Eimreiðin - 01.05.1916, Blaðsíða 73

149
vinsa einmitt það úr, sem mest ríður á að kenna unglingunum. Höf.
ætti því að rita aðra styttri skólabók, en ætla þessari það eitt
hlutverk, að vera alþýðubók.
Þó málið á bókinni sé yfirleitt gott og furða, hve vel höf. hefir
tekist að finna íslenzk heiti yfir nálega hvaðvetna, sem um er rætt,
má þar þó fetta fingur út í ýmislegt, og álítum vér rétt að drepa á
sumt af því, af því að búast má við, að margar útgáfur komi út af
bókinni.
Þannig er »fyrir okkur bera« (bls. 42) og »fyrir það bera«
(58) ekki rétt mál. Þar ætti að standa ber, því sögnin er ópersónu-
leg (e-ð ber fyrir e-n). Og sama máli er að gegna um sleiða mikil
andþrengsli« (75) f. leiðir. Rangt er líka »á veturnar* (187) og
,»í fæturnar« (iqi) f. veturna og fæturna, og eins »miðnesi«
(54) f. miðsnesi og »hjör« (38) f. hjörur (þó »hjör« sé máske
til í óvönduðu daglegu tali). I’ú er og »taugahnoða« (46) haft
kvennkyns og í fleirtölu »taugahnoður« (44). En orðið er hvor-
ugkyns og beygist eins og »auga« og »eyra« (í flt. hnoðu). Við-
kunnanlegra væri og að nota orðið hold en »kjöt« (29), þar sem
verið er að lýsa holdi manna. Því sú er málvenjan, en »mannakjöt«
vart notað nema í sambandi við mannætur.
Höf. hefir gert alveg rétt t að innlima ýms fræðiorð í íslenzkuna,
sem brúkuð eru í öllum málum, og aðeins veldur ruglingi að vera að
böglast við að þýða á íslenzku. En þesskonar orð verður -\>á að
skrifa með íslenzkri stafsetningu, svo að alþýðu manna lærist að
bera þau rétt fram. í’etta gerir höf. líka oft, en þó stundum ekki
nema að hálfu leyti eða alls ekki. í’annig ritar hann stundum »fos-
for« (198), en stundum »fosfór« (225), og álttum vér hið slðara
réttara. Hann ritar og ýmist »súblimat« (225), »sublímat« (142)
eða »súblímat« (142, 144), og verður hið síðasta að teljast réttast.
Hann ritar og »arsenik« (225),'»natrium, kalium, magnium«
(198), en réttara mundi arseník, natríum, kalíum, magníum.
íslenzkulegra væri og líkjurar en »lik0rar« (227), og svo er um
fleira af því tægi.
Vanalega hefir höf. tekist að ná í góð íslenzk heiti, en á einum
stað hefir hann gefist upp við það og notar latneska heitið eitt: n e r-
vus vagus (46). En mætti ekki kalla þetta reikitaug á íslenzku?
Betra að hafa eitt orð íslenzkt, en tvö útlend. Eins væri liðlegra að
hafa eitt orð en tvö (eins og í latínunni) yfir það, sem höf. kallar
»stóra heilann« og »litla heilannn« (43). Mætti þá kalla
cerebrum annaðhvort heilabú (sem er til í íslenzku), stórheila
eða aðeins heila, en cerebellum aftur heilasel, smáheila eða
heilung (eða þá veiku myndina: heilunga).
En þó vér teljum rétt að innlima ýms fræðiorð, sem vart verða
þýdd á íslenzku, álítum vér hinsvegar fráleitt að nota dönsk kynblend-
ingsorð, þar sem til eru góð og gild fslenzk heiti. En slíku bregður
stundum fyrir, t. d »sprauta« (114, 116) f. spýta (sem notað er
rétt á eftir og víðast í bókinni), »emaljeraður« (210) f. glerað-
ur, smeltur eða smeittur (hin tvö síðasttöldu í forntungu vorri),
»sennepi (201) f. mustarður (eða þá að minsta kosti sinnep),