Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1967, Page 217

GUÐSPJALLABÓK ÓLAFS HJALTASONAR
213
Altarisbók:
Vor Herre Jesus Christus i den nat der hand bleff forraad.
I eldri gerð kirkjukipunarinnar hljóðar þessi setning á þessa leið:
Drottin vor jeshus kristus a þeirri nott sem hann var selldur.
I yngri gerðinni, gerðri eftir að Guðspjallabókin kom út:
Wor herra Jesus christus aa þeirri nott sem hann war forradinn.
I Nýja testamentinu 1540 eru orðin í 1. Kor. 11 á þessa leið:
drottinn Jesus a þeirri nott er hann var suikinn.
Hér er vert að geta þess, að í hinni merkilegu yfirlýsingu síra Sigurðar Jónssonar
á Grenjaðarstöðum 24. marz 1554 segir hann: „sem Jesus Christus talaði sjálfur á
þeirri nátt, sem hann forráðinn varð“. Um textalíkingu er að ræða. Hins vegar
nefnir síra Sigurður sjálf innsetningarorð kaleiksins, og eru þau frábrugðin texta Guð-
spj allabókarinnar.
Nú er það ekki fráleitt að ætla, að Ólafur Hjaltason hafi með umburðarbréfi eða
á annan hátt skýrt prestum norðanlands frá þeim helgisiðum, sem hann ætlast til,
að verði notaðir við innsetningu kvöldmáltíðarinnar. Síra Sigurður hefur þá getað
stuðzt við orðalag Ólafs biskups eða Handbók Marteins, sem hann kynni að hafa
fengið í hendur þá fyrir skemmstu. Það er ekkert einkennilegt við það, að síra Sig-
urður skuli aðeins taka upp innsetningarorð kaleiksins, því að um kaleikinn stóð
stríðið.
Bæði faðir vor og innsetningarorðin eru í handritinu rituð stærri stöfum en hinn
textinn. Auk þess eru bil helmingi stærri milli lína en ella. Kemur þetta vel heim við
Altarisbókina. Þar fylgja textanum söngnótur. Er tónlagið hið sama og í Grallar-
anum. Má því telja það nokkuð víst, að í hinni prenluðu Guðspjallabók hafi verið
prentuð nótnastrik, ef ekki raunverulegar söngnótur. Nótnaletur ætti því að hafa
verið til í prentsmiðjunni á Breiðabólstað. Kæmi það vel heim við lýsinguna á Bre-
viarium Holense. Handritið Lbs. 1235, 8vo, er hér gott til samanburðar, þar sem
það er afrit Jóns lærða Guðmundssonar af Guðspjallabók Guðbrands 1581 eða
týndri útgáfu 1596. A. m. k. stendur á titilblaði MDXCVI. Ætti Jón lærði því að
hafa verið 22 ára, er hann hóf að skrifa bókina, hefði hann gert það 1596. Kann það
að virðast nokkuð snemmt á ævinni, en samt ekki fráleitt. í því handriti hafa verið
settir nótnastrengir, en ekki nótur við þessa kafla.
Að útdeilingu lokinni er flutt salutatio: Drottinn sé mz ydr zc., bæði í Altarisbók-
inni og Guðspjallabókinni.
Þá er flutt kollekta, sem virðist hin sama í báðum bókum, og ætti því að vera úr
Sálmabókinni 1553.
Svo er aftur flutt salutatio og arónítíska blessun. Salutatio er ekki nefnd í Altaris-
bókinni, heldur eingöngu blessunin. Er hún frábrugðin orðanna hljóðan í kirkju-
skipuninni. Svo er því einnig farið um texta Ólafs biskups. En samt er forlag Ólafs
annað hér en Altarisbókin, eins og sést af dæmunum;