Morgunblaðið - 26.01.2003, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 26. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
S
KÍRNIR er meðal elstu tímarita.
Síðasti árgangur hans, 2002, var
sá 176. Útgefandi er Hið íslenska
bókmenntafélag, núverandi rit-
stjórar Sveinn Yngvi Egilsson og
Svavar Hrafn Svavarsson.
Skírnir er ekki beinlínis ellimóður, frekar
roskinn en á það líka til að vera ungæð-
islegur. Greinilega er stefnt að því áfram að
yngja hann.
Haustheftið 2002 er í mjög föstum skorð-
um, vorheftið aftur á móti fjölbreyttara.
Ritgerðir haustheftisins eru m.a. um ljóða-
gerð fyrri alda. Guðrún Nordal á ritgerðina
Að hugsa í myndum, Sverrir Tómasson Kon-
ungs lof: Noregs konunga tal í Flateyjarbók,
Margrét Eggertsdóttir Um landsins gagn og
gróða: Íslensk landlýsingarkvæði og Að-
algeir Kristjánsson Ný félagsrit og skáld
þeirra. Gísli Gunnarsson
er líka í eldri tíma í rit-
gerðinni Börn síns tíma:
Viðbrögð manna við nátt-
úruhamförum í samhengi
sögunnar. Sif Sigmars-
dóttir er aftur á móti
nær samtímanum í rit-
gerð um Jón Leifs, um tilraunir hans til að
fá stöðu við Ríkisútvarpið og þátt Páls Ís-
ólfssonar í því máli.
Aðalgeir Kristjánsson sem hefur verið
óþreytandi við að upplýsa okkur um menn-
ingu liðinna alda, einkum það sem tengist
samskiptum við Kaupmannahöfn á nítjándu
öld, dregur ýmislegt fram í dagsljósið í rit-
gerð sinni og þótti mér ekki síst fróðlegt að
huga að þýðingum íslenskra skálda sem
vissulega segir margt um þeirra eigin skáld-
skap.
Skáld Nýrra félagsrita voru öll Hafn-arstúdentar nema Matthías Joch-umsson. Að dómi Aðalgeirs eru ljóð
þeirra þar einkum dæmi um æskuljóð, sam-
anber Grím Thomsen og Steingrím Thor-
steinsson. Sá síðarnefndi var mjög áberandi í
ritinu og hann þýddi mest. Má nefna kvæði
eftir Byron, Ossian, Shakespeare, Goethe og
Schiller. Gísli Brynjúlfsson frumkvað og
þýddi, var gott skáld en hann er nú nær
gleymdur. Ástæðan getur verið sú hvað hann
varð fornlegur í ljóðunum (fyrnsku nefnir
Aðalgeir þessi einkenni kvæða hans) þegar á
leið en hæfileikana vantaði ekki. Dagbók í
Höfn (gefin út 1952 af Eiríki Hreini Finn-
bogasyni og Ljóðmæli (1955), úrval einnig í
útgáfu Eiríks Hreins áttu þó þátt í að beina
augum manna að Gísla).
Gísli fylgdist vel með og orti um samtíma-
viðburði, t.d. þegar Rússar unnu Ungverja
1849. Hann átti líka þátt í að kynna enska
ljóðlist, m.a. Byron og Burns. Hvað varðar
kynningu enskrar ljóðlistar er hlutur Nýrra
félagsrita ríkur.
Fornlegur skálskapur er ekki sama ogforn skáldskapur eins og greina má íSkírni. Það er til dæmis hægt að
skrifa líflega um forn skáld og má vitna til
fyrrnefndra ritgerða í Skírni.
En hvað um samtímaskáldskap?
Skáld Skírnis er þáttur sem jafnan fylgir
Skírni og er þá eitt samtímaskáld rækilega
kynnt. Í vorhefti er skáldið Sigfús Bjart-
marsson en í hausthefti Bragi Ólafsson.
Sigfús á mörg sýnishorn sem nefnast Úr
minnisgreinum um borgina, Bragi mörg
prósaljóð eða texta úr verki í vinnslu. Við
hinir einkennisklæddu nefnist það.
Ekki verður annað sagt en þetta sé vel til
fundið hjá Skírni. Í Frá ritstjórum er þess
minnst að Steinn Steinarr lýsti því yfir að
hið hefðbundna ljóðform væri nú loksins
dautt.
Ritstjórarnir eru á þeirri skoðun aðfréttirnar um andlátið hafi verið orð-um auknar og í því sambandi rifja
þeir upp að íslensk ljóðskáld hafi endurvakið
gamla hætti og textasmiðir dægurlaga oft
sótt í braghefðina með ágætum árangri á
undanförnum áratugum.
Ekki virðast þeir Sigfús og Bragi bundnir
af hefðinni því að verk þeirra eru nýstárleg
og góð dæmi um það sem þeir eru að fást
við.
Myndlistarmenn Skírnis komast einna
næst því að vera „ungæðislegir“ og er orðið
þá notað í jákvæðri merkingu. Þetta gildir
ekki síst um Ólaf Elíasson sem er myndlist-
armaður Skírnis í hausthefti. Í vorhefti er
myndlistarmaðurinn Margrét H. Blöndal og
verður hún ekki heldur sökuð um gælur við
hefðina.
Eva Heisler skrifar um Margréti, Auður
Ólafsdóttir um Ólaf.
Þótt klassísk tök séu yfirleitt á ritgerð-um og öðrum skrifum Skírnis komaalltaf öðru hverju greinar sem athygli
vekja fyrir óvenjuleg viðhorf og frumlega
framsetningu. Ég nefni í þessu samhengi
umsögn Úlfhildar Dagsdóttur um Með titr-
andi tár eftir Sjón, Hver á íslenska menn-
ingu? eftir Jón Karl Helgason og Fanggæslu
vanans eftir Sigurð Gylfa Magnússon í
hausthefti. Tvær síðarnefndu greinanna eru
svör við umsögnum og eru slík skoðanaskipti
sjálfsögð, að minnsta kosti þegar þau eru
ígrunduð, meira en eingöngu viðbrögð.
Í vorheftinu er löng ritgerð eftir Svan
Kristjánsson um stofnun lýðveldis og ný-
sköpun þess og tekur hann efnið persónu-
legum tökum. Fleira í vorheftinu ber merki
um umbrot í hugsun og mati á gömlum tíma
og nýjum.
Í umsögn sinni um Með titrandi tár gerirÚlfhildur Dagsdóttir metaskáldsögunaað umræðuefni. Hún segir m.a.: „Það
fræðifólk sem fjallar um metaskáldskap ger-
ir sér fyllilega grein fyrir því að metaskáld-
sagan er í reynd eldri en póstmódernisminn
og var notuð heilmikið af módernistum.“
Metatextinn varð að hennar dómi æ meira
ríkjandi, lengra hafi verið gengið í því að
draga sköpunarferlið fram á sjónarsviðið og
samþætta það sjálfri skáldsögunni. Sköp-
unarferlið verður þannig mikilvægur þáttur í
frásögninni og atburðum hennar og þótti til
marks um kreppu. Úlfhildur á eins og fleiri
erfitt með að halda hinni póstmódernísku
skáldsögu fullkomlega frá hinni módernísku
en gerir það engu að síður með ákveðnum
greinarmun á þessu tvennu.
Samkvæmt nýjustu fréttum hefur meta-
skáldsagan verið gagnrýnd að undanförnu,
ekki síst í Svíþjóð.
Það þykir einkum of áberandi hve höf-undarnir byggja sífellt verk sín á öðr-um verkum eða skírskotunum í þau
svo að greinarmunurinn verður oft lítill sem
enginn. Þetta má einnig finna í ljóðlistinni
hjá póstmódernískum skáldum og ekki bara
þeim.
Módernisminn hefur ástundað þetta allt
frá Auða landinu eftir T. S. Eliot til yngri
skálda.
Þetta er orðinn hluti af stefnunni en getur
verið vafasamt að nota orð eins og kreppu
um það sem virðist sjálfsagt og hefur alltaf
tíðkast.
Roskinn en líka ungæðislegur
Bragi Ólafsson
AF LISTUM
Jóhann
Hjálmarsson
johj@mbl.is
Sigfús Bjartmarsson
VIKAN sem leið varsvokölluð tískuvikaeða hátískuvika íParís, en þar
kynntu helstu tískuhönnuðir
heims vor- og sumartískuna.
Þar voru gefnar út tilkynn-
ingar og fyrirmæli um hvað
verður móðins í sumar – eða
réttara sagt í tísku (það er
ekki inn að segja móðins).
Háborg tískunnar er
gjarnan á öðrum endanum
þegar tískuvika stendur yfir
enda beinast öll tískumiðuð
augu að línunum sem hönn-
uðurnir leggja á sýningum
sínum. Minni spámenn eru
nú þegar byrjaðir að spá í
meginstraumana, framleið-
endur farnir að gera áætl-
anir og innan skamms verð-
ur vor- og sumartískan
komin í verslanir; lág-
stemmd og fjöldaframleidd
útgáfa af því sem sást í París
í vikunni. Austurlensk áhrif,
sem og endurkoma einfaldra
og klassískra sniða frá fyrri
hluta sjötta áratugarins,
ásamt áframhaldandi róm-
antískum áherslum – léttir
kjólar í bleikum tónum, í
bland við smá pönk. Ekki má
gleyma breyttum áherslum í
förðun (sjötti og sjöundi ára-
tugurinn er að koma aftur –
,,eyeliner“ og bjartir varalit-
ir) og hárgreiðslu (end-
urkoma toppanna heldur
velli, og kæruleysislegar
greiðslur eru áberandi).
Gaman að þessu.
Stundum er sagt að nú til
dags sé allt í tísku. Ég held
að það sé rétt upp að vissu
marki. Manni finnst sem
tískan sé miklu fjölbreyttari
nú en á sumum áratugum
síðustu aldar þar sem línur
voru skýrari og jafnvel eins-
leitari. Kann þetta að stafa
af svokölluðum endurkomum
sem eru búnar að vera voða
mikið undanfarið. Þær bjóða
náttúrlega upp á aukna fjöl-
breytni og þannig kann tíska
dagsins í dag að vera að
stóru leyti sambland af tísku
fyrri áratuga. En auðvitað er
auðveldara að greina meg-
instrauma eftirá. Enginn
áttaði sig til dæmis á því
hvað tíska níunda áratug-
arins var afgerandi og sér-
stök fyrr en nokkuð var liðið
á þann tíunda. Eins er ekki
ennþá alveg hægt að ná utan
um hvað helst einkenndi
tísku tíunda áratugarins, en
sennilega verður ekki langt í
það – eitthvað finnst manni
silfurlitaðar úlpur, þröngir
blúndukjólar og buffaló-skór
segja um þetta tímabil...
Fólk hefur gjarnan miklar
meiningar um fyrirbærið
tísku hvort sem það telur sig
fylgja henni eða ekki. Lík-
lega má skipta fólki í fjóra
flokka þegar kemur að því
að a) fylgjast með tísku og
b) fylgja henni.
1. Tískuóvinir. Fólk sem
hefur megnustu andúð á því
sem ákveðið er hverju sinni
að sé í tísku og leggur sig
fram við að sneiða hjá öllum
tískutrendum. Þetta fólk
neyðist hins vegar til að
fylgjast grannt með tískunni
– það þarf að þekkja óvininn
til að geta forðast hann.
2. Æðruleysingjar. Fólk
sem er fullkomlega áhuga-
laust (og þar af leiðandi
gjörsamlega úti á þekju)
þegar kemur að því sem er í
tísku. Eðli málsins sam-
kvæmt fylgir þetta fólk ekki
tískunni, að minnsta kosti
ekki viljandi. Hins vegar
kemur það fyrir að það sem
því finnst flott kemst í tísku
og þá dettur það tímabundið
inn sem tískufólk (án þess að
gera sér endilega grein fyrir
því), en dettur svo jafn-
harðan út aftur.
3. Blandarar. Fólk sem
veit hvað er í tísku en hefur
jafnframt sjálfstæðan smekk
og velur þau tískutrend sem
samræmast eigin smekk en
hafnar þeim sem gera það
ekki. Tískufyrirbærunum er
svo blandað saman við það
sem þessu fólki finnst flott,
burtséð frá tískunni, og
þannig tekst því að mynda
sinn eigin stíl – ,,eigin stíll“
hefur jafnframt verið mjög í
tísku undanfarið.
4. Tískuvinir. Fólk sem
gleypir tískuna hráa og
skiptir þar af leiðandi um
stíl nokkrum sinnum á ári.
Þó að þeir sem tilheyra hin-
um hópunum þremur kunni
að líta þetta fólk hornauga
má ekki gleyma því að fæstir
komast í gegnum unglings-
árin án þess að eiga ein-
hverntímann viðkomu í þess-
um hópi.
En áður en við gleymum
okkur alveg í sumartískunni
(og sjáum okkur í anda í
þunnum rómantískum kjól
og 50’s-jakka yfir, með pönk-
araól um úlnliðinn, bleikan
varalit og ruglað hár) verður
að huga að þeim þremur til
fjórum mánuðum (sorrí) sem
eftir eru af vetrinum. Þar er-
um við Íslendingar reyndar
afskaplega vel settir tísku-
lega séð, því íslenska lopa-
peysan er í bullandi tísku um
þessar mundir. Nýjasta tölu-
blað breska Vogue fjallar
einmitt um ,,skandinavíska
prjónapeysumynstrið“ sem
er gasalega mikið inn núna.
Vinsæl fjöldaframleiðslu-
merki, eins og hið banda-
ríska Banana Republic, eru
með ýmsar útfærslur af nor-
rænum mynstrum á peysum
sínum, treflum og vett-
lingum. Þá hefur vinkona
mín sem er við nám í New
York orðið vör við mikinn
tískutengdan áhuga á hand-
prjónuðu íslensku lopapeys-
unni sem hún klæðist gjarn-
an í vetrarkuldanum þar.
Sama tölublað af Vogue
greinir einnig frá því að það
sé í tísku að vera ófrísk.
Gengur blaðið meira að
segja svo langt að segja að í
raun sé ekki hægt að ná því
að vera fullkomlega í tísku
þessa árstíðina án þess að
vera ófrísk. Nú skulum við
vona að tískuvinirnir taki
þetta trend ekki fullkomlega
hátíðlega og eins að tísku-
óvinirnir forðist það ekki al-
gjörlega. Nema að það sé
pælingin hjá Vogue (fjölgum
tískuvinum – eyðum tísku-
óvinum)… segið svo að
tískuheimurinn sé grunnur.
Nýjasta tíska
Morgunblaðið/Jóra
Birna Anna
á sunnudegi
bab@mbl.is