Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1981, Side 44

LILJA ÁRNADÓTTIR
FUNDIN MANNABEIN I NEÐRANESI
Nú í seinni tíð gerist það æ oftar, að safnfólki er gert viðvart, þegar mann-
vistarleifar af einhverju tagi koma úr jörðu við umrót og framkvæmdir.
Þegar svo ber til er nauðsynlegt að gerð sé skýrsla enda þótt sjaldnast sé
hægt að gera tæmandi rannsókn í slikum tilfellum. En atvikin að þessu og
þær fornleifar, sem líta dagsins ljós, eru heimildir fyrir okkur og þá ekki síst
fyrir þá sem eftir koma. Það er trúa mín, að þær gleymist síöur, ef frá þeim er
sagt á prenti. Þess vegna mun ég hér skýra í stuttu máli frá beinaleifum, sem
komu í ljós hjá Neðranesi í Mýrasýslu sumarið 1980. Einnig mun ég setja fram
nokkrar hugleiðingar mínar í sambandi við fund þennan.
Bærinn Neðranes er í Stafholtstungum, í Syðstutungunni, sem er á milli
Þverár og Hvítár. Hann stendur á bökkum Þverár rétt þar sem ármótin eru
nú. í Nesfaxinu í hásuður frá bænum eru friðlýstar leifar Þverárþingstaðar.
Þarna er flatlent, en gamla íbúðarhúsið stendur á lágri hæð og eru gripahúsin
í suðaustur þaðan.
Fyrir liðlega 70 árum var grafið fyrir áðurnefndu íbúðarhúsi og kom þá í
ljós allnokkuð af mannabeinum að sögn Sigurðar bónda Þorbjörnssonar. Það
var faðir hans, sem byggði það hús. Beinin voru færð til greftrunar við
sóknarkirkjuna í Stafholti eins og þá var siður. Allmörgum árum síðar steypti
Sigurður garðvegg sunnan við húsið og sáust þá einnig beinaleifar, en af þeim
voru einungis tennur heillegar.
Sumarið 1980 var grafið fyrir nýju íbúðarhúsi í Neðranesi rétt austan við
gamla bæinn. Þegar ýtustjórinn var u.þ.b. að ljúka verki sinu sá hann glitta í
eitthvað torkennilegt í uppmokstrinum. Við nánari athugun reyndist það vera
allmikið af mannabeinum. Sigurður hringdi til Þjóðminjasafnsins og tilkynnti
um atburðinn, en skýrði jafnframt frá, að eitthvað væri eftir af óhreyfðum
leifum, sem ýtutönnin hefði ekki náð að taka með.
Að ráði þjóðminjavarðar var verkið stöðvað, en öll laus bein tínd saman
og þeim komið til safnsins.
Þann 9. júli kom ég á vettvang til að athuga, hvort einhver ummerki væru
eftir grafir eða slikt. Staðurinn þar sem beinaleifarnar fundust var í nyrsta parti
niðurgraftarins í afliðandi halla mót suðri. Jarðveginum, sem þarna er eilítið