Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1969, Blaðsíða 100

104
ÁRBOK fornleifafélagsins
þýdd úr einu máli á annað, og skal hér aðeins staldrað við orðið hof,
sem svo frægt er í norrænu um helgihús, en merkir veraldlega bygg-
ingu í öllum öðrum germönskum málum, bregður að vísu fyrir í engil-
saxneskum orðalistum með helgihúsmerkingu, en þar gæti verið um
að ræða tökumerkingu úr norrænu. Heildarniðurstaða þessarar um-
ræðu er sú, áð Suður-Germanar hafi ekki haft nein helgihús allt til
loka heiðins siðar hjá þeim. Fyrir slíku eru engar sannanir, hvorki
bókmenntalegs né fornleifafræðilegs eðlis. Norræn helgihús, ef þau
hafa verið til, eiga sér því ekki uppruna eða samsvörun í suðurger-
mönskum trúarsiðum.
Nú voru Norður-Germanar miklu l'engur heiðnir en Suður-Ger-
manar, og væri því hugsanlegt, að sérstök helgihús yrðu til hjá þeim
undir lok heiðins siðar, eftir að frændur þeirra sunnar voru orðnir
kristnir. Sögu Adams af Bremen er ekki hægt að rengja, að höfuðhof
eða templum hafi verið í Uppsölum, en erfitt er að vita, hvernig það
hefur verið og hvernig notað. Ef til vill var það aðeins fyrir guða-
myndirnar, en ekki fyrir blótveizlur. í dróttkvæðum er stundum talað
um hof, t. d. í Austurfararvísum Sighvats, og einmitt þar finnur Olsen
fast land undir fótum. Hof það, sem Sighvatur kemur á, telur hann
fortakslaust ekki vera bæ með nafninu Hof, heldur sé hof þarna
samheiti og merki bæinn sjálfan og hann hafi verið hof, þ. e. helgi-
staður, þar sem fólk kom saman til að iðka samblót, blótveizlur. Að
öllum heimildum athuguðum, m. a. örnefnum og bæjarnöfnum, telur
hann engan vafa á, að orðið hof hafi haft helgimerkingu í heiðni á
Norðurlöndum, eða a. m. k. í Noregi og á íslandi, en þar með er ekki
sagt, að það hafi verið notað um sérstök helgihús, sem eingöngu voru
í trúarinnar þjónustu eins og kirkjur í kristnum sið. Hitt er líklegra,
að það hafi merkt stað eða bæ, þar sem fólk kom saman til blóta. Hug-
myndin um sérstök helgihús, sem kölluð hafi verið hof, gæti verið
upp komin eftir kristnitöku og þá verið mótuð eftir hinni sterku vit-
und kristinna manna um sérstakt helgihús, kirkjuna, sem notuð var
til helgiathafna einna. Hofið varð þá í hugum manna að eins konar
heiðingjakirkju. Hof, sem lýst er í Islendingasögum, eru greinilega
slíkar ímyndaðar heiðingjakirkjur, sem engin rök eru fyrir að nokk-
urn tíma hafi verið til.
Annað norrænt nafn á helgistað eða blótstað er hörgur, en þar er
sá munur á, að það nafn er samgermanskt og því miklu eldri helgi-
merking í því en orðinu hof. Hörgur er grjótdyngja, náttúrleg eða af
manna völdum, og fornleifafræðin hefur sýnt, að stundum voru reistir
upp á þeim stólpar, sem goðalíkneski hafa sennilega verið skorin í.