Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1969, Blaðsíða 105

TVÆR DOKTORSRITGERÐIR
109
um, og má um slíkt lesa í fjölda sagnfræðirita, án þess þó að það sé
rökstutt. Eftir að fram er komið, hversu lítið við vitum í rauninni um
heiðna helgistaði og helgihús, er að vísu ekki árennilegt að fást við
þetta úrlausnarefni. Á nokkru árabili ekki alls fyrir löngu fékkst
danski fræðimaðurinn Ejnar Dyggve við að rannsaka nokkur heiðin
vé, sem hann kallaði svo og taldi, að í hefðu verið reistar kristnar
kirkjur. Voru þetta V-myndaðar steinsetningar með oddinn vísandi
í suður, en í opnum norðurenda vésins var svo kirkjan reist. Eitt af
þessum véum er á hinu fornfræga konungssetri í Jelling. Að þessum
véum Dyggves reiðir nú Olsen öxi sína enn á ný, og þegar hann leggur
hana aftur frá sér, eru þau öll fallin eins og heiðnahofið í Uppsölum.
Dyggve hefur dregið óleyfilegar ályktanir af því, sem hann fann við
rannsóknirnar, og misskilið sumt algjörlega. Steinsetningar þessar
munu í rauninni vera bátlaga umgerðir um fornar grafir. Þar fór það.
Því hefur verið veitt athygli, að furðu oft finnast víkingaaldar-
grafir í kirkjugörðum. Olsen er tregur til að fallast á, að það þurfi
áð benda á helgistaðasamhengi. Stundum getur þetta verið af blá-
berri tilviljun, enda eru forsögulegar grafir svo afar víða, en sumar
af þessum gröfum, þótt frá víkingaöld sé, geta vel verið grafir krist-
inna manna, því að Danmörk kristnaðist tiltölulega snemma. Hitt er
líka afar algengt, að stórir fornmannahaugar séu á næstu grösum við
kirkjur. Þetta hefur verið talið benda á helgistaðasamhengi, en Olsen
telur það mj ög vafasamt. Bendir hann á, að yfirleitt eru þessir haug-
ar vafalaust frá ævafornum tímum, frá steinöld og bronsöld, auk þess
eru fornir stórhaugar svo algengir í Danmörku, að varla mundi auð-
velt að finna kirkjustæði, sem ekki væri allnærri einhverjum slíkum
haugi, en þó er hitt eftirtektarverðast, að stórhaugar voru einkum
reistir á hæðum og ásum, þar sem vítt sér umhverfis, en það voru
kirkjurnar líka. Af þessari ástæðu vill oft verða skammt á milli hauga
og kirkna, af landslagsástæðum einum, en ekki af því að neitt innra
samband sé á milli, og er þetta auðskilið. Þegar á allt er litið, telur
Olsen ekki ástæðu til, á þessu stigi rannsókna, að gera ráð fyrir
samhengi milli heiðinna og kristinna helgistaða í Danmörku. Fleiri
fornleifarannsóknir kynnu að geta breytt þessari skoðun, en bersýni-
lega telur Olsen ekki líklegt, að þær muni gera það.
7.
Heildaráhrifin ef þessari bók munu efalaust vera þau, að hún sé
niðurrifsverk, sem eigi fáa sína líka að því leyti. Þar er varpað fyrir
róða fjölmörgu, sem fræðimenn hafa hingað til talið góða og gilda