Morgunblaðið - 26.01.2003, Blaðsíða 34

SKOÐUN
34 SUNNUDAGUR 26. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
RANGFÆRSLUR
UM VIRKJANAMÁL
MARGT er rætt og ritað um
orkumál – virkjanir og stóriðju –
og gætir þar einatt misskilnings.
Tilgangur þessarar blaðagreinar er
að leiðrétta nokkrar þeirra vafa-
sömu fullyrðinga sem heyrst hafa
undanfarnar vikur í fjölmiðlum.
Umræðan hefur einkum snúist um
Kárahnjúkavirkjun, álver í Reyð-
arfirði svo og um Norðlingaöldu-
veitu í tengslum við stækkun álvers
Norðuráls. Í þessa umræðu eru
efni fullyrðinganna sótt.
„Reisum rennslisvirkjanir
og losnum við þessi
ótæku uppistöðulón“
Nýlega sagði maður sem nefndur
var sérfræðingur á þessu sviði að
nær væri að reisa rennslisvirkjun í
Jökulsá á Brú en að sökkva landi
undir uppistöðulón í ánni. Virkja
mætti 200 MW með slíkum hætti
og sjá þannig við helmingi orku-
þarfar álvers í Reyðarfirði, en af-
gangurinn gæti komið frá jarðgufu-
virkjunum. Hér er firra á ferðinni.
Orka íslenskra fallvatna er nær
alfarið fólgin í jökulám eða þeim
ám öðrum sem hafa ámóta rennsl-
iseiginleika. Einungis lindár hafa
lítt breytilegt rennsli eftir árstím-
um, en þær eru flestar orkurýrar.
Sú besta þeirra, Sogið, er þegar
fullvirkjuð. En allir vita að jök-
ulvötnin eru afar breytileg eftir
árstímum. Jökulsá á Brú hefur að
meðaltali ríflega 100 rúmmetra
rennsli á sekúndu við Kárahnjúka,
en rennslið fer niður í 5 rúmmetra
á veturna og í hæðir á sumrin. Um
85% af öllu rennsli árinnar falla til
á fjórum sumarmánuðum. Og önn-
ur jökulvötn eru lítt skárri. Það er
því óhjákvæmileg afleiðing af
hringsóli jarðar að hrein jökulvötn
eða dragár verða ekki virkjuð í
neinum mæli og af engri hag-
kvæmni án þess að miðla vatni milli
árstíða.
Með rennslisvirkjun er átt við
virkjun, þar sem lítil sem engin
söfnun er á vatni og raforkuvinnsla
einskorðast þá við rennsli árinnar
hverju sinni. Til þess að fá trygga
orku úr slíkri virkjun verður að
miða við lágmarksrennslið, eða rétt
rúmlega það. Hrein rennslisvirkjun
í Jökulsá á Brú gæti í hæsta lagi
skilað um 20–30 MW tryggu afli,
en Kárahnjúkavirkjun er ráðgerð
með tvítugföldu því afli. Og hag-
kvæmni slíkrar rennslisvirkjunar
væri borin von.
Meðfylgjandi mynd sýnir rennsl-
isferla, annars vegar í Jökulsá á
Brú og hins vegar fyrir Sogið. Á
þessu tvennu er reginmunur.
„Í Rammaáætlun fær
Kárahnjúkavirkjun
slæma einkunn“
Svo er fullyrt af þeim sem ekki
hafa kynnt sér málið til hlítar.
Rammaáætlun er umfangsmikið
verkefni sem felst í því að end-
urmeta orkukosti okkar, bæði með
tilliti til hagkvæmni og umhverfis-
áhrifa, en líka áhrif á byggð og
ferðamennsku. Verkefninu var
hrundið af stað af iðnaðarráðherra
og umhverfisráðherra fyrir fjórum
árum og stendur enn yfir. Engin
endanleg niðurstaða er fengin en
visst tilraunamat á nokkrum jök-
ulvötnum var birt á nýliðnu ári;
m.a. mat á Kárahnjúkavirkjun.
Virkjunin var metin meðal þeirra
alhagkvæmustu m.t.t. orkukostnað-
ar. En það er rétt að umhverfis-
áhrif virkjunarinnar voru talin í
hærri kantinum meðal þeirra 15
virkjunarkosta sem kannaðir voru.
En hvað segir það? Þarna voru
bornir saman stórir og smáir kost-
ir, en Kárahnjúkavirkjun og Arn-
ardalsvirkjun (virkjun Jökulsár á
Fjöllum) voru langstærstir þeirra.
Hængurinn við samanburðinn felst
einmitt í því að umhverfisáhrifin
eru ekki metin með hliðsjón af
orkugetunni. Þannig var Kára-
hnjúkavirkjun talin valda umhverf-
isspjöllum sem metin voru til 12
stiga á sama tíma og t.d. ein af
mögulegum virkjunum Skjálfanda-
fljóts fékk 4 stig. Er þar með rétt
að álykta að Kárahnjúkavirkjun sé
þrefalt verri en sú síðarnefnda?
Engan veginn. Virkjun í Skjálf-
andafljóti gæfi aðeins tólfta hluta
af orku Kárahnjúkavirkjunar. Til
að framleiða sömu orku og Kára-
hnjúkavirkjun þyrftum við að reisa
12 virkjanir af þeirri stærð sem
Skjálfandafljót gefur. Líklegt má
telja að samanlögð umhverfisáhrif
þeirra yrðu meiri en Kárahnjúka-
virkjunar. Og að þar með sé bæði
hagkvæmara og umhverfisvænna
að virkja við Jökulsá á Brú en 12
virkjanir á borð við Skjálfanda-
fljót?
„Við ættum frekar að virkja
jarðgufu en fallvötn“
Þetta segja sumir þeirra sem
amast við umhverfisáhrifum vatns-
aflsvirkjana og sjá lausnina fólgna í
jarðgufuvirkjunum.
Meiri reynsla er hérlendis af
virkjun vatnsafls en jarðhita til raf-
orkuframleiðslu. Kröfluvirkjun var
fyrsta meiriháttar jarðhitavirkjunin
en rekstur hennar hófst fyrir um
aldarfjórðungi. En alkunna er að sá
rekstur gekk brösuglega fyrstu ár-
in, einkum vegna eldgosa í næsta
nágrenni. Það kann að hafa dregið
úr okkur kjark. En nú gengur
Kröfluvirkjun með ágætum og á
tveimur stöðum öðrum, á Nesja-
völlum og í Svartsengi, er jarðgufa
virkjuð til framleiðslu á rafmagni.
Á árinu 2001 var svo komið að jarð-
hiti stóð undir 18% af raforku-
vinnslunni; afgangurinn var nær al-
farið unninn með vatnsorku.
Deilt er um það hvort jarðhita-
virkjanir séu jafnhagkvæmar og
góðar vatnsaflsvirkjanir, enda ekki
furða þar sem reynslan er enn tak-
mörkuð. Á hinn bóginn eru jarð-
gufuvirkjanir bersýnilega mjög
hagkvæmar þegar þannig háttar til
– eins og á Nesjavöllum og í
Svartsengi – að jarðgufuna megi
bæði nýta til rafmagnsframleiðslu
og upphitunar á vatni fyrir hita-
veitur. En markaður fyrir slíka
„Við hljótum
að vilja nýta
þessar end-
urnýjanlegu
auðlindir
okkur til hagsbóta. Og
okkur ber siðferðileg
skylda til að gera það
öllu mannkyni til góða.“

   

   




 
 



  

 







Höfundur er orkumálastjóri.
Eftir Þorkel
Helgason
samnýtingu er takmarkaður og að
mestu tæmdur í svipinn.
En hvað sem orkuverði líður þá
felast aðalvandkvæði þess að nota
jarðgufu til rafmagnsframleiðslu í
því hvað álbræðslur eru reistar í
stórum áföngum. Nútíma ál-
bræðslur eru vart minni en svarar
til 200 þús. tonna ársframleiðslu,
og álver í Reyðarfirði er ráðgert
enn stærra eða með u.þ.b. 320 þús.
tonna ársafköstum. En jafnvel lág-
marksáfangi kallar á allt að 400
MW af virkjuðu afli, en það er nær
því jafnmikið afl og fæst úr tveim-
ur af stærstu vatnsaflsvirkjunum
sem reistar hafa verið hérlendis.
Jarðgufuvirkjanir eru aftur á móti
gjarnan reistar í 40 MW áföngum.
Vegna óhjákvæmilegrar óvissu um
orkugetu hvers jarðhitasvæðis er
of mikil áhætta fólgin í því að reisa
stærri áfanga í senn. Til þess að sjá
lágmarksálversáfanga fyrir raforku
með jarðhita einum saman þyrfti
því að koma 10 áföngum slíkra
jarðgufuvirkjana í gagnið samtímis.
Vart væri það viturlegt að leggja út
í slíkar framkvæmdir allar í senn.
Niðurstaðan er því sú að jarð-
gufuvirkjanir geta ekki enn sem
komið er staðið í verulegum mæli
undir raforkuframleiðslu handa
stóriðju. En þær geta komið við
sögu í og með vatnsaflsvirkjunum
þegar svo hagar til. Og raforku fyr-
ir Norðurál er einmitt aflað með
slíkum blönduðum hætti og sama
er ráðgert varðandi stækkun þess
álvers. Jarðgufuvirkjanir geta aftur
á móti hentað vel til þess að sjá við
aukinni orkuþörf hins almenna raf-
orkumarkaðar: Til þess að uppfylla
þær þarfir þarf ekki nema einn
áfanga í jarðgufuvirkjunum á 3–4
ára fresti. Og þá kemur sá kostur
jarðgufuvirkjana að góðu gagni að
fullri hagkvæmni má ná strax við
lágmarksstærð.
Spurt er hví ekki megi virkja
jarðgufuna beint til iðnaðarfram-
leiðslu og koma henni þannig í
verð. Það hefur verið gert t.d. í
Kísiliðjunni við Mývatn með góðum
árangri. En ekki hafa hingað til
fundist miklir möguleikar í þessum
efnum. Bæði er það svo að varmi,
t.d. í formi gufu, er víða í boði sem
aukaafurð og þá með ódýrum
hætti. En jafnframt er það tálm-
andi að dýrt er að flytja gufu; jarð-
gufan verður því að vera tiltæk þar
sem höfn er í næsta nágrenni. Þar
kemur einna helst Reykjanesskag-
inn til álita auk Húsavíkur og ná-
grennis.
Vissulega hafa jarðgufuvirkjanir
átt á brattann að sækja. Rann-
sóknir á slíkum virkjunarkostum
kosta of fjár. Rannsóknarborhola
kostar allt að 200 m.kr. og það þarf
nokkrar slíkar áður en unnt er að
taka ákvörðun um virkjun. Rann-
sóknarstofnun ríkisins í orkumál-
um, Orkustofnun, hefur engan veg-
inn bolmagn til slíkra borana. En
sem betur fer er orkufyrirtækjum
að vaxa fiskur um hrygg. Og þau
eru farin að taka þá áhættu sem
borunum fylgir. Þannig miðar því
vel áfram að byggja íslenska raf-
orkukerfið bæði á vatnsaflsvirkj-
unum og jarðgufuvirkjunum, enda
heppilegast að hafa hæfilega
blöndu af þessum tveimur kostum.
„Af hverju má ekki
nota orkuna í eitthvað
annað en álver?“
Orkulindir okkar eru vannýttar.
Við gætum framleitt um sexfalt
meira rafmagn en nú er gert, og er
þá búið að slá verulega af mögu-
leikunum af umhverfisástæðum.
Við hljótum að vilja nýta þessar
endurnýjanlegu auðlindir okkur til
hagsbóta. Og okkur ber siðferðileg
skylda til að gera það öllu mann-
kyni til góða.
Þar sem hinn almenni markaður
fyrir raforku vex afar hægt getum
við aðeins nýtt orkuna í verulegum
mæli með þrennum hætti: Með
orkufrekum iðnaði, með beinum út-
flutningi á raforku eða með því að
framleiða eldsneyti (t.d. vetni).
Báðir seinni kostirnir eru ekki hag-
kvæmir í bráð. Eftir situr stór-
iðjan. Og þá er spurt hví aðeins ál-
ver? Því er til að svara að margra
leiða hefur verið leitað, en stað-
reyndin er sú að þrátt fyrir ártuga-
langa leit að tækifærum hefur fátt
annað reynst nægilega hagkvæmt.
Það er reyndar engin furða: Það er
einfaldlega fá iðnaðarframleiðsla
sem er jafnfrek á raforku og ál-
vinnsla.
Sumir áhugamenn hafa áhyggjur
af því að eitt af þessu útiloki annað.
Það þarf alls ekki svo að vera:
Bæði eru orkukostirnir ríflegir,
eins og fyrr segir, en jafnframt
getur eitt leyst annað af hólmi.
Vetnisvinnsla verður vart hag-
kvæm í neinum mæli næstu áratug-
ina. Á meðan verður fyrir löngu
búið að markaðsvæða orkugeirann
hérlendis með sama hætti og ann-
ars staðar. Og þar sem orkusamn-
ingar við álver eru ávallt til tak-
markaðs tíma yrðu þeir einfaldlega
ekki endurnýjaðir ef það reyndist á
þeim tíma hagkvæmara að nýta
sömu orku til vetnisvinnslu fremur
en álframleiðslu.
FASTEIGNA
MARKAÐURINN
ÓÐINSGÖTU 4. SÍMI 570 4500, FAX 570 4505. OPIÐ VIRKA DAGA KL. 9–17.
Netfang: fastmark@fastmark.is - Heimasíða: http://www.fastmark.is/
Jón Guðmundsson, sölustjóri, lögg. fasteigna- og skipasali.
Vel innréttað skrifstofuhúsnæði til leigu í þessu nýlega og
glæsilega skrifstofuhúsi við Sigtún. Húsnæðið, sem er með
sérinnkomu og séraðkomu, er 426 fm auk sameignar sem er
m.a. sameiginlegt mötuneyti o.fl. Frábær staðsetning. Næg
bílastæði. Húsnæðið er til afhendingar fljótlega.
Toppeign í toppástandi.
Allar nánari uppl. veittar á skrifstofu.
Sigtún
Skrifstofuhúsnæði til leigu
FALLEG VEL UMGENGIN 3JA HERBERGJA
ÍBÚÐ Á 1. HÆÐ Í LITLU FJÖLBÝLI.
Eldhús með innréttingu hvítt/beyki, borðkrókur.
Hjónaherbergi með góðum skápum.
Barnaherbergi með skápum. Baðherbergi með
sturtu, flísar á veggjum, tengi fyrir þvottavél,
góð geymsla í íbúðinni með hillum. Útgengt úr
stofu á verönd og garð. Góður dúkur á öllum
gólfum. Barnvænt hverfi, stutt í þjónustu og
skóla. Stærð 79,5 fm. Verð 10,9 millj.
Bryndís tekur vel á móti þér.
Ef þú ert að leita að velskipulagðri íbúð með
þjónustu og skóla við túnfótinn, þá er þetta
íbúðin fyrir ykkur. Sérinngangur á fyrstu hæð,
skjólsæll garður. Forstofa með flísum. Falleg
eldhúsinnrétting. Þrjú rúmgóð herbergi með
skápum. Baðherbergi flísalagt með sturtu.
Hjólageymsla og sérgeymsla í kjallara. Stærð
íbúðar 92 fm. Verð 12,7 millj.
Elísabet tekur vel á móti þér.
Fasteignasalan Bakki, s. 533 4004, Skeifunni 4, Reykjavík
OPIÐ HÚS Í DAG FRÁ KL. 14-16
Rofabær 23 - íbúð 103
ÁrniValdimarsson
lögg. fast.sali.
Laufengi 27 - íbúð 103
Valdimar Óli
sölumaður
sími 822 6439