Eimreiðin - 01.01.1902, Síða 49

49
Eftir að háskólahreyfingin var farin að ryðja sér til rúms hjá
Dönum, leið ekki á löngu áður nágrannaþjóðirnar, Norðmenn og
Svíar, tóku að veita henní eftirtekt og hugsa um að koma samskonar
skólum á hjá sér. I Noregi var fyrsti háskólinn, Sagatún, settur á
stofn 1864, og gengust fyrir því tveir ungir kandídatar, Anker og
Arvesen, er höfðu kynst Grúndtvíg og skoðunum hans í Kaup-
mannahöfn. En langmerkastur af forvígismönnum háskólastefnunnar
í Noregi er þó Kristófer Brún, sem nú er prestur íj Kristjaníu.
Hann barðist í liði Dana 1864 og setti síðan, er hann kom heim
aftur, háskóla á stofn í Guðbrandsdalnum; sá skóli heitir nú Von-
heim í Gausdal. Með bók sinni »Alþýðleg grundvallar-
atriði«, sem er snildarlega rituð, gerði hann skoðanir Grúndtvígs
kunnar fyrir löndum sínum og ruddi þeim braut. Pað leið nú
ekki á löngu, áður háskólunum tók að fjölga, og voru þeir 1886
orðnir 12 alls. Pó hafa þeir ekki siglt eins góðan byr í Noregi
og í Danmörku, og &ru þar amtsskólarnir helzt til fyrirstöðu, því
þeir fara í nokkuð líka átt.
I Svíþjóð voru fyrstu háskólarnir settir á stofn 1868, og hafa
þeir síðan náð allmikilli útbreiðslu. Sá, sem fyrstur varð til að
ryðja þeim braut meðal Svía, var dr. Ágúst Sóhlman, ritstjóri
»Kvöldblaðsins« í Stokkhólmi. Hann fékk í fylgi með sér ýmsa
dugandi og mikilsmegandi menn, er unnu af fremsta megni að
því, að greiða háskólastefnunni veg, og varð þeim brátt vel ágengt.
Einna kunnastir af háskólastjórum Svía eru þeir Leónard Holm-
ström og Teódór Holmberg. Pað skilur aðallega á milli
dönsku og sænsku alþýðuháskólanna, að dönsku háskólarnir — að
minsta kosti þeir stærstu og merkustu —• eru eign einstakra
manna og því algerlega óháðir og óbundnir, en í Svíþjóð eru
flestir skólarnir stofnaðir af hlutafélögum og margir kostaðir af
almannafé og því háðir embættisvaldinu. Einnig ber þess að geta,
að dönsku háskólarnir leggja aðaláherzluna á að vekja og styrkja
sálarlífið og siðferðisþrekið, en hinir sænsku leggja sérstaka rækt
við að auka þekkingu og fróðleiksforða lærisveinanna og búa þá
undir ýms sérstök lífsstörf, og nálgast að því leyti til meira hina
venjulegu opinberu skóla. Alþýðuháskólarnir hafa heldur aldrei
í Svíþjóð áunnið sér jafnmikla hylli hjá sjálfri alþýðunni og í
Danmörku, aldrei samlagast henni eins innilega, og byggist það
aðallega á því, sem nú hefur verið tekið fram. Árið 1886 voru
alþýðuháskólarnir í Svíþjóð orðnir 24 að tölu.
4