Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1977, Page 99

beit af austurlenskri gerð
105
þróun stig af stigi, heldur miklu fremur sem tilbrigði sem alltaf lifðu
góðu lífi í listiðnaðinum. Sum tilbrigði efnisatriðanna hafa eflaust
fallið mönnum sérlega vel í geð á sumum tímum, í sumum landshlut-
um, í sumum listamannahópum og á sumum tegundum listgripa. En
áreiðanlega hefur þarna ekki verið neinn þráðbeinn þróunarferill.
Þannig mælir skreytið á austurlensku beitunum ekki móti því að þær
séu sumar hverjar gerðar í kalífaríkinu. Jurtaskreytið bendir þó
ekki sterklega til að svo sé. Skrautatriðin eru einföld, og auðvelt
hefur verið fyrir norðurfólk að líkja eftir þeim. Sumt skreytið á beit-
unum finnst reyndar svo víða að ekki er unnt að segja með vissu að
það eigi heima í eftir-sassanídískri list. Akantusteinungur og pálmetta
láta mest að sér kveða í þeirri munsturflóru, sem varð sameiginlegt
menningarfyrirbæri í íslömsku Austurlöndum og kristnu Evrópu,
vegna útbreiðslu hellenskrar menningar með Alexander mikla í Aust-
urlöndum nær og með útþenslu Rómverja í Evrópu. Einföldum efnis-
atriðum er oft erfitt að marka þröngt svið í tíma og rúmi. Jurta-
skreyti í ætt við hið eftir-sassanídíska náði mikilli blómgan í býsanska
ríkinu og eflaust hefur það einnig haft áhrif á listiðnað steppuhirð-
ingja og norðurþjóða á þessum öldum.
Varðandi annað skreyti en jurtamunstur má geta þess, að á Got-
landi hefur fundist beit með eftirlíkingu af kúfísku letri. Þó að þetta
sé meiningarlaus eftirlíking af letri rennir það engum stoðum undir
þá ályktun að beitin sé búin til utan íslamska svæðisins. Eftirlíkingar
kúfískra leturbanda eru algengt skraut í íslamskri leirkerasmíð og
munu einnig hafa verið það í fábrotinni málmsmíði.
Þessar bollaleggingar virðast bera að þeim brunni að í svip sé
ekki hægt að gera sér örugga grein fyrir útliti beitanna í kalífarík-
mu á eldri íslömskum tíma, og að við getum ekki heldur úr því skorið
hversu mikill eða lítill hluti beita af austurlenskri gerð, sem fundist
hafa á evrasísku steppunni og norðar, sé búinn til innan kalífaríkis-
ius eða utan þess eftir beinum fyrirmyndum frá því svæði. Til að geta
leyst úr spurningunum er þörf á miklu meiri þekkingu um beit-
irnar í kalífaríkinu og einnig rannsóknum frá öðru sjónarmiði en
lögun og skreyti beitanna. Með þessu á ég einkum við greiningu á
málminum í beitunum. Hráefnið sem notað var þegar smíðaðir voru
brons- eða silfurhlutir á fyrri tíð, var venjulega gamlir gripir sem
bræddir voru upp. Þess vegna blönduðust oft saman málmar af gjör-
ólíkum uppruna, svo að nú getur verið mjög erfitt að ákvarða með
greiningu, hvaðan málmurinn kemur og hvar hlutirnir hafa verið
gerðir. En með rannsókn á samsetningi og snefilefnum málmblönd-