Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1967, Qupperneq 186

182
ENDURSKOÐUN VÖLUSPÁR
hiarar at hia-“ (skammstöfunarmerki yfir h í hia-. Sjá 24. 1. á 3. bls. Kb.). - í þriðja
sinn varð skrifara Konungsbókar á að tvírita orð og þá í miklu stærri stíl (8 orð),
en tók eftir því og skóf út (2. 1. á 4. bls. Kb.).
Séu hinar tölulegu staðreyndir, sem raktar hafa verið, annað en furðulegar - og
e. t. v. skemmtilegar - tilviljanir og ályktanir þær, sem ég hef af þeim dregið, annað en
misskilningur einn, er jafnvíst, að Völuspá Konungsbókar hefur í öndverðu verið
runum rist og hefur varðveitzt þannig, unz hún komst á bókfell.
RÁSTÍMANSOGTÍMATAL
Frá ómunatíð hafa guðsdýrkun og tímatal verið í nánum tengslum. Aðalblót
heiðinna manna voru árstíðabundin eigi síður en stórhátíðir í kristnum sið. Þar
sem allt tímatal er reist á gangi himintungla, eru stjörnufræði, tímatalsfræði og goða-
fræði að þessu leyti nátengdar fræðigreinar, enda var Dellingur, faðir Dags, goðkynj-
aður og Sól talin með ásynjum. Alls þessa gætir að mínu viti leynt og Ijóst í Völuspá
Konungsbókar:
1) Fyrri hluti K 5 (1.—4. vo.) felur í sér nákvæma lýsingu á stöðu sólar í árdaga
(Sjá „Vsp. Kb.“, 93. bls.).
2) I síðari hluta K 5 (5.-10. vo.) eru hinir þrír helztu tímamælar mannkyns taldir
í þessari röð: sól — stjgrnur - máni, að vísu áður en þeim var beint á brautir sínar.
Auk þess, að sólin ræður árstíðaskiptum og skiplingu sólarhringsins í nótt og dag, réðu
menn af stöðu hennar, hvað degi leið. Hins vegar mörkuðu menn rás nætur af stöðu
ákveðinna tjarna. Máninn, sem ræður nýjum og niðum, í einu orði sagt: mánuðum,
var kallaður ártali (Alv. 14), enda er skýrt frá því í næstu vísu (K 6), að regin oll . . .
of þat gœttusk . . . at telja ýrum. Hér hefur sýnilega um vélt rímkænn maður. Ef til
vill verður það enn ljósara, sé litið á hina breyttu röð í Gylfaginningu (9. v.): sól -
máni - stjprnur. Þar er ekki miðað við gildi himintunglanna í rímtali, heldur ljósmagn
þeirra, séð frá jörðu.
3) í K 6 (5.-9. vo.) er gerð grein fyrir skiptingu sólarhringsins í nótt og dag, morg-
un og aftan (Sjá „Vsp. Kb.“, 93. bls.).
4) Fyrstu nöfn Dvergatals I og röð þeirra: Nýi ok Niði, Norðri ok Suðri, Austri
ok Vestri (K 11), minna á göngu tungls og sólar, þ. e. rás tímans.
5) Fjöldi hljóða í dvergatölum má skilja sem tákn um eilífa hringrás og skiptingu
sólarhringsins í fjögur tímabil (Sjá 174.-175. bls.).
6) Elztu dagatöl eða almanök, sem sögur fara af á Norðurlöndum, voru gerð með
þeim hætti, að ristar voru skorur í tré, jafnmargar dögum ársins. Þetta var kallað að
„skera á skíði“, en hið frumstæða almanak, sem þannig varð til: rím* (Schroeter:
Kronologi II, 352). Orð K 20 (7. og 12. vo.): skgru á skíði 0rlgg seggja, verða því
varla misskilin: Nornirnar Urðr, Verðondi og Skuld, fulltrúar fortíðar, nútíðar og
Frummerking orðsins rím er tal (í merk. talning, reikningur), fjöldi, röð.