Morgunblaðið - 26.01.2003, Qupperneq 30

UMRÆÐAN
30 SUNNUDAGUR 26. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÍSLENDINGAR fagna í dag opn-
un nýs barnaspítala. Þeim draumi að
opnaður verði sérstakur barnaspítali
hafa ljósmæður og fjöldi annarra
deilt með Hringskonum um langa
hríð.
Í bók um starfssögu Hringsins,
þeirri merku heimild sem kom út á
síðasta ári, má sjá að þessi draumur
er a.m.k. frá árinu 1942 en þá er
hann fyrst settur á blað. Þar má
einnig lesa að sérstök barnadeild var
fyrst opnuð árið 1957, og eins og aðr-
ar góðar stofnanir óx hún og dafnaði.
Árið 1976 tók vökudeildin til starfa í
húsnæði fæðingardeildar Landspít-
alans til að sinna veikum nýburum
og fyrirburum.
Vökudeildin hefur vaxið með þeim
takmörkunum sem henni hafa verið
búnar af húsnæðinu sem hún hefur
verið í. Þrátt fyrir þrengsli hefur þar
verið unnið stórkostlegt starf, með
árangri sem stundum má líkja við
kraftaverk.
En nú er séð fram á að vökudeild-
in, eins og hinar barnadeildirnar, fær
stærra húsnæði í nýrri byggingu og
aðstaða fyrir skjólstæðinga og
starfsfólk vökudeildar batnar til
mikilla muna.
Ljósmæður hafa alla tíð borið hag
nýfæddra barna fyrir brjósti og er
það okkur því mikið gleðiefni að geta
fagnað með öllum þeim sem hafa lagt
hönd á plóg við að gera Barnaspít-
alann að veruleika.
Það er löngu orðið brýnt að bæta
hag og aðstöðu þeirra foreldra sem
þurfa sérstaka umönnun vegna
veikra barna sinna, en aðstaða for-
eldra mun batna verulega í hinu nýja
og glæsilega húsnæði Barnaspítal-
ans. Það rými sem losnar innan fæð-
ingardeildar gefur vonir um að þar
skapist tækifæri til að hlúa betur að
þeim sem þurfa að dvelja lengur en
venja er á deildinni. Það má því segja
að opnun Barnaspítalans sé ekki ein-
ungis gleðileg fyrir þá sem þar starfa
og þá sem þurfa að nota þjónustu
hans.
Ég vil nota tækifærið og þakka
Hringskonum þeirra óeigingjarna
starf í þágu okkar allra, ekki síst
barna okkar. Þá óska ég Íslending-
um öllum til hamingju með nýjan
Barnaspítala og bið honum allrar
blessunar.
Nýr barnaspítali
– tilefni til að fagna
Eftir Ólafíu M.
Guðmundsdóttur
„Ljósmæður
hafa alla tíð
borið hag ný-
fæddra
barna fyrir
brjósti og er það okkur
því mikið gleðiefni að
geta fagnað með öllum
þeim sem hafa lagt
hönd á plóg við að gera
Barnaspítalann að veru-
leika.“
Höfundur er formaður Ljós-
mæðrafélags Íslands.
ÞAÐ fylgja því ýmis umhverf-
isspjöll að nýta vatnsafl. Í hugum
flestra eru verstu spjöllin í því
fólgin að landi er sökkt undir miðl-
unarlón. Til eru ár sem hafa það
jafnt rennsli allt árið um kring að
ekki þarf að miðla vatninu milli
árstíða. Það er því ekki tilviljun að
þessar ár voru þær fyrstu til að
verða virkjaðar, Sogið og Laxá í
Aðaldal. Ástæðan fyrir jöfnu
rennsli þeirra er m.a. að þær eiga
nokkurs konar náttúrulegt miðl-
unarlón, Þingvallavatn og Mývatn.
Til að virkja flestar aðrar ár verð-
ur að vera eitthvað miðlunarlón til
staðar.
Þar sem nú er mikill hiti í ýms-
um vegna fyrirhugaðrar Kára-
hnjúkavirkjunar er ekki úr vegi að
líta á þennan umhverfisþátt nánar.
Hvað erum við að fá fyrir landið
sem við sökkvum? Til að átta okk-
ur aðeins á þessu skulum við bera
saman Blönduvirkjun, Kára-
hnjúkavirkjun og Norðlingaöldu-
veitu.
Með Blönduvirkjun var sökkt
samtals 62 ferkílómetrum, Blöndu-
lón er 57 km² og Gilsárlón er 5
km². Orkugeta Blönduvirkjunar er
720 GWh sem samsvarar 82 MW
meðalafli.
Með Kárahnjúkavirkjun verður
sökkt samtals 66 ferkílómetrum,
Hálslón verður 57 km², Keldulón
verður 8 km² og Ufsarlón verður 1
km². Orkugeta Kárahnjúkavirkj-
unar verður 4.450 GWh sem sam-
svarar 508 MW meðalafli.
Með Norðlingaöldulóni með lón-
hæð 575 mys verður sökkt 28,5
ferkílómetrum. Orkugeta í virkj-
unum á Þjórsársvæðinu eykst um
790GWh sem samsvarar 90 MW
meðalafli. (Heimild, vefur Lands-
virkjunar)
Nú skulum við skoða á Mynd 1
hversu miklu landi er sökkt fyrir
hverja GWh:
Myndin kemur kannski mörgum
á óvart, Kárahnjúkavirkjun virðist
hafa algjöra yfirburði varðandi
hversu litlu landi er sökkt fyrir
orkuna sem fæst í staðinn. Blöndu-
virkjun, hins vegar, kemur illa út,
þar virðist miklu landi sökkt fyrir
litla orku. Hvernig stendur á þess-
um mikla mun?
Yfirburðir Kárahnjúkavirkjunar
eiga sér tvær skýringar. Í fyrsta
lagi er lónið mjög djúpt, miklu
dýpra en önnur lón sem gerð hafa
verið. Mesta dýpi er svipað og hæð
stíflunnar sem verður um 190 m
há. Það er því hægt að geyma þar
mikið magn af vatni án þess að
sökkva miklu af landi. Í öðru lagi
er fallhæð virkjunarinnar mjög
mikil. Enginn þekktur virkjunar-
kostur á Íslandi hefur meiri fall-
hæð en Kárahnjúkavirkjun. Fall-
hæðin verður um 600 m þegar
Hálslón er fullt. Það þýðir að það
þarf minna vatn en ella til að ná
sama afli og þar af leiðandi minna
lón.
Þessi staðreynd vekur upp
margar spurningar. Hvers vegna
segja menn ekki að Hálslón sé
álíka stórt og Blöndulón í stað
þess að reyna að líkja því við eitt-
hvað annað eins og Hvalfjörð?
Hvers vegna er ekki meiri and-
staða gegn Norðlingaölduveitu en
Kárahnjúkavirkjun? Hvers vegna
beitti þáverandi iðnaðarráðherra,
Hjörleifur Guttormsson, sér fyrir
virkjun Blöndu en spáir nú nánast
heimsenda ef Kárahnjúkavirkjun
verður að veruleika? Hvers vegna
var Blönduvirkjun gerð án þess að
búið væri að fá kaupanda að
orkunni? Hvers vegna tala sumir
um Kárahnjúkavirkjun eins og um
landráð og hryðjuverk sé að ræða
en eru fullkomlega sáttir við að
Blönduvirkjun hafi verið gerð?
Ekki er annað að sjá en umræð-
an hafi farið út fyrir mörk skyn-
seminnar. Kárahnjúkavirkjun er á
margan hátt betri kostur en þær
virkjanir sem áður hafa verið
gerðar. Hún er einfaldlega svo afl-
mikil að ekki er hægt að fara í
gerð hennar nema stór orkukaup-
andi sé til staðar. Sá orkukaupandi
hefur ekki verið til staðar fyrr en
nú.
Orka
fyrir land
Eftir Jón Þorvald
Heiðarsson
Höfundur er eðlisfræðingur.
„Kára-
hnjúkavirkj-
un er á
margan hátt
betri kostur
en þær virkjanir sem áð-
ur hafa verið gerðar.“
I.
Mikil umræða hefur sprottið upp
eftir áramótaræður forseta Íslands
og biskups Íslands, sem báðar fjöll-
uðu að nokkru um vaxandi fátækt
hér á landi. Sú umræða hefur farið
fram víða á undanförnum árum, þótt
hún komist fyrst í kastljós fjöl-
miðlanna núna.
Reyndar er umræðan um fátækt-
ina í landinu aðeins angi af mun víð-
tækari umræðu, þ.e. hvort íslenskt
þjóðfélag sé yfirleitt það sem við
getum kallað fjölskylduvænt, hvort
það búi borgurum landsins nægilega
góðar aðstæður til að sjá sér og sín-
um farborða.
Það eru nefnilega ótrúlega margir
sem eiga í erfiðleikum í sinni fjöl-
skyldu. Því finnum við prestar mjög
mikið fyrir í okkar starfi. Og það er
margt sem gerir fjölskyldum lands-
ins erfitt uppdráttar. Mikið vinnu-
álag einkennir flestar fjölskyldur til
sjávar og sveita og verður það sér-
staklega áberandi sé lengd vinnu-
dags hér á landi borin saman við
vinnudaga annarra Evrópuþjóða.
Það er ýmislegt sem veldur því að
vinnudagurinn er svona langur en
kannski fyrst og fremst sú stað-
reynd að laun eru mun lægri hér á
landi hjá stórum hópi fólks en í ná-
grannalöndum okkar. Hið sama
gildir um atvinnuleysisbætur, ör-
orkubætur og sjúkradagpeninga.
Neysluvörur heimilisins eru líka
dýrari hér á landi en í Evrópu þann-
ig að lengri vinnutíma þarf til að
endar nái saman hjá fjölskyldunum.
Þetta er sérstaklega eftirtektarvert
hjá ungu fólki sem er að koma undir
sig fótunum, eignast húsnæði, börn
og bíl og mennta sig í leiðinni.
II.
Einn af ljósu punktunum í þróun
fjölskyldumála á Íslandi er fæðing-
arorlofið sem hefur verið að lengj-
ast. Það að orlofstíminn skiptist nú á
milli foreldra hefur bætt stöðu
kvenna á vinnumarkaði. Allir hafa
líka lýst ánægju sinni með fæðing-
arorlofið eins og það er að þróast. Þó
leyfi ég mér að benda á að jafnrétt-
iskrafan bitnar á börnum einstæðra
mæðra þar sem faðirinn er hvergi
nærri. Þau börn njóta skemmri tíma
heima en börn sem hafa báða for-
eldra sína sér við hlið. Er þetta galli
á annars jákvæðri þróun. Hér á
landi er enginn teljandi leigumark-
aður og sjálfseignarstefnan er ráð-
andi í húsnæðismálunum. Enginn er
maður með mönnum nema hann
komi sér upp eigin húsnæði. Lánin
sem tekin eru til að fjármagna hús-
næði, bílakaup og aðra neyslu eru
dýr og vextir háir. Af því að unga
fólkið þarf að vinna baki brotnu fyr-
ir fjölskyldunni, til að standa undir
afborgunum og daglegum rekstri,
eru þau fljót að fara yfir þau tekju-
mörk sem veita rétt til barnabóta,
jafnvel eftir að reglum um tekju-
skerðingu barnabóta hefur verið
breytt. Barnabæturnar eru þá
skertar. Á Norðurlöndunum var
mikil umræða fyrir nokkrum árum
um hvort tekjutengja ætti barna-
bætur en þar komust menn að þeirri
niðurstöðu að barnabætur væru
eign barnanna og því ættu tekjur
foreldra ekki að skerða þær.
Ekki minnkar það stressið á
heimilinu að vinnan gerir til okkar
miklar kröfur og oft lenda foreldrar
í samviskuklemmu þegar þeim
finnst þau hvorki geta sinnt
vinnunni nægilega vel né börnunum,
hvað þá maka sínum. Tala nú ekki
um þegar blessuð börnin veikjast.
Við foreldrar eigum rétt á sjö veik-
indadögum á launum á ári hverju
vegna veikinda barna okkar, hvort
sem þau eru eitt eða fleiri. Vissulega
má nú vera lengur heima í veikind-
um barna en áður og þá án launa, en
hver hefur efni á því? Á Norðurlönd-
unum hafa foreldrar rétt á 90–120
daga veikindaorlofi vegna veikinda
barna á ári hverju.
III.
En hvernig er það með íslensku
fjölskylduna og hennar aðstæður?
Hvernig gengur meðalfjölskyld-
unni? Hún reynir að standa sig í öllu
við þær aðstæður sem henni eru
búnar. En það er einmitt oft sú fjöl-
skylda og þau hjón sem „standa“ sig
best, skila sínu hlutverki best, bæði í
vinnu og heima, sem einn góðan veð-
urdag skilja öllum að óvörum. Og
hvers vegna? Jú vegna þess að hjón-
in voru svo upptekin af því að standa
sig og kröfurnar til þeirra voru svo
miklar að þau gleymdu að standa sig
hvort fyrir annað. Samskiptin innan
fjölskyldunnar verða þá yfirborðs-
kennd. Aðalmarkmiðið verður að
koma á framfæri upplýsingum.
Vinnudagurinn er langur og það
verður að ákveða hver á að gera
hvað fyrir fjölskylduna. Það verður
lítill tími aflögu til þess að ræða um
hvernig manni líður eða hvert fjöl-
skyldan stefnir. Samskiptaleysið
innan fjölskyldunnar er rótin að
mörgum þeim vanda sem að ung-
lingunum steðjar. Foreldrar hafa
ekki tíma eða gefa sér ekki tíma til
að sinna börnunum sínum eins og
vera skyldi. Forgangsröðin skekk-
ist. Foreldrar færa ábyrgð á uppeld-
inu yfir á skóla og aðrar uppeldis-
stofnanir. Margar fjölskyldur eiga
auk þessa í erfiðleikum fjárhagslega
og félagslega. Ekki þarf að fjölyrða
um stöðu öryrkja, hana þekkja allir,
sérstaklega starfsfólk Hjálparstarfs
kirkjunnar. Stór hluti þeirra sem
þangað leita er einmitt öryrkjar. Og
hið sama má segja um þá sem missa
heilsuna af einhverjum ástæðum.
Fólk sem er frá störfum í langan
tíma vegna veikinda og fer á sjúkra-
dagpeninga missir grundvöllinn
undan framfærslu heimilisins. Það
kemur að sjálfsögðu niður á börn-
unum.
Fátækt ríkir því miður orðið víða í
samfélaginu okkar eins og forseti
landsins og biskup þjóðkirkjunnar
hafa báðir opnað augu manna fyrir.
Fátækt gerir það að verkum að for-
eldrar geta ekki veitt börnunum sín-
um jafnstöðu á við önnur börn.
Þannig verður til stéttaskipting
þegar á barnsaldri milli barna sem
fá að fara í tómstundastarf og t.d.
sumarbúðir og hinna sem eiga for-
eldra er ekki geta borgað slíkt. Á
undanförnum árum hefur stórlega
færst í aukana hjálp kirkjunnar til
að standa undir kostnaði við sum-
arbúðir og félagsstarf barna, en
einnig bókakaup og kaup á skóla-
dóti.
IV.
Nei, það er auðvitað leiðinlegt að
þurfa að viðurkenna að samfélag
okkar sé ekki eins fullkomið og
margir vilja vera láta. Við ættum
nefnilega hæglega að geta búið fjöl-
skyldunni lífvænleg skilyrði á nýrri
öld, ein ríkasta þjóð í heimi. En til
þess þurfum við að breyta hugar-
farinu og setja fjölskylduna í fyr-
irrúm, hvar sem við stöndum í
flokki.
Íslenska fjöl-
skyldan
á krossgötum
Eftir Þórhall
Heimisson
„Fátækt rík-
ir því miður
orðið víða í
samfélaginu
okkar eins
og forseti landsins og
biskup þjóðkirkjunnar
hafa báðir opnað augu
manna fyrir.“
Höfundur er prestur.
Vöggusæn
gur
vöggusett
PÓSTSENDUM
Skólavörðustíg 21
sími 551 4050
Reykjavík