáttir um að hafa í
heiðri í starfi sínu. Einhvers konar
viðmið eru í raun notuð á öllum
sviðum mannlífsins, ekki síst í at-
vinnulífinu; viðskiptum, tækni og
iðnaði. Viðmiðin á þeim sviðum eru
gjarnan alþjóðlegir staðlar. Þeir
eru til orðnir í samstarfi hags-
munaaðila innan alþjóðlegu staðla-
samtakanna ISO, IEC og ITU.
Alþjóðlegir staðlar eru til
frjálsra afnota. Þeir eru búnir til,
samþykktir og notaðir af einstakl-
ingum og fyrirtækjum, samtökum,
stjórnvöldum og hagsmunahópum.
Alþjóðlegir staðlar eru þróaðir í
ÆorpsNií
Iðnbúð 1,210Garðabæ
sími 565 8060
Collection
lýðræðislegu sam-
starfi allra sem áhuga
hafa á að taka þátt í
gerð þeirra. Ávallt er
haft að markmiði að
staðlarnir komi sem
flestum að sem mestu
gagni.
Eins og
heimilisstörfin?
Alþjóðlegir staðlar
eru misjafnlega sýni-
legir á sviðum mann-
lífsins og birtast í
mismunandi myndum.
I daglegu lífi reiðum
við okkur þó öll á
staðla, oftast án þess
að hafa hugmynd um það; þegar
við eigum í samskiptum gegnum
síma eða tölvur; þegar við kaupum
vöru sem við treystum að uppfylli
kröfur um öryggi; þegar við setj-
um bréf í póst eða kaupum þjón-
ustu af ýmsu tagi. Alls staðar
koma við sögu staðlar sem við
veitum yfirleitt enga eftirtekt en
létta okkur samt lífið og bæta lífs-
kjör okkar. Sumir segja að staðlar
séu eins og heimilisstörfin - eng-
inn tekur eftir því ef þau eru vel
unnin, en allir verða varir við það
ef þeim er ekki sinnt.
Staðlar gegna mikilvægu hlut-
verki í heimsviðskiptum. Sann-
gjarn og öflugur heimsmarkaður -
viðskipti milli þjóða - byggist að
verulegu leyti á stöðlum og því að
ríki heims taki upp og styðjist við
alþjóðlega staðla. Staðall er fyrst
og fremst samkomulag milli
manna. Án samkomulags um
grundvallarviðmið verður enginn
friður og án friðar verður engin
varanleg hagsæld. Alþjóðlegir
staðlar eru mikilvæg tæki til að
gera mönnum kleift að njóta hvors
tveggja.
Persónuvernd
Aðildarlönd alþjóðasamtakanna
halda upp á staðladaginn hvert
með sínum hætti. Staðlaráð Is-
lands hefur kosið að beina athygl-
inni að staðlamálum sem tengjast
innleiðingu tilskipunar ESB um
persónuvernd og meðferð persónu-
upplýsinga í íslensk lög síðastliðið
vor. Þar eru á ferð mikil tíðindi
fyrir íslensk fyrirtæki og íslenska
stjórnsýslu. Staðlaráð íslands og
Skýrslutæknifélag íslands hafa því
boðað til ráðstefnu fimmtudaginn
19. október til að fjalla um megin-
kröfurnar í tilskipuninni, væntan-
leg áhrif hennar á starfsemi og
rekstur fyrirtækja og stofnana
innan evrópska efnahagssvæðisins
og viðskipti á alþjóðamarkaði.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Staðlaráðs fslands.