Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1981, Page 101

ÍNNSIGLI JÓNS SKÁLHOLTSBISKUPS
105
II. Lýsing innsiglisins
Sjálft innsiglið, eða réttara sagt innsiglisstimpillinn, er gerður úr blýi, sem
er hentugur málmur að vinna í en þó ekki mikið notaður við gerð innsigla.
Þekkjast dæmi þess að menn hafi haft í fórum sínum tvö eða fleiri innsigli, og
var þá aðalinnsiglið úr einhverjum hörðum málmi, t.d. kopar eða messing og
jafnvel úr silfri eða gulli. Þau sem höfð voru til vara og notast var við á
ferðalögum voru þá gjarnan gerð úr linari málmum, s.s. tini og blýi.4
Innsiglið er allveglegt að sjá og eins og venja er um biskupsinnsigli ailt fram
til aldamótanna 1400 er það sporöskjulaga og oddhvasst til endanna, en nú er
neðsti hluti þess talsvert eyddur. Það er 5,3 sm að hæð, 4,3 sm að breidd og
1,4 sm þar sem það er þykkast.
Á stimpilflötinn er grafin áletrun umhverfis og mynd biskups og merki
hans innan i. Á bakhliðinni, sem er kúpt, er eins og reynt hafi verið að krota
biskupsmynd í blýið, og á innsiglisröndinni eru með óreglulegu millibili
skorur, eins og hafi verið gerðar með hnífi (1. mynd).
Myndin á framhliðinni sýnir biskup í fullum skrúða, sitjandi fremur en
standandi, með kross í hægri hendi og bagal í þeirri vinstri,5 fyrir framan
gotneska kirkjubyggingu, sem sést til beggja handa. Tvær turnspírur teygja
sig svo upp frá kirkjunni yfir höfði biskups að innsiglisbrúninni, og undir fót-
um hans er komið fyrir skjaldarmerki ættar hans (2. mynd).
Umhverfis biskupsmyndina, meðfram kantinum, er grafin spegilskrift með
upphafsstöfum (majúsklum), þannig að rétt mynd fáist er innsiglinu hefur
verið þrykkt í vaxið. Vax var það efni sem venjulega var notast við, og er þar
líklega komin skýringin á því hve illa innsiglin (signum) varðveitast á bréfum6
(sjá 3. mynd).
Texta innsiglisins ber að lesa ofan frá, hægra megin (skjaldmerkjalega), og
stendur þar eftirfarandi:
+ SIGILLU: IOhlS: [DEI: GRA: EPIS] COPI: SCALOT þ.e. Sigillu(m):
Ioh(ann)is : [Dei : Gratia : Epis] copi : Scalot(ensis), sem útleggst: Innsigli
Jóns af Guðs náð biskups í Skálholti.
Orðmyndin ,,Scalot“ í stað Scalholt er ekkert einstakt fyrirbæri og kemur
oftlega fyrir í latneskum bréfaskriftum á miðöldum og síðar.7
Guðs náð, sem var föst mynd í samskonar áletrunum, hefur þó yfirgefið
innsiglið, en gera má ráð fyrir að ,,Dei Gratia“ hafi staðið neðst skamm-
stafað, þar sem áletrunarbandið hefur eyðst og innsiglið er skaddað.
Innsiglið er svokallað höfuðinnsigli (sigillum) sem er kallað svo til aðgrein-
ingar frá mótinnsigli (contrasigillum), sem var sá stimpill sem greip á móti
höfuðinnsiglinu þegar vaxið var pressað milli þeirra. Höfuðinnsiglin báru
jafnan kennitákn eigandans og voru í sjálfu sér einasta gerð undirskrifta sem
tíðkaðist fyrr á öldum, en mótinnsiglið var til þess að koma í veg fyrir bréfa-