Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1925, Blaðsíða 8

8
bera saman um það, að hvað sem því líði, hvort þing þessi hafi komist
á fót eða eigi, þá hafi þau í öllu falli lagst algjörlega niður eptir
mjög skamma stund1). Skal hér reynt að prófa þessar skoðanir lítið
eitt nánara, og athuga hvort eigi er hægt að færa, ef ekki sannanir,
þá að minsta kosti líkur fyrir því, að fjórðungaþingin hafi komist á
fót í öllum fjórðungunum og starfað þar að minsta kosti um nokk-
urt skeið.
Aðalheimild vor um uppruna fjórðungaþinganna, frásögn Ara í
íslendingabók, er ekki færð í letur fyr en á árunum 1134—1138, m.
ö. o. rúmum 170 árum eptir að fjórðungaþingin voru lögtekin. Það er
nú næsta ólíklegt, að minningin um lögleiðslu þeirra hefði geymst svo
lengi, ef þau aldrei hefðu verið haldin, og það er enda ósennilegt,
að Ari hefði þá getið þeirra að nokkru, jafnvel þó að hann hefði haft
einhverjar spurnir af því að þau hefðu verið lögtekin. Að Ari getur
þeirra, bendir ákveðið til þess, að þau hafi komist á fðt, og sama er
að segja um ákvæði Grágásar, það er nefnt var hér að framan. Það
getur ekki verið fært í letur fyr en 1117—1118, m. ö. o. nál. 20 árum
fyr en íslendingabók. Þá er enn um það að ræða, að fjórðungaþing
kunni að vera höfð. Það sýnir, að menn muna þá enn eptir þessum
þingum, og telja það geta komið fyrir að þau séu háð. Það mundi
eigi hafa verið gert, hefðu þau aldrei komist á fót, þó lögtekin hefðu
verið, og jafnvel ekki þó þau hefðu starfað eitthvað, ef það hefði
aðeins verið stutta hríð. Hvorttveggja þessara atriða virðist í raun
réttri taka af öll tvímæli um það, að þing þessi hafi komist á fót og
starfað, jafnvel þó ekki væru til aðrar heimildir um þau. En auk þeirra
heimilda, er þegar voru taldar, er ein heimild, er getur fjórðungaþing-
anna berum orðum. Er það kirkna- og fjarðatal það í Skálholtsbiskups-
dæmi, er sumir hafa eignað Páli biskupi Jónssyni2). í skrá þessari
er sagt frá því, hvar fjórðungaþingin í Skálholtsbiskupsdæmi voru.
Segir, að fjórðungsþing Austfirðinga hafi verið í Lóni austur, fjórð-
ungsþing Sunnlendinga undir Ármannsfelli og fjórðungsþing Vestfirð-
inga í Þórsnesi.
Um aldur þessarar heimildar og sögulegt gildi hennar almennt
get ég vísað til greinar, er ég ritaði um kirknatal þetta í Skírni 1925
bls. 16—37. Niðurstaða mín þar varð sú, að skrá þessi væri rituð
ekki seinna en snemma á 13. öld. Sé það rétt, þá er engin ástæða
til að rengja það, er skráin segir um þingstaði þessa. Skráin talar
1) Sbr. t. d. Maurer: Vorl. Uber Altn. Rechtsgesch. V. bls. 325, 408, Island
bls. 55, Finsen: Inst. bls. 42, Qrágás III. bls. 606.
2) Prentað í DI. XII. bls. 1—15, Kálund: Hist.- topogr. Beskr. af Isl. II.
bls. 380-395,