Morgunblaðið - 26.01.2003, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 26. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Frá „Satyricon“-sýningu listamannsins S. Khaddaj í rústum fyrrverandi bíósal-
ar verslunarmiðstöðvar í miðborg Beirút.
Í rústum fyrrverandi verslunarmiðstöðvar, Le Dome, í miðborg Beirút var
áhrifaríkt sýningarrými.
RÁÐSTEFNA alþjóða-samtaka lýðræðissinn-aðra kvenna var haldin ílok nóvember sl. í Líb-anon í Unesco-bygging-
unni í Beirút. Staðurinn fyrir ráð-
stefnuna var valinn með það í huga
að sýna konum á svæðinu samstöðu.
Á ráðstefnunni voru um 400 konur
frá öllum heimsálfum. Margar
þeirra þekkja stríð og mannréttinda-
brot af eigin raun og standa í erfiðri
og harðri baráttu heimafyrir. Sumar
lýstu í ávarpi sínu þörfinni fyrir
stuðning frá öðrum löndum við bar-
áttu þeirra. Til dæmis tók lögfræð-
ingur frá Marokkó sterkt til orða og
taldi að ástandið í dag væri til þess
fallið að efla vald öfgatrúarmanna.
Væru þeir nú komnir í meirihluta í
opinberri „jafnréttisnefnd“ í Mar-
okkó og stefndi allt í að færa stöðu
kvenna aftur til miðalda.
Víða að komu konur með áhrifarík
ávörp, frá Afríku, S-Ameríku, og As-
íu og samræður við margar þeirra
veittu óneitanlega innsýn í raun-
veruleika sem getur verið Íslending-
um fjarlægur. Í þessum hópi ríkti
svo sannarlega einhugur um að leita
þyrfti friðsamlegra lausna og hafna
stríði og að konur um allan heim
þyrftu að hafa augun opin og vera
tilbúnar að sýna samstöðu gegn of-
beldi og mannréttindabrotum.
Borg í sárum, fólk í sárum
Líbanon var vinsælt ferðamanna-
land og efnahagsleg velmegun tals-
verð, þótt misskipt væri, áður en
borgarastyrjöld skall á í landinu upp
úr miðri síðustu öld. Beirút var köll-
uð París Austurlanda þar sem fjöl-
breytni í menningarlífi blómgaðist.
Borgin var oft talin tenging austurs
og vesturs og Líbanon eins konar
„Sviss Austurlanda“. Í Líbanon býr
gömul menningarþjóð sem hefur lif-
að tímana tvenna og þangað má m.a.
rekja uppruna letursins. Miklar
hefðir eru fyrir ástundun verslunar
og viðskipta víða um heim.
Hin gamla menningarborg er nú
öll í sárum eftir borgarastríð og
árásir á seinni hluta 20. aldarinnar.
Nú búa Líbanar sem eru grannríki
Ísraels-Palestínu og í nálægð við
Írak við þá ógn að enn frekari stríðs-
átök geti brotist út á svæðinu. Þetta
er fámenn þjóð í litlu fjöllóttu landi
við sjó (4 milljónir búa á um 10.500
km2 landi). Í grófum dráttum má
segja að tæplega helmingur þjóðar-
innar sé kristinn og rúmlega helm-
ingur múslimar, en í raun eru fjöl-
margir mismunandi trúarhópar í
landinu. Sagt er að nokkurs frjáls-
lyndis gæti nú í þeim efnum og þeir
séu margir sem ekki vilji láta bendla
sig við bókstafstrú.
Margir Líbanar þekkja af eigin
raun þær hörmungar sem fylgt geta
valdabaráttu undir leiðarljósi kyn-
þáttahyggju og ofstækis.
Greinilegt er fyrir ferðalang frá
Norður-Evrópu að efnahagur er
langt frá því sem við teljum góðan.
Mengunin frá lélegum farartækjum
er oft kæfandi og lélegt húsnæði
verður enn síður aðlaðandi við þess-
ar aðstæður hávaða og loftmengunar
í þröngum götum íbúðarhverfa. Þar
gnæfa háar blokkir í þrengslum,
margar hverjar alsettar förum eftir
sprengjubrot og byssukúlur og
svertar af menguninni.
Í útjaðri borgarinnar taka við fal-
legar gróðursælar hæðir víða með
fallegum íbúðarhverfum.
Ljósmyndasýning utanhúss
í miðborginni
Á torgi hins nýlega endurbyggða
miðbæjar og í súlnagöngum aðliggj-
andi göngugatna er nýbúið að setja
upp ljósmyndasýningu sem fjallar
um Beirút í stríðsrústum og þá upp-
byggingu sem átt hefur sér stað.
Öll veitukerfi, samgöngukerfi og
öll gamla miðborgin ásamt fleiru
voru rústir í lok stríðsins í Beirút.
Gríðarlega kostnaðarsöm uppbygg-
ing stendur nú yfir og víða hafa risið
nýjar glæsilegar byggingar þar sem
reynt er að halda tengslum við gaml-
ar hefðir og endurgera hluta þess
sem glataðist, en einnig hefur mikið
verið byggt í nútímastíl.
Ljósmyndasýningin er sett þann-
ig upp að á sama flekanum eru hlið
við hlið myndir af götunni eða bygg-
ingunni eins og hún leit út í lok
stríðsins og hinsvegar eins og hún
lítur út nú.
Sums staðar eru leifar hruninna
bygginga skildar eftir til áminning-
ar, til að mynda Le Dome-verslunar-
miðstöðin í miðborginni. Le Dome
var verslunarmiðstöð með stórum
bíósal. Nú er lítið eftir annað en
steypt belglaga hulstur bíósalarins
er hvílir á nokkrum veggjum og súl-
um. Þarna hafa verið settar upp leik-
sýningar og hittist svo vel á að þar
var áhrifarík myndlistarsýning sem
líbanskur listamaður Samir Khaddaj
vann sem innsetningu í Le Dome
rústirnar.
Frosin augnablik
Á sýningu Samirs Khaddaj er að
finna skúlptúr unninn í gips, teikn-
ingar og málverk sett saman sem
innsetningu eða eitt allsherjar leik-
svið með persónum úr gipsi sem eru
eins og að eilífu frosnar í vissri at-
höfn eða augnabliki. Þarna eru
mannverur í fullri líkamsstærð,
sumar í yfirstærð, húsdýr, borðbún-
aður og sviðsett augnablik úr lífi
fólks. Fólkið er eins og komið frá
öðrum tíma með spurningu til nú-
tímans. Hvernig er mannlífið þarna
fyrir utan eða hvernig er tilveran
núna hjá ykkur?
Sýningin ber nafnið Satyrikon og
er unnin út frá þema bókar sem rit-
uð var á 1. öld. Höfundur hennar,
Petronius, var sjálfur ráðgjafi Nerós
Rómarkeisara um lúxuslifnaðar-
hætti. Í bókinni Satyrikon er lífi
fólks á tímum Nerós lýst, sem og
ýmiss konar nautnalífi og óhófi, m.a.
matarboðum og notar myndlistar-
maðurinn það sem efni í sviðsetn-
ingu sína á mannlífinu. Vettvangur
listsýningarinnar er miðborg Beirút
sem var lögð í rúst í stríðsátökum og
leikhúsið eða bíósalurinn verður eins
og hrópandi minnisvarði um stríð.
Vekur það, ásamt tilvísuninni í löngu
liðna tíma, áleitnar spurningar um
ástæður ófriðar og eyðileggingar og
um siðferði okkar tíma.
Spurningin um framtíðina
og réttlætið
Daginn áður en ráðstefnan hófs
fóru um 20 ráðstefnugestir í heim-
sókn í flóttamannabúðirnr Eid Alh-
elwah. Þar býr fólk sem hefur fæðst
á þessari jörð eins og við öll án þess
að hafa beðið um það, en ýmissa
hluta vegna hefur það og börn þess
ekki sama réttinn og við til að vera á
jörðinni samkvæmt lagasetningum
þeirra sem valdið hafa. Þar fæðist og
lifir fólk sem ekki hefur vegabréf
neins ríkis, ekki venjuleg borgaraleg
réttindi og er stöðugt gestir sem
bíða þess að geta komist „heim“. Síð-
an 1948 hafa heilu kynslóðirnar
fæðst inn í þetta tilveruréttleysi og
hafa hvorki frelsi til ferðalaga né
leitar eftir tækifærum til atvinnu og
mennta annars staðar. Í Líbanon
eru nú um 400.000 palestínskir
flóttamenn og borgaraleg staða
þeirra er sú að þeim er t.d. óheimilt
að vinna ótal störf þótt þeir hafi til
þess menntun og hæfileika. Borg-
araleg réttindi þeirra eru mun meiri
núna í Sýrlandi og Jórdaníu. Heim-
sóknin í flóttamannabúðirnar og þá
ekki síst í skóla palestínskra barna
þar varð til þess að spurningin um
framtíðina varð enn áleitnari.
Ástæður stríðsins í Líbanon?
Skipting í hópa svokallaðra kyn-
þátta og trúarsamfélaga getur verið
til mikillar óþurftar og virðist Líb-
anon talandi dæmi um hve slíkt get-
ur skaðað annars kraftmikið sam-
félag með mikla möguleika. Í
Líbanon hefur löngum verið fjöl-
breytt trúarhópasamfélag þar sem
fólk hefur stöðugt verið skilgreint og
flokkað eftir því hvaða trúflokki það
tilheyrir. Trúflokkurinn hefur
löngum verið tilgreindur í persónu-
skilríkjum íbúa. Þetta hafa stórveldi
á ýmsum tímum notað sér og hefur
það, ásamt hefðum blóðhefndar, af
sumum verið talin ein af helstu
ástæðum stríðsins í Líbanon .
Enn gerast atburðir sundrungar
þar sem saklausu fólki í hópi „hinna“
er fórnað vegna svokallaðrar hefnd-
ar. Enn eru smá og stór veldi í vald-
brölti að deila og drottna án þess að
manneskjur sem í raun vilja helst fá
að lifa í friði sjái við slíku eða fái
rönd við reist. Eigum við, manneskj-
ur á 21. öldinni, með alla okkar sam-
skiptatækni, ekki að sjá við þessu og
finna leiðir til að vinna saman? Það
sem situr eftir í huganum eftir ferð-
ina til Beirút er í það minnsta hvatn-
ing til þess að reyna.
Í nýuppgerðum hluta gömlu miðborgarinnar var uppbyggingin sýnd með ljós-
myndasýningu sem komið var fyrir á götum úti.
Um stríð,
frið og list
Beirút í Líbanon er stríðs-
hrjáð borg, en þar var ný-
lega haldin ráðstefna Al-
þjóðasamtaka lýðræðis-
sinnaðra kvenna. Jóhanna
Bogadóttir var meðal þátt-
takenda og kynnti sér auk
þess athyglisverða mynd-
listarsýningu í stríðsrústum
miðborgarinnar.
Höfundur er myndlistarmaður.
Hvaða framtíð bíður? Börn í flóttamannabúðum skammt frá Beirút.
Götumynd úr flóttamannabúðum í nágrenni Beirút.