Eimreiðin - 01.01.1902, Side 21

21
þar með var þjóðinni veitt hlutdeild í opinberum málum. Grúndtvíg
hlustaði á það, er fram fór á hinu fyrsta þingi, og hann gekk
fljótt úr skugga um, að hér varð að koma nýtt líf og nýr andi
inn í þjóðina, svo framarlega sem hún ætti að geta fært sér þessi
nýfengnu réttindi í nyt, og sérstaklega fann hann til þess, að al-
þýðuna skorti bæði skilning og sjálfstæði til að halda uppi rétti
sínum á þingi.
Árið 1838 bauðst Grúndtvíg 'gott tækifæri til að gera skoð-
anir sínar í þessu efni heyrum kunnar, því nokkrir af hinum yngri
mentamönnum í Kaupmannahöfn fóru þess á leit við hann, að
hann héldi fyrir þá nokkra fyrirlestra. Hann valdi sér viðburðina
í Evrópu á síðastliðnum 50 árum að umtalsefni1. Einum af áheyr-
endum hans farast þannig orð um þessa fyrirlestra, að aldrei í
manna minnum hafi heyrst aðrir eins, enda vöktu þeir milcla eftir-
tekt. Grúndtvíg beindi aðallega orðum sínum að hinum ungu
mentamönnum höfuðborgarinnar, leitaðist við að skýra fyrir þeim
hinar einkennilegu og sérstæðu skoðanir sínar, og freistaði um leið
að tendra hjá þeim hina sömu brennandi þrá eftir að vinna að
endurfæðingu hinnar dönsku þjóðar, sem ríkti í hans eigin hjarta.
Hans einkennilegi og — ef ég mætti svo segja — tröllaukni andi
ruddi sér braut að hjörtum tilheyrendanna gegnum brimrót af
nýjum og stórfengilegum hugsunum, sem skolaði burt öllum smá-
vægilegum mótbárum og gerði það satt og eðlilegt í ræðu hans,
sem í ritum hans hafði þótt öfugt og óviðfeldið.
Hinar vaknandi þjóðfélagskröfur ýttu undir hugmyndir Grúndt-
vígs um yfirgripsmikla og víðtæka alþýðufræðsiu á móðurmálinu.
Honum virtist sem þjóðin mætti ekki lengur án þess vera, að
reistur væri nokkurs konar háskóli fyrir æskulýðinn af borgara-
og alþýðustéttinni, þar sem hann gæti öðlast þá menningu og þá
fræðslu, sem æskileg væri bæði fyrir þá, sem fyrir þjóðarinnar
hönd ættu sæti á þingi, og sömuleiðis fyrir þá, sem ættu að kjósa
fulltrúa til þings, án þess í blindni að láta leiðast aföðrum. Petta
átti að vera eins konar þjóðlífsskóli, þar sem móðurmálið réði
mestu og nyti réttar síns að fullu. Bækur og bókagrúsk skyldi
útilokað sem mest mætti verða við kensluna, og í þess stað
átti að koma hið lifandi orð á vörunum, sem hefur í sér fólgið
þúsund sinnum meiri kraft til að gagntaka hug og hjarta, en dauður
1 Hann gaf síðar út ágrip af þessum fyrirlestrum undir nafninu »Mands Minde«.