Ársrit Ræktunarfélags Norðurlands - 01.01.1982, Blaðsíða 60

Minjar um búsetu jyrri tima má hvarvetna finna þar sem land
hefur verið byggt, og eru þær margvíslegar að eðli. Þessum
minjum hefur verið lítill sómi sýndur hér á landi. Astæðan er
líklega sú, að þær eru oftast fremur 1 ítilfjörlegar og vekja litla
athygli ferðalangsins. Hér eru engir fornir kastalar eða gamlar
hallir, eins og svo víða er áberandi úti í löndum. Allar bygg-
ingar landsmanna voru reistar úr forgengilegu efni, torfi og
grjóti, eða timbri þegar best lætur, og skilja því lítið eftir sig
nema ólögulegar, grasi vaxnar hrúgur. Þessar hrúgur, sem við
köllum tættur eða rústir, segja þó sína sögu, og þurfa ekki að
vera ómerkilegri en margar af hinum glæstu byggingaminj-
um annarra þjóðlanda. Vitundin um tilveru þeirra og gildi
hlýtur að vera mikilvæg fyrir nútíðarfólk, og margar þeirra
eru merkilegt rannsóknaefni fyrir fornleifafræðinga.
Af búsetuminjum eru tœttur eyðibýlanna eflaust merkilegastar
og girnilegastar til fróðleiks, en af þeim er víða margt, og af
misjöfnum aldri. þessi fornbýli vekja margar spurningar, sem
erfitt er að svara. Utan um mörg þeirra er tvöfaldur garður og
er ytri garðurinn jafnan mun fyrirferðarmeiri. Til hvers voru
þeir gerðir? Var ytri garðurinn ef til vill eins konar varnar-
garður eða virki? Um heiðar í Þingeyjarsýslu liggja víða eld-
fornir garðar, margra kílómetra langir. Þeir eru einnig ráð-
gáta.
Næst má telja rústir af seljum, sem virðast hafa verið svo að
segja frá hverjum bæ á þessu svæði. Á ýmsum þeirra hefur
verið búið um lengri eða skemmri tíma, t.d. byggðust mörg sel
upp á 19. öldinni, þegar þröngbýlt gerðist í sveitum. Flestir
bæirnir á Mývatns- og Fljótsheiðum eru sel að uppruna, svo
sem nöfn þeirra margra vísa til.
I þriðja lagi má svo nefna tættur af beitarhúsum, sem víða
tíðkuðust, og oft voru selin jafnframt notuð í þeim tilgangi,
svo og gömul eyðibýli.
Minjar um önnur skepnuhús eru nú orðnar fáar, því að flest
þeirra stóðu heima á túnum, mjög skammt frá bæjunum, og
hafa því verið sléttuð þegar nútíma túnrækt kom til sögunnar
og ný og vandaðri hús voru byggð. Þó má víða finna tættur
geitakofa og stekka, sem oftast stóðu nokkuð afbæjar. Á stöku