Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1967, Page 133

ENDURSKOÐUN VÖLUSPÁR
129
veg: Hver einstakur rneðal áheyrenda. En hjáróma væri sú rödd, sem þannig spyrði
við heiðinn stalla menn og goð, þótt tíðkazt hafi frá upphafi að ávarpa kristinn
söfnuð með þessum lrætti. Engin ein breyting í H ber prestlærðum manni gleggra vitni
en spurnarorðið viltu, þ. e. ögrandi: „Vilt þú?“ Sbr. á hinn bóginn: Vituð ér enn
eða hvat?
I 1. vísuorði K 1 er rík áherzla á fornafni fyrstu persónu: ek. í H hverfur það
mjög í skuggann. Ef til vill má líta á það sem eins konar uppbót, að í 8. vísuorði
H 1 er — annars að þarflausu - skotið inn þessu sama fornafni.
Efni K 1: Völvan ávarpar fyrst allar verur skyni gæddar (á himni, í jörðu og á),
síðan menn sérstaklega (þ. e. þá, sem nærstaddir eru og öllum sýnilegir) og biður
um áheyrn. Loks snýr hún sér að Oðni einum - eða tákni hans - og tjáir honum,
að hún hafi verið beðin að segja sögu lifenda sem gerst.
Efni H 1: Völvan ávarpar goð og menn og biður um áheyrn. Síðan beinir hún
máli sínu til hvers og eins og spyr, hvort liann vilji, að hún segi sögu ása sem gerst.
ÖRLAGAÞÁTTUR
A. I Völuspá Konungsbókar eru örlögin æðstu máttarvöld. Þetta má eink-
um ráða af eftirtöldum atriðum:
1) Annað meginhlulverk völna var að fremja „hvítan seið“ (Strömbáck: Sejd,
142. bls.), þ. e. segja fyrir „0rlpg manna ok óorðna hluti“ (Yngl.s., VII. kap.). Nú
gengur enginn til frétta um „aldar 0rlpg“ (Lok. 21), nema hann trúi á þau, a. m.
k. öðrum þræði. Heitið Völuspá og efni kvæðisins bera því örlagatrú órækt vitni.
2) hprg ok hof hýtimbruðu (K 7). Fráleitt er hér um að ræða íbúðarhús (Sbr.
salar steina, K 4.), heldur blóthús ása.
3) í K 20 greinir frá nornunum þrem, bústað þeirra (K 19) og hlutverki. „Á
engu táknmáli verður nornunum betur lýst en með því að láta þær eiga bólstað undir
sjálfum rótum mjötviðar“ (Vsp. Nord., 46.^17. bls.). Þaðan stjórna þær öllu lífi,
hafa alla tíð gert og munu gera um aldir alda.
4) Heiði hána hétu, . . . , vglu velspáa (K 22. Sbr. 1. atriði.).
I Víga-Glúms sögu segir svo (Isl. fornritum IX, 41. bls.): a) „ok tók Saldís vel
við henni [framsýnni konu, sem Oddbjörg hét] ok bað hana spá npkkut um þá
sveinana ok spá vel“, b) „ok muntu vera rekin í brott, ef þú ferr með illspár“. Rétt
áður segir svo um Oddbjörgu: „sagði ngkkut vilhallt, sem henni var beini veittr“.
Sbr. crð Saldísar: „Fámælt skaltu þar um vera, ef þér segir eigi vel hugr um“. —
Samkvæmt þessu ber að skilja orðið velspg í K 22. Með því er sagt, að Heiður hafi
beitt fagurgala til þess að koma ár sinni fyrir borð.
5) hvárt . . . skyldi goðin pll gildi eiga (K 23). Síðustu orðin tvö geta aðeins
þýtt eitt: halda veizlu. Sambandið bendir eindregið til, að átt sé við blótveizlu,
sigurblót.
6) HV víkur frá hinum alþýðlegu goðasögum, þegar lionum býður svo við að
9