Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1977, Page 77

UM ORÐIÐ VATN(S)KARL
83
vænu, eða einhverri, sem af merkingartilbrigðum orðsins er leidd
(,maður; almúgamaður; vinnumaður’). En vegna ummæla Kolsruds
skal tekið fram, að ég hefi aldrei rekizt á orðið Jcarl í merkingunni
,riddari‘.
Eins og áður er vikið að, kemur orðið vatskall í merkingunni ,vatns-
ker‘ fyrir í norskum mállýzkum. Um þetta orð hefur Hjalmar Falk
skrifað í Maal og Minne 1922, bls. 172—173. Verður hér tekið upp
það, sem máli skiptir fyrir athugun mína á orðinu vatn(s)karl:
„Vatskall anfores av Ross fra Fyrisdal i betydningen vannkar.
1 Ordsamling fra Robyggjelaget, utg. av Hannaas, side 64, het-
er det: „Vaskadd kaldis de gammeldags messingbæckener eller
Kar som hengger paa veggen inden for studoren med vand
udi“. . .
At vatskall i betydningen vannkar pá en eller anden máte má
hore sammen med „kar“ (og „kjorrel"), derfor er der en sterk
forhánds sannsynlighet. Heller ikke er der fra nynorsk stand-
punkt nogen formell vanskelighet for á anta dette: kall kan
meget vel stamme fra et urgermansk *lcazl-, avledning av *kaz
„kar“ (gotisk Jcas, gno. lcer). Herved er dog á merke at en hertil
svarende gno. nominativ form *lcallr ikke synes á forekomme.
De glno. former er vazkall (hyppig i Diplom. Island., i ny-isl.
skrevet vatskall), vazlcarl, vatnlcarl ,,vannkrukke“. Disse form-
er má da bero pá falsk etymologi, idet ordet er knyttet til kall=
karl“. MoM 1922, 172.
Þetta er í rauninni eina alvarlega tilraunin, sem ég hefi rekizt á,
Þl að skýra uppruna orðsins vatn(s)karl, en hún fær þó með engu
móti staðizt.1) Orðið verður ekki skýrt einvörðungu „fra nynorsk
standpunkt“, enda gerir Falk sér ljóst, að með einhverju móti verð-
Ur að skýra forníslenzku myndirnar.
Ef orðið -Jcarl væri leitt af sömu rót og Jcer, er rétt, að frumnorræn
mynd þess hefði verið *kazlaR, sem í íslenzku hefði þróazt í *kallr
°S væri í nútímaíslenzku *Jcallur (sbr. hrollr<C *hruzlan). Eins og
sýnt var, þegar rætt var um form orðsins (sbr. sérstaklega bls. 68—
71 hér að framan), er myndin -lcarl (í orðinu vatnlcarl, vatnskarl)
einráð í frumgögnum íslenzkum frá 14. öld og fram á 15. öld með
einni undantekningu (uazlcall í Flat. I, 359). Engin dæmi finnast
um orðmyndina *Jcallr, eins og Falk tekur fram.
1) Sömu skýringu hefi ég rekizt á í yngri ritum, en veit ekki, hvort hún er þang-
að runnin frá Hjalmar Paik.