Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1967, Qupperneq 220

216
GUÐSPJALLABÓK ÓLAFS HJALTASONAR
15. marz. Nú má sýna með einföldum reikningi. að árið 1566 ber 12. marz upp á
þriðjudag. Sá dagur er því þriðjudagurinn fyrsti í einmánuði, og heitbréfið er því
gefið út af lilefni einmánaðarsamkomunnar, sem haldin var þá vegna óáranar.
Fyrst skal syngja: Kcm þu godi heilagi ande. med sinne oracio. A þetla vafalítið
við þann íslenzka texta, sem er að finna í Grallaranum 1594 sem introitus hvítasunnu-
dags. Hér kemur hann fyrir sem eins konar formessa.
Þar næst á að syngja: blezud siert þu heilug þrenning. Kyrie . i modurmále. Er
þetta nefnt „messo vpphaf“, það er introitus. Þenna introitus finnum vér í Grallar-
anum 1594 á trinitatis, bæði á latínu og íslenzku, og er hann trópískur inlroitus. Báð-
um textunum fylgir gloria patri. Því næst er kyrie í móðurmáli. Er þella liklega
sama kyrie og áður getur í samhandi við helgisiði föstudagsins langa, því að í Sálma-
bók Guðbrands stendur á bl. lxij: „Kyrie vm Paska Tijmann j framm til Huita Sunnu.
Kyrie Gud Fader | Myskuna þu oss“ o. s. frv. Hinir einstöku liðir þessarar bæna-
guðsþjónustu eru að öðru leyti allir teknir frá því tímahili.
Nú er röðin eftir venjulegum reglum kcmin að Gloria in excelsis Deo. Hér kemur
þá í staðinn „Alleinasta Gudi j himÍRÍjki“, og gæti það stutt fyrrgreind ummæli Finns
biskups, að Ólafur hefði þýtt þann sálm. Hins vegar finnst hann fyrst sem 2. sálmur
í kveri Gísla biskups, þ. e. a. s. 1558.
Þá er röðin kcmin að kollektunni. Hana er að finna „tilgjörða“ á 5. sd. e. páska
(sd. í gagndagaviku) í Guðspjallabókinni, seinni kollektuna, sem eins og áður segir
er eftir Veit Dietrich. Næst kemur pistill. Er hann Jak. 5: 16-20, sem einmitt er til-
lekinn, „tilgjörður“, á bænadögum: gagndögum.
Næst er röðin komin að alleluia: Heyr þu hin sæla blezada dyrdarfulla þrenning.
Þetta alleluia finnst í Grallaranum 1594 á trlnitatis, hæði latneski textinn og íslenzka
þýðingin.
Svo kemur tractus. Við athugun á frumskjalinu AM Fasc. LVI, 5 kom í ljós, að
hér beri að lesa Tract(us). Rithöndin er fornleg, en skýr. Gæti hún jafnvel verið
hönd Ólafs biskups sjálfs. T-ið er með boglegg til hægri, þverstrikið er einnig bugðað.
Auk þess hefur verið fyllt upp í vikið milli þverstriks og leggs með tveimur lóðrétt-
um smástrikum, eins og algengt er í gotneskri rithönd. G-:n i hréfinu eru öll eins og
öðruvísi. Gract eins og prenlað er i Fornhréfasafninu er rangt. Hér er eðlilegt að
ncta tractus í stað graduale. Hann kemur í stað graduale á níu vikna föstu í hinni
rómversk-kaþólsku kirkju, á imbrudögum, v:ð sálumessur; yfirleitt ætíð, þegar
messugerðin á að vera með miklu viðhafnarsniði cg alvarlegu. Nafn sitt hefur hann
fengið af því, að hann er sunginn í einu lagi (tractim) af cantor. Textinn er í nokkr-
um versum, venjulega úr Davíðssálmum. Sá tractus, sem hér kemur til greina, er
sennilega hinn langi, sem í Grad. Rom. fylgir öskudeginum. 1. vers er S. 103: 10, 2.
vers S. 79:8 og 3. vers bænin Adjuva nos Deus, S. 79:9. I Grallaranum 1594 finn-
um vér þenna tractus sem „Haleluia j modurmale vm alla F0stu“. Ef til vill er hann
þangað kominn úr Grallara Jespers0ns 1573. Samt er hugsanlegt, að Guðbrandur
biskup hafi getað tekið hann úr Sálmabók Ólafs, en lagað hann eftir Jespers0n.