Réttur - 01.04.1972, Síða 50

aðallega tvenns konar: samtök um hagsmuni vinn-
andi fólks og samtök um hagsmuni auðmagnsins.
Þau fyrrgreindu styrkja samkvæmt starfsháttum
sínum og hlutverki lýðræðið i landinu og vefengja
forræði borgarastéttarinnar, einkum hið efnahags-
lega. Þau siðartöldu eru veigamikill þáttur í forræði
borgarastéttarinnar í öllum þrem myndum þess, og
eru oft á tíðum nátengd stofnanaveldinu.
Hugmyndafræðilegt forræði borgarastéttarinnar
felst einkum í því að gildismat hennar mótar við-
horf og hugmyndir almennings varðandi neyzlu-
venjur, menningu, félagslíf og sambúðarhætti.
UPPHAF OG ÞRÓUN
AUÐVALDSSKIPULAGSINS
í LANDINU — STÉTTASKIPTING
Á siðustu hundrað árum hafa hraðfara breyting-
ar gengið yfir íslenzkt þjóðlíf og framkallað nýja
þjóðfélagsgerð. Framleiðsluöflin hafa tekið alger-
um stakkaskiptum á skemmri tíma en dæmi þekkj-
ast til í nágrannalöndum — svo skömmum að hin
ýmsu skeið iðnbyltingarinnar hafa runnið yfir á
einum tveimur mannsöldrum. Þessi þróun hófst
með þilskipaútgerð, en brátt tóku gufuskip og síðan
mótorskip við. Beizlun raforku, nýting olíu, efna-
iðnaður, hraðfrysting og alls kyns vélsmíði hafa
haft einna mestar breytingar í för með sér. Nýlega
er svo farið að beita tölvum og öðrum afurðum
háþróaðrar vísindalegrar tækni. I stuttu máli, á
nokkrum áratugum umbyltist efnahagsgrundvöllur
þjóðfélagsins svo gersamlega að liðnar aldir sýnast
kyrrstæðar hjá þeim hamförum.
I þessu sögulega samhengi gefur ibúahlutfallið
milli þéttbýlis og strjálbýlis nokkra vísbendingu um
þróun kapitalískra framleiðsluhátta á Islandi. Um
8.1. aldamót voru um 80% þjóðarinnar búsett í
strjálbýli eða þorpum með færri en 200 íbúum, en
nú hefur hlutfallið snúizt við. 70 árum síðar eru
um 85% landsmanna búsettir í þéttbýli (borgum
eða þéttbýlisstöðum með yfir 200 íbúa). Þannig
hefur íslenzka sveitaþjóðfélagið breytzt á einum
mannsaldri i ríkjandi bæja- og borgarþjóðfélag.
Myndun islenzks borgarþjóðfélags hefur ein-
kennzt af ofurvexti eins þéttbýlissvæðis, Reykja-
víkur — og Reykjanessvæðisins þar sem 58 af
hverjum 100 Islendingum hafa nú búsetu. Þetta gíf-
urlega byggðamisvægi verður ekki nema að vissu
marki rakið til náttúrlegra aðstæðna eða orsaka
í fyrri söguþróun; það er fremur afleiðing kapital-
iskrar þjóðfélagsþróunar sem gengur ójafnt yfir
eftir því hvar þjóðfélagsskilyrði eru bezt til gróða-
myndunar.
Af eðli kapítalískra framieiðsluhátta leiðir félags-
lega sundurgreiningu — stéttaskiptingu — sem
byggist á mismunandi afstæðum þjóðfélagsþegn-
anna til auðvalds. Þetta vald felst fyrst og fremst
í lögbundinni eign eða umráðum einstaklinga og
hlutafélaga þeirra yfir framleiðslutækjum — auð-
magni. Handhafar auðmagnsins mynda stétt at-
vinnurekenda (kapítalista) eða öðru nafni borgara-
stétt. Hinir sem selja atvinnurekendum vinnuafl sitt
— verkafólk, iðnaðarmenn, sjómenn og starfsmenn
— mynda verkalýðsstéctina i víðtækasta skilningi
orðsins. Oftast er þó hugtakið verkalýðsstétt látið
ná yfir þá launamenn eina sem vinna beinlínis að
framleiðslustörfum og þjónustu í þágu atvinnu-
reksturs, eru ekki viðriðnir stjórnun í þágu auð-
magnsins og hafa enga hagsmuni samfiéttaða auð-
magninu. Milli þessara höfuðstétta eru hópar manna
sem starfrækja eigin atvinnutæki án aðkeypts
vinnuafls, svonefndir einyrkjar (t.d. flestir bændur,
smákaupmenn, bílstjórar og iðnaðarmenn). Vegna
sérstakrar afstöðu sinnar til framleiðslunnar eru
þessir hópar einatt kenndir við millistétt.
Ef starfandi fólk (atvinnufólk) á Islandi er flokk-
að eftir þessari skiptingu í stéttir, mun láta nærri
að atvinnurekendur séu um 6%, einyrkjar (að
meirihluta bændur) 11—12%, en afgangurinn —
yfir 80% — launafólk. Eru þá opinberir starfsmenn
(hjá ríki og sveitarfélögum) taldir með, en hlutfall
þeirra meðal launafólks hefur vaxið ört á undan-
förnum áratugum (eða úr tæplega 8% árið 1930 í
26% árið 1960). Það er því Ijóst að yfirgnæfandi
meirihluti þjóðarinnar telst til verkalýðsstéttar. Inn-
an hennar eru svo aftur margir starfshópar, sem
hafa mismunandi stöðu eftir tegund starfsins, tekj-
um, menntun og mannaforráðum. Þessi lagskipting
endurspeglar vaxandi verkaskiptingu í tækniþjóð-
félagi nútímans og hefur gefið eignastéttinni tilefni
til að deila og drottna, auka á launamismun milli
starfshópa og ala þar með á sundrungu innan
verkalýðsstéttarinnar.
Islenzk borgarastétt hefur vaxið með þróun kapít-

98