Morgunblaðið - 08.12.2001, Side 38

LISTIR/BÆKUR
38 LAUGARDAGUR 8. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
BRÆÐURNIR fjórir frá Álfta-
gerði í Skagafirði, Sigfús, Pétur, Gísli
og Óskar, hafa á undanförnum árum
unnið óskipta hylli fjölmargra lands-
manna með frábærum söng sínum og
heillandi framkomu. Ótaldir eru þeir
tónleikar, sem þeir hafa haldið einir
sér eða með Karlakórnum Heimi.
Þeir hafa sungið við jarðarfarir,
skírnir, fermingar, brúðkaup, árshá-
tíðir, þorrablót og hvers kyns önnur
tækifæri. Þeir hafa sungið inn á plöt-
ur og haldið útgáfutónleika í hesthús-
inu í Álftagerði og traktérað gesti á
hákarli og brennivíni. Auk hinna ein-
stöku sönghæfileika eru þessir bræð-
ur allra manna skemmtilegastir, kát-
ir, lífsglaðir og barmafullir af gam-
anyrðum, sögum og skemmtilegheit-
um.
Þó að aðeins séu fá ár síðan þeir
kvöddu sér hljóðs allir fjórir saman
hafa þeir að sjálfsögðu sungið miklu
lengur, raunar allt frá því að þeir voru
smápattar. Þeir koma frá óvenjulegu
heimili, þar sem söngurinn var krydd
daglegs lífs. Faðir þeirra sat á garða-
bandinu í fjárhúsinu og æfði kórlög.
Móðir þeirra söng daglangt við vinnu
sína. Í báðum ættum var músík, söng-
ur, mann fram af manni.
Nú er útkomin ævisaga þessara
merkilegu bræðra. Raunar er þessi
þykka bók varla meira en fyrri hluti
ævisögunnar, því að þeir eru enn á
besta aldri. Sá elsti þeirra er fæddur
árið 1943 og sá
yngsti 1953.
Bókin skiptist í
þrjá aðalhluta. Í
þeim fyrsta segir
frá bernskuheim-
ili þeirra, þeim
sjálfum og tveim-
ur öðrum systkin-
um, foreldrum, öf-
um og ömmum,
frændliði, ná-
grönnum, leikfélögum og mörgum
öðrum. Skemmst er frá því að segja,
að þessi bókarhluti er alveg bráð-
skemmtilegur, skrifaður af miklu
fjöri og innlifun. Alltaf er söngurinn
einhvers staðar í námunda. Æfingar
karlakórsins heima í Álftagerði, org-
elspil frændans, Bjössa á Krithóli, –
og síðast en ekki síst alls kyns uppá-
tektir, prakkarastrik og hrekkir
strákanna, jafnvel við afa gamla Óla,
sem raunar var ekki barnanna best-
ur.
Þá er og þess að geta, að í þessum
hluta er mikið fjallað um sönglíf í
Skagafirði, allt aftur undir aldamótin
nítján hundruð. Í raun kemur þarna
fram í smáskömmtun söngsagan í
firðinum. Frá því að Benedikt á Fjalli
og Pétur Sigurðsson komu af stað
Bændakórnum með þeim glæsibrag
að enn er hans minnst. Fyrstu skref
Karlakórsins Heimis og ferill hans
langt fram eftir öldinni eru rakin. Það
er og að vonum því að Pétur faðir
bræðranna kom þar mjög við sögu og
hafði þann einstaka sönghæfileika að
geta sungið allar raddir.
Annar hlutinn ber yfirskriftina
Fjórir bræður og í samræmi við það
eru fjórir undirkaflar, einn fyrir
hvern þeirra. Þar er sögð ævisaga
þeirra til nútímans. Er ýmist að skrá-
setjari segir frá eða að viðkomandi
bróðir fær orðið. Enda þótt bræðurn-
ir hafi alist upp saman eru sögur
þeirra býsna ólíkar, en einkennast þó
allar af græskulausri kátínu og alls
konar bernskubrekum, stundum ekki
alveg hættulausum. Mátti stundum
ekki miklu muna að illa færi.
Þó að þeir séu líkir í söngnum eru
þeir samt hver öðrum ólíkir og lífs-
hlaup þeirra mismunandi í samræmi
við það. Athygli mína vekur hversu
persónuleiki þeirra kemur skýrt í
ljós. Manni finnst sem maður þekki
þá býsna vel eftir lesturinn. Óskar, sá
yngsti, hefur bersýnilega verið mest-
ur grallarinn, lifað á stundum hátt og
hættulega, en sloppið furðuvel frá
ævintýrum sínum. Sigfús, sá elsti, er
reglumaðurinn og safnarinn. Pétur er
prúðmennið og framsóknarmaðurinn
heittrúaði og Gísli er bóndinn, sem
stekkur úr fjósinu, bregður sér í kjól-
fötin og syngur eins og engill með
bræðrum sínum eða Karlakórnum.
Karlakórinn Heimir kemur hér að
sjálfsögðu mikið við sögu í næstum
allri bókinni. Þar skipa söngstjórarn-
ir Jón Björnsson, tónskáld á Haf-
steinsstöðum, og síðan Stefán R.
Gíslason mikið rúm eins og vera ber
og hljóta verðugt lof, eins og reyndar
flestir þeir sem bræðurnir hafa unnið
með.
Í síðasta hlutanum, sem heitir
Slegið í gegn, segir frá frægðarferli
kvartetts bræðranna síðustu ár. Er
raunar ótrúlegt að lesa um hinn enda-
lausa þeyting þeirra um landið þvert
og endilangt, þar sem þeir stundum
sungu á mörgum stöðum sama dag-
inn. Þá segir þar frá plötuupptökum
og æfingum og í lokin er ítarleg frá-
sögn af upptökum á síðustu plötunni
nú á þessu ári. Er það einkar fróðleg-
ur og áhugaverður lestur. Vissulega
mætti skrifa miklu lengra mál um
æviferil þessara einstöku bræðra, en
einhvers staðar verður að láta staðar
numið. Þó vil ég ekki láta hjá líða að
nefna, að þeir hafa verið iðnir við að
syngja til styrktar góðum málefnum
og lýsir það kannski betur en margt
annað hug þeirra og hjartalagi.
Höfundur bókarinnar er ungur
Skagfirðingur, sem hér skrifar sína
fyrstu bók. Fæ ég ekki betur séð en
honum hafi tekist að semja hér hið
ágætasta rit. Það er lifandi og
skemmtilegt og fáir hnökrar eru á
stíl. Kannski segir það sína sögu, að
ég gat ekki slitið mig frá bókinni fyrr
en hún var lesin til enda, þó að það
tæki hátt í sólarhring og varla hafði
ég sleppt af henni hendinni, þegar
hún var rifin úr höndum mér og sama
sagan endurtók sig.
Allmargar góðar myndir prýða
bókina og prentvillur eru fáar. Þó gat
ég ekki annað en hlegið, þegar ég
rakst á þrjár ártalsvillur í „Ættartré
Jarðarfararkórsins“. Þar kemur í ljós
að amma bræðranna dó tuttugu árum
áður en hún fæddist og móðir þeirra
andaðist fjórtán árum fyrir fæðingu
sína. Og ekki nóg með það: Magnús
gamli á Frostastöðum, faðir Gísla í
Eyhildarholti, fæddist sex árum eftir
að móðir hans dó. Ef ég væri ekki viss
um, að þetta væru prentvillur, hefði
ég getað haldið að þetta væri skag-
firskur húmor! Af honum er nóg í
þessari bók hvort sem er. Kannski
einhver eigi eftir að ýta á flot stöku af
þessu tilefni.
Skagfirskir söngsvanir
BÆKUR
Ævisaga
– Skagfirskir söngvasveinar.
Björn Jóhann Björnsson.
Forlagið, Reykjavík, 2001, 336 bls.
ÁLFTAGERÐISBRÆÐUR
Sigurjón Björnsson
Björn Jóhann
Björnsson
Tuttugu ljóð um
ást og einn ör-
væntingarsöngur
er eftir spænska
ljóðskáldið Pablo
Neruda. Guðrún
H. Tulinius
Bragþýðing:
Karl J. Guðmunds-
son.
Í kynningu segir m.a.: „Bókin geym-
ir ekki tuttugu stök ástarljóð heldur
samstætt safn ljóða sem kallast á
með ýmsum hætti, og virðast mynda
sögu, ástarsögu pilts og stúlku sem
hefst í von og lýkur í örvæntingu. Ljóð-
mælandinn birtist sterkur og sjálfs-
öruggur í upphafserindi bókarinnar,
en strax í því næsta skýtur einsemdin
upp kollinum eins og óviðráðanleg
höfuðskepna. Afstaða hans til kon-
unnar er ný með hverju ljóði.“
Útgefandi er Háskólaútgáfan. Bók-
in er 92 bls., kilja. Verð: 1.490 kr.
Stúlka – Ljóð eft-
ir íslenskar kon-
ur, er endur-
útgefin. Þetta er
sýnisbók ljóða
eftir 43 íslenskar
skáldkonur frá
1876 og fram til
okkar daga.
Helga Kress valdi
ljóðin og ritar inngang þar sem hún
fjallar um ljóðagerð íslenskra
kvenna frá upphafi fram til um það
bil 1970.
Bókinni fylgir bókarauki sem er
Skáldkvennatal og tekur það til
allra nafngreindra skáldkvenna og
ljóðabóka þeirra frá 1876 til 1995.
Enn fremur er ljóðum hvers skálds
fylgt úr hlaði með stuttu æviágripi
skáldsins þar sem einnig er bent á
mikilsverð atriði í ljóðagerð viðkom-
andi. Ritstjóri er Helga Kress.
Útgefandi er Háskólaútgáfan.
Bókin er 439 bls. innbundin. Verð
kr. 5.490.
Ljóð
Útkall í Djúpinu er
eftir Óttar Sveins-
son.
Í kynningu segir
m.a.: „Bretar og
Íslendingar urðu
agndofa er fréttist
að einn maður,
Harry Eddom,
hefði komist af
þegar breski togarinn Ross Cleveland
fórst í aftakaveðri á Ísafjarðardjúpi í
febrúar 1968. Áhöfnin hafði þá verið
talin af í 36 klukkustundir. Á sama
tíma börðust á fimmta hundrað sjó-
manna við að halda skipum sínum á
floti í ofviðri sem líkt var við Halaveðr-
ið, tíu stiga gaddi og gífurlegri ísingu.
Skammt frá þeim stað sem Ross
Cleveland sökk strandaði togarinn
Notts County. Einn úr áhöfn hans,
Richard Moore, lýsir óhugnanlegum
atburðum þar um borð og einnig
greinir Harry Eddom frá reynslu sinni,
en til þessa hefur hann lítið viljað tjá
sig um þessa örlagaríku atburði.“
Útgefandi er Íslenska bókaútgáfan.
Bókin er 216 bls. Verð: 4.490 kr.
Frásagnir
SÚ goðsögn er lífseig að konur
hafi engan skilning á fótboltaáhuga
eiginmanna sinna, í þeirra augum er
hann tímaþjófur sem stöðugt klípur
af samverustundum hjóna og fjöl-
skyldu. Mömmur eiga þó oft stóran
þátt í frama fótboltadrengjanna,
þær mæta á æfingarnar og hvetja
sína menn, þvo skítug íþróttafötin
og táfúla takkaskóna, baka til
styrktar félaginu og þramma með
klósettrúllur til sölu í húsin í kring.
Ekki hefur fótbolti þótt skáldlegur
hingað til en Elísabet Jökulsdóttir
er afar sérstæður prósahöfundur
sem ekki fer troðnar slóðir í verkum
sínum. Hún hefur einkum skrifað
örsögur og ljóð en auk þess eina
skáldsögu, Laufeyju, sem út kom
1999. Nú ryðst Elísabet fram á völl-
inn með örsagnasafn sem nefnist
Fótboltasögur og tileinkar sonum
sínum verkið. Sérstaða Elísabetar
sem skálds og frásagnartækni henn-
ar njóta sín vel, fótboltasögur henn-
ar eru ferskar, léttar og leikandi,
sagðar í belg og biðu (oft án grein-
armerkja). Sögurnar eru íronískar
og oft felst broddurinn í tungumál-
inu sjálfu, orðaleikjum eða þver-
sögnum. Margt spennandi og
óvenjulegt er á ferð í þessari bók.
Í fyrsta lagi er það kona sem
skrifar sögurnar og er þar með kom-
in inn á verksvið eða yfirráðasvæði
sem jafnan er talið tilheyra körlum
fyrst og fremst; í öðru lagi verður
tungumál innvígðra skáldlegt og
táknrænt í sögunum; og síðast en
ekki síst fá gömlu fótboltatuggurnar
og klisjurnar nýtt samhengi, öðlast
nýtt líf. Nefna mætti Kantmanninn
(18) sem dæmi en um hann segir:
„...það var eins og enginn hefði áttað
sig á því að hann væri kantmaður af
lífi og sál og enginn virtist heldur
átta sig á sálarlífi kantmanna enda
væri hann ekkert að hampa neinu
sérstöku sálarlífi, hann vildi bara fá
að koma á óvart, og búa eitthvað til
svona utanfrá og koma því svo inn;
þetta var alveg eins og þegar hann
kynntist konunni sinni, hún hefði
auðvitað haldið að hún væri að reyna
við hann og hefði
alls ekki gert sér
grein fyrir því að
hann var búinn
að senda á hana...
(18-19).
Sjúkraþjálfar-
inn er miðja allra
sagnanna.
Þreyttir, sveittir,
vonsviknir eða
sigurglaðir koma
leikmennirnir til hans og trúa hon-
um fyrir andlegri og líkamlegri líðan
sinni. Þessum körlum finnst þeir
vera vanmetnir eða eru einmana og
ástlausir (t.d. miðjumaðurinn og
vinstri bakvörðurinn). Hlutverk
sjúkraþjálfarans er ekki aðeins að
nudda aum hné og bólgna vöðva og
kæla eða hita þreytta líkamshluta.
Fyrst og fremst er hann hlustandi –
eiginleiki sem verður æ sjaldgæfari
– og sálfræðingur. Hlutverk leik-
mannanna ýmist endurspeglar eðli
þeirra sjálfra og tilfinningar eða
stangast harkalega á við þessa
þætti. Þá skapast gríðarleg spenna
sem mennirnir eiga oft erfitt með að
vinna úr. Dómarinn er t.d. viðkvæm-
ur eins og öræfablóm (55) og hefur
fyrir löngu skrúfað fyrir öll skilning-
arvit út af skítkasti og svívirðingum
sem yfir hann dynja. Varamaðurinn
er örmagna þar sem hann þarf að
lifa við sífellda óvissu um hvenær
hann fái að koma inná, hann er sí-
fellt á varðbergi og röddin þanin
eins og háspennulína (38). Potarinn
liggur undir ámæli um að skora ljót
mörk og vera „annars flokks marka-
skorari“ þótt það sé hann sem puði
mest í leiknum. Honum tekst stund-
um að að pota inn einni og einni
sögu (40). Svíperinn saumar upp í öll
göt á leiknum eins og saumakonan
amma hans (67) og svo mætti lengi
telja.
Fótboltasögur Elísabetar feta að
nokkru leyti í slóð Fever Pitch,
frægrar skáldsögu um mann sem
elskar heilt fótboltalið og eina konu
og hvernig hann tæklar það (sagan
var kvikmynduð með Colin Firth í
aðalhlutverki). Í sögum Elísabetar
blandast tvö ólík svið saman á ný-
stárlegan hátt; þær snúast um fót-
boltann og fárið í kringum hann en
ekki síður um sálarlíf og tilfinningar,
tungumál og veruleika – og þær
hitta flestar í mark.
FótboltafárBÆKURÖrsögur
eftir Elísabetu Jökulsdóttur. Mál og
menning 2001, 77 bls. Fallegt umbrot
(EJ hjá Eddu hf) og smekkleg bókarkápa
eftir Snorra Ægisson.
FÓTBOLTASÖGUR (TALA SAMAN
STRÁKAR)
Steinunn Inga Óttarsdóttir
Elísabet K.
Jökulsdóttir
FJÖLDI sagna er til af tröllum á
íslensku, sem kunnugt er, þótt lítið
fari fyrir þeim á þessum síðustu og
ég leyfi mér að segja verstu tímum.
Einu fyrirbærin í svipuðum dúr sem
gefur að líta í augnablikinu eru
nefnilega þær sem tröllríða barna-
menningu augnabliksins með full-
tingi risasamsteypunnar Disney.
Tröllin í fjöllunum hafa fylgt okkur
um árhundraða skeið og samkvæmt
þjóðsögum Jóns Árnasonar eru síð-
ustu sagnir um viðskipti trölla og
mennskra frá því um miðja 18. öld.
Ein slíkra er sagan af Gilitrutt,
sem lifað hefur með þjóðinni um
langan aldur. Höfundur er óþekktur
en Jón Árnason skráði söguna á sín-
um tíma og birtist hún nú fyrir jólin í
nýrri útgáfu með vatnslitamyndum
Kristins G. Jóhannssonar.
Sagan gerist undir Eyjafjöllum og
segir frá bónda nokkrum, nýkvænt-
um ákafamanni sem á sauðfé mikið.
„Kona hans er ung, en duglaus og
dáðlaus“ og verður því tröllkonunni
Gilitrutt næstum að bráð. Hvað sem
nútímakonum kann að þykja um
samhengið, láta laun ódyggðarinnar
ekki á sér standa í frásögninni sem
endurspeglar samfélag þar sem eng-
um má nokkru sinni falla verk úr
hendi.
Sagan af Gilitrutt var síðast gefin
út með teikningum Brians Pilking-
ton fyrir um það bil 20 árum og mun
vera ófáanleg í þeirri mynd nú um
stundir. Prýðilegar vatnslitamyndir
Kristins eru veigamikill þáttur í
þessari útgáfu, enda sagan er ekki
löng, myndirnar stórar og textinn
látinn falla saman við þær. Hún er
reyndar styttri en maður skyldi hafa
ætlað. Svo stór er þessi frásögn í
minningunni.
Sagan af Gilitrutt er til í nokkrum
útgáfum og virðast sum tilsvörin
önnur en eldri lesendur hefðu viljað
meina. Eitt dæmi er áskorun Gili-
truttar: Hvað heiti ég nú?, sem ég
hefði getað svarið að væri: Gettu nú
hvað ég heiti, sem og svar hennar við
fyrstu ágiskun bóndakonunnar: Það
heiti ég, það heiti ég. Sem ég taldi að
væri: Ekki heiti ég það, ekki heiti ég
það. Hvað sem því líður hefði farið
vel á því að geta uppruna textans
innan á bókarkápu og breytinga frá
fyrri útgáfum á fimmta og sjötta ára-
tug síðustu aldar og jafnvel síðar ef
einhverjar eru.
Leturgerð á forsíðu nýju útgáf-
unnar af Gilitrutt er með dauflegasta
móti, sem varla hæfir viðfangsefn-
inu, og ekki verður sagt að áletrun á
bakhlið bókarinnar fylli mann eld-
móði, hvað þá kaupæði. Þar ræður
úrslitum milli keypts og ókeypts
gamla, góða frásögnin sem eldri kyn-
slóðir muna úr þjóðsögum Jóns
Árnasonar og þær yngri fá vonandi
að nýta sér til fróðleiks og skemmt-
unar á ný.
Gamla Gilitrutt
með nýjum myndum
BÆKUR
Þjóðsögur og ævintýri
Kristinn G. Jóhannsson myndskreytti. 32
blaðsíður. Bókaútgáfan Hólar 2001.
GILITRUTT
Helga Kr. Einarsdóttir
Skaðræðis-
skepnur er eftir
Roald Dahl í þýð-
ingu Hjörleifs
Hjartarsonar.
Myndskreytt af
Quentin Blake.
Allir vita að
krókódílar og ljón
eru varasamar
skepnur og flestir forðast líka brodd-
gelti og sporðdreka. Færri vita hvað
svín og kýr geta gert manni og engan
getur órað fyrir því hvers hungruð
mauraæta er megnug. Um allt þetta
yrkir Roald Dahl bráðþulur.
Roald Dahl er einn kunnasti barna-
bókahöfundur Breta en áður eru
komnar út eftir hann á íslensku bæk-
urnar Kalli og sælgætisgerðin, Danni
heimsmeistari, Matthildur og Ógn-
arlangur krókódíll.
Útgefandi er Mál og mennig. Bókin
er 56 bls., prentuð í Hong Kong. Verð:
1.990 kr.
Börn