Skírnir - 01.04.1908, Blaðsíða 50

146
Leo Tolstoj
yfir liðinu öllu, og komst Tolstoj brátt í foringjasveitina
undir handarjaðri hans. Getum vér þessa mest fyrir þá
sök, að hann átti hér kost á að sjá og kynnast ófriðnuni
augliti til auglitis og öllum þeim ógnum og hryðjuverkum,
er honum voru samfara. Hann mátti því af eigin reynslu
mæla um þetta síðar meir, er hann tók að berjast á móti
hernaði og blóðsúthellingum.
Að afloknum ófriðnum gekk Tolstoj úr herþjónustu og
settist að í Pétursborg. Hann var eins og geta má nærri
boðinn og velkominn í hóp hinna ríkustu og tignustu
manna, því hann var eigi að eins auðugur og tiginborinn
sjálfur og þar á ofan nýkominn frá hinni drengilegu og
harðsnúnu vörn, sem víðfræg er orðin um heim allan,
heldur var hann einnig þá þegar alkunnur fyrir ritsmíðar
sínar. Einkum þóttu sögur hans úr ófriðnum á sér bera
ótvíræð snildarmerki.
Hann átti það þrent í fórum sínum, sem einna mest
þykir um vert í þessu lífi: orðstír, vinsældir og auðæfi, en
alt um það var honum einhvern veginn ekki rótt. I fyrstu
leizt honum þetta að vísu einkar lofsælt og glæsilegt, en
hann var að eðlisfari óvenju hreinskilinn maður og alvöru-
gefinn. Hann fór að ieitast við að gera sjálfum sér grein
fyrir, hvers vegna svo mikið væri látið af skáldritum þeimr
er bæði hann og aðrir rithöfundar gæfu út. »Séu rit okk-
ar«, sagði hann með sjálfum sér, »eins tilkomumikil í raun
réttri eins og orð er á gert, þá hlýtur það að liggja í því,.
að við segjum eitthvað það í ritum þessum, er heiminum.
ríður stórmikið á að fá vitneskju um. Hvað er það þá,
sem við kennum? Hvert er þetta mikla fagnaðarerindi?«
Því lengur sem hann velti þessu fyrir sér, þess ljós-
ara varð honum, að rithöfundarnir og skáldin og lista-
mennirnir vissu reyndar ekki sjálfir hvað þeir vildu, að
þeir höfðu ekkert fagnaðarerindi á boðstólum, en létu sér
oft nægja með listhæfan búning, orðfæri og kveðanda í
efnis stað. Því sem annar sagði, mótmælti hinn, og ann-
ar lastaði það sem hinn lofaði. Og í lífi sjálfra þeirra.