Morgunblaðið - 26.01.2003, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 26. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
ING Evrópuráðsins mun
í næstu viku ræða um
þróun mála í örríkinu
Liechtenstein þar sem
furstinn hyggst bera
undir þjóðaratkvæði tillögur um
stjórnarskrárbreytingar sem munu
færa honum aukin völd. Feneyja-
nefnd Evrópuráðsins, sem fjallar
um stjórnskipuleg efni í aðildarríkj-
unum, hefur varað við tillögum
þessum. Þær séu afturför og geti
stofnað aðild ríkisins að Evrópu-
ráðinu í hættu.
Að mati Feneyjanefndarinnar (sjá
http://assembly.coe.int/) munu
breytingartillögur furstans færa
honum verulega aukin völd. Í stuttu
máli fela þær í sér að glati ríkis-
stjórn landsins trausti furstans þá
verður hún að víkja jafnvel þótt hún
njóti áfram stuðnings þingsins. Þá
mun furstinn geta vikið einstökum
ráðherrum úr embætti með sam-
þykki þingsins. Ennfremur mun
hann hafa neitunarvald gagnvart
lagafrumvörpum og engar stjórnar-
skrárbreytingar verða samþykktar
án samþykkis hans nema þær alla
róttækustu sem fælu í sér afnám
furstadæmisins. Þá mun furstinn
geta gefið út neyðarlög sem tak-
marka einstök ákvæði stjórnar-
skrárinnar. Feneyjanefndin telur að
þessi ákvæði verði að skoða í því
ljósi að samkvæmt tillögunum njóti
furstinn algerrar friðhelgi án nokk-
urs eftirlits af hálfu þingsins. Ekki
sé heldur gert ráð fyrir ábyrgð ráð-
herra á verkum hans. Nefndin telur
að sá hluti tillagna furstans sem
gerir ráð fyrir auknu beinu lýðræði
hrökkvi of skammt.
Almennt lítil völd
Feneyjanefndin minnir á að þar
sem konungdæmi sé við lýði í Evr-
ópu hafi þau verið löguð að lýðræð-
islegum stjórnarháttum. Konungar/
drottningar Evrópu hafi þannig tak-
mörkuð pólitísk völd sem hafi farið
minnkandi á undanförnum áratug-
um. Lengst hafi verið gengið í Sví-
þjóð þar sem stjórnarskránni var
breytt árið 1974 í þá veru að kon-
ungur er valdalaus og gegnir ein-
ungis hlutverki sem táknrænn
fulltrúi þjóðarinnar. Í öðrum ríkjum
eins og Bretlandi, Danmörku, Nor-
egi, Hollandi og Belgíu sé litið á
stjórnarskrárbundin völd konunga/
drottninga sem formleg fyrst og
fremst. Ríkisstjórnin fari með hin
raunverulegu völd. Þannig séu
danskir fræðimenn til dæmis á einu
máli um að drottningin geti ekki
synjað lögum staðfestingar þrátt
fyrir ákvæði stjórnarskrárinnar. Að
sama skapi sé sú túlkun á norsku
stjórnarskránni ríkjandi að þau völd
sem konungi eru færð hafi þorrið
sakir stjórnskipulegrar venju og
hann sé fyrst og fremst einingar-
tákn þjóðarinnar. Í Bretlandi þar
sem er engin formleg stjórnarskrá
fari drottningin með öll sín völd að
höfðu samráði við ríkisstjórnina.
Þetta hafi gerst sakir aldalangrar
þróunar. Þannig hafi konungur/
drottning þar í landi ekki synjað
lagafrumvarpi staðfestingar síðan
1708.
Feneyjanefndin telur að tillaga
furstans af Liechtenstein um að rík-
isstjórn sem glati trausti hans verði
að víkja jafnvel þótt hún njóti þing-
meirihluta sé í andstöðu við meg-
inþingræðisreglur. Þær meginregl-
ur leyfi ekki að furstinn framfylgi
eigin persónulegri stefnu heldur
verði allar hans gjörðir að hljóta
meðundirritun af ráðherra sem beri
ábyrgð gagnvart þinginu.
Sama eigi við um tillöguna um að
furstinn geti vikið einstökum ráð-
herrum úr embætti. Hún stríði gegn
meginreglum um samstöðu ríkis-
stjórnar sem þýði að forsætisráð-
herra beri ábyrgð gagnvart þinginu
á frávikningu ráðherra.
Gengur gegn tilgangi
Mannréttindasáttmálans
Furstinn leggur til að hafi hann
ekki undirritað lög samþykkt af
þinginu innan sex mánaða öðlist þau
ekki gildi. Feneyjanefndin telur að
geti aðili með þessum hætti komið í
veg fyrir að þing samþykki lög án
þess að hann hafi til þess beint eða
óbeint lýðræðislegt umboð þá stríði
það gegn tilgangi 3. greinar 1. við-
auka við Mannréttindasáttmála
Evrópu sem mælir fyrir um rétt til
þátttöku í kosningum til löggjafar-
samkundu.
Þá leggst Feneyjanefndin enn-
fremur gegn þeirri tillögu furstans
að hann lúti ekki lögsögu dómstóla
og beri ekki lagalega ábyrgð. Venju-
lega verði að skoða slík ákvæði í
tengslum við ákvæði um ábyrgð ráð-
herra á öllum gerðum konungs.
Ætíð verði að vera tryggt að ein-
hver ráðherra beri ábyrgð á með-
ferð opinbers valds. Annars sé ekki
hægt að réttlæta friðhelgi sam-
kvæmt meginreglum um lýðræðis-
lega og lögbundna stjórnskipan.
Þetta sé sérstaklega varhugavert í
ljósi þess valds sem furstanum verði
fengið samkvæmt öðrum tillögum
hans. Eins liggi fyrir raunveruleg
dæmi um að valdbeiting furstans
orki tvímælis svo ekki sé meira sagt
og vitnar nefndin þar til dóms
Mannréttindadómstóls Evrópu í
máli Wille gegn Liechtenstein frá
28. október 1999 þar sem það var
talið brot á tjáningarfrelsi sam-
kvæmt 10. grein Mannréttindasátt-
málans að furstinn hafði hótað að
skipa dómara ekki aftur í embætti
vegna kenninga hans um hvernig
skýra ætti stjórnarskrána.
Þá telur Feneyjanefndin ákvæði
stjórnarskrárinnar um að „í neyð-
artilvikum“ geti hann „gripið til
nauðsynlegra ráðstafana til að
tryggja öryggi og velfarnað ríkis-
ins“ allt of ónákvæmt orðuð. Þetta
komi reyndar ekki á óvart í ljósi
þess að stjórnarskráin sé frá árinu
1921 en fyrst lagt sé til að breyta
orðalagi þessa ákvæðis að öðru leyti
þá verði að grípa tækifærið og skil-
greina betur hvaða skilyrðum neyð-
arráðstafanir verði að lúta og jafn-
framt mæla fyrir um að öll
bráðabirgðalög furstans séu með-
undirrituð af hálfu ráðherra.
Öryggisventill ekki nægur
Sumar tillögur furstans miða að
því að skapa lýðræðislegt mótvægi.
En Feneyjanefndin telur þær til-
lögur einnig gallaðar. Þótt gert sé
ráð fyrir því að hópur borgara (að
minnsta kosti 1.500) geti hrundið af
stað þjóðaratkvæðagreiðslu um van-
traust á furstann þá verði að líta til
þess að slíkt sé harla óvenjulegt
þegar í hlut eigi erfðavaldhafi. Þessi
tillaga sýni best að furstinn fari með
persónuleg völd. En tillagan
hrökkvi einnig of skammt til að ljá
furstanum lýðræðislegt umboð
vegna þess að niðurstaðan yrði ekki
bindandi heldur undir honum sjálf-
um komið hvort hann viki frá. Þá
leggur furstinn til að hægt verði að
leggja furstadæmið af með þjóðar-
atkvæðagreiðslu. Feneyjanefndin
telur að það neyðarúrræði jafngildi
ekki virku mótvægi gegn of mikilli
valdasamþjöppun og breyti því held-
ur ekki að fram að þeim tíma er
slíkt yrði hugsanlega samþykkt þá
færi furstinn með of mikil persónu-
leg völd.
Í niðurstöðu Feneyjanefndarinn-
ar segir að núgildandi stjórnarskrá
Liechtenstein frá 1921 feli þegar í
sér meiri völd til handa furstanum
en nokkurs staðar tíðkist í aðild-
arríkjum Evrópuráðsins. Það hafi
hins vegar ekki verið talið koma í
veg fyrir aðild ríkisins árið 1978
þegar það fékk inngöngu enda séu
mörg dæmi um að víðtæk stjórn-
arskrárákvæði séu í raun allt öðru
vísi í framkvæmd.
Tillögurnar sem nú liggja fyrir
frá furstanum myndu hins vegar
gerbreyta stjórnarskránni. Þær
myndu ekki einungis stöðva frekari
stjórnskipulega þróun í átt til
stjórnskipulegs konungdæmis eins
og í öðrum Evrópuríkjum heldur
vera alvarleg afturför. Þetta gæti
leitt til einangrunar Liechtensteins
innan samfélags Evrópuríkja og
valdið því að áframhaldandi aðild að
Evrópuráðinu yrði vandkvæðum
bundin.
Lætur engan bilbug á sér finna
Furstinn lætur engan bilbug á sér
finna í svari sem hann hefur sent
þingi Evrópuráðsins og vísar allri
gagnrýni á bug. Liechtenstein sé og
verði öflugt lýðræðisríki þar sem
beint lýðræði gegni meira hlutverki
en almennt gerist. Ekki sé til nein
ein lýðræðisformúla á Evrópuvísu
og viðurkenna verði mismunandi
form lýðræðis í álfunni. Fram kem-
ur í svari hans að 37% kosninga-
bærra manna hafi skrifað undir til-
lögur furstans og þær verði bornar
undir þjóðaratkvæði eins og lög geri
ráð fyrir 14. til 16. mars næstkom-
andi.
Tillögur furstans af Liechtenstein
um aukin völd sæta gagnrýni
Höfundur starfar sem lögfræðingur hjá
Evrópuráðinu. Skoðanir sem kunna að
birtast í þessari grein eru á ábyrgð höf-
undar.
AP
Alois prins og Hans-Adam II. fursti af Liechtenstein lyfta glösum í garði Liechtensteinkastala í Vaduz.
Lög og réttur
eftir Pál
Þórhallsson
RÚMLEGA þrítugur maður hefur
í Héraðsdómi Reykjaness verið
dæmdur í fjögurra mánaða skil-
orðsbundið fangelsi fyrir að sveifla
hnífi í átt að fjórum mönnum sem
hann átti í átökum við, með þeim
afleiðingum að mennirnir hlutu all-
ir skurðsár.
Átökin áttu sér stað í iðnaðar-
húsnæði í Kópavogi í janúar í
fyrra. Í dómnum segir að maðurinn
hafi ekki áður gerst sekur um brot
gegn almennum hegningarlögum.
Ekki verði litið fram hjá því að
hann beitti hnífi af ásettu ráði og
honum hafi mátt vera ljóst að slíkt
geti haft alvarlegar afleiðingar.
Á hinn bóginn eigi hann sér
nokkrar málsbætur þar sem ekki
væri ágreiningur um að verknaður-
inn hefði verið unninn í átökum
milli hans og fjórmenninganna. Í
átökunum hefði hann staðið höllum
fæti og hefði sætt barsmíðum. Auk
refsingar var hann dæmdur til að
greiða allan sakarkostnað.
Fjórmenningarnir sem urðu fyr-
ir hnífslögum mannsins gerðu
kröfu um samtals 2,3 milljónir í
skaða- og miskabætur. Þessum
bótakröfum hafnaði maðurinn og
tók dómurinn þær ekki til með-
ferðar.
Veitti fjórum
mönnum áverka
með hnífi
LÖGREGLAN í Reykjavík hefur til
rannsóknar þrjár kærur á hendur
fasteignasala sem rekur fasteignasölu
í Reykjavík. Er hann m.a. sakaður um
fjárdrátt og óreiðu við uppgjör.
Hörður Jóhannesson, yfirlögreglu-
þjónn í Reykjavík, segir að ein kæran
hafi borist fyrir áramót en tvær í jan-
úar. Hann vill hvorki greina nánar frá
rannsókn málsins né um hversu háar
fjárhæðir er að ræða.
Samkvæmt heimildum Morgun-
blaðsins er málið talið hvergi nærri
eins umfangsmikið og meint fjársvik
eiganda fasteignasölunnar Holts í
Kópavogi. Hann gaf sig fram við lög-
reglu í haust og var þá talinn hafa
dregið sér um 80 milljónir frá við-
skiptavinum sínum.
Þrjár kærur
á hendur
fasteignasala
STURLA Böðvarsson samgönguráð-
herra kynnti frumvarp til breytingar
á lögum um rannsókn sjóslysa á rík-
isstjórnarfundi á föstudag.
Jakob Falur Garðarsson, aðstoðar-
maður samgönguráðherra, segir að
verið sé að leggja til breytingar á lög-
um um rannsóknarnefnd sjóslysa til
samræmis við það sem samþykkt hef-
ur verið af stjórnarflokkunum gagn-
vart rannsóknarnefnd flugslysa.
Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að
ráðherra verði veitt heimild til að fela
nefndinni endurupptöku mála ef að-
stæður krefjast þess. Það á við ef nýj-
ar upplýsingar eða gögn berast eftir
að rannsókn máls er lokið.
Einnig er hlutverk rannsóknar-
nefndar sjóslysa aukið og ber henni
að rannsaka atriði sem telja má að
hafi verulega þýðingu fyrir afleiðing-
ar sjóslysa. Það nær til fyrirkomulags
tilkynninga um sjóslys svo og hvernig
háttað hefur verið leitar- og björgun-
araðgerðum.
Kveðið er skýrt á um þagnarskyldu
þeirra sem að rannsókn sjóslysa
koma, hvar aðsetur nefndarinnar
skuli vera og kveðið er á um samskipti
nefndarinnar við aðra aðila sem að
rannsókn kunna að koma.
Breyta
lögum um
rannsókn
sjóslysa
INNLENT
♦ ♦ ♦
♦ ♦ ♦