Morgunblaðið - 15.10.2006, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 15. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
VARNIR Íslands voru í brennidepli
í vikunni þegar samkomulag við
Bandaríkjamenn um varnarmál var
undirritað í Washington. Við það
tækifæri sagði utanríkisráðherra
Bandaríkjanna breytingarnar
„tryggja að Íslendingar muni hafa
bestu mögulegu varnir óháð því
hvaða ógnir kunni að koma fram,
hvort sem það eru glæpir eða
hryðjuverk eða náttúruhamfarir eða
önnur vandamál.“
Umræða undanfarinna mánuða
um varnarsamninginn gefur tilefni
til að velta vöngum yfir því hversu
mikil innistæða sé fyrir slíkum lof-
orðum eftir að þær sýnilegu varnir,
sem hafa verið hér um árabil eru
horfnar á braut. Meðal annars hefur
verið rætt um gildi samningsins og
hversu mikið hann veiti Íslendingum
umfram það sem aðild þeirra að Atl-
antshafsbandalaginu gerir.
Embættismenn í höfuðstöðvum
NATÓ í Brussel segjast taka ástand
varnarmála á Íslandi alvarlega enda
sé Ísland eitt aðildarlanda banda-
lagsins. Þar á bæ eru þær hreyf-
anlegu varnir, sem tíundaðar eru í
nýja varnarsamningnum sagðar vel
raunhæfar. Þó orrustuþotur séu
ekki staðsettar á landinu hljóti alltaf
að vera ákveðinn fyrirvari á árás frá
óvinaríki og þannig gefist Banda-
ríkjunum tækifæri til að bregðast
við með viðunandi hætti. Í öllu falli
hafi Bandaríkin sannfært NATÓ um
að þessar varnir muni virka.
Þá benda þeir á að verði íslensk
stjórnvöld ósátt við samninginn í
framtíðinni geti þau leitað til NATÓ
um betri lausnir. Meðan Ísland
kvarti ekki líti NATÓ svo á að Ís-
lendingar séu ánægðir með fyr-
irkomulag sinna varnarmála.
Bein varnarskuldbinding Atlants-
hafsbandalagsins kæmi þó trauðla
til greina, einfaldlega vegna þess að
„NATÓ tekur ekki að sér varnir ein-
stakra ríkja,“ eins og einn embætt-
ismaðurinn orðar það. Þó væri ekki
útlilokað að NATÓ útbyggi einhvers
konar loftvarnarpakka þar sem sett
yrðu upp vaktaskipti mismunandi
ríkja bandalagsins sem sæju þá um
loftvarnir landsins. Fyrir slíku er
fordæmi því loftvarnir Eystrasalts-
ríkjanna hafa verið í höndum Atl-
antshafsbandalagsins frá 2004, þeg-
ar ríkin þrjú fengu aðild að NATÓ.
Slíkar ráðstafanir verða þó að telj-
ast harla ólíklegar fyrir Íslands
hönd því þær yrðu alltaf byggðar á
mati á þeirri hættu sem steðjar að
viðkomandi ríki. Bein tengsl eru
milli slíks hættumats og hversu
miklu menn eru reiðubúnir að kosta
til hverju sinni. Sé litið til þess að
lofthelgi Eystrasaltsríkjanna er
brotin nær daglega virðist hættan
sem Ísland stendur frammi fyrir
vera harla lítilfjörleg. Hún yrði varla
metin svo bráð og yfirþyrmandi að
forsvaranlegt þætti að grípa til sam-
bærilegra ráðstafana og gert hefur
verið fyrir Eystrasaltsríkin. Aðrir
segja að það geti varla verið eft-
irsóknarvert fyrir Ísland að vera
upp á NATÓ komið – sjálfstæð þjóð
hljóti að gera sjálfstæðar ráðstafanir
um eigin varnir og leið Íslendinga
hafi verið að gera varnarsamning við
Bandaríkin.
NATÓ-menn keppast einnig við
að benda á að fyrir Íslendinga felist
gífurlegt öryggi í 5. grein stofn-
samnings bandalagsins. Kveður hún
á um að árás á eitt eða fleiri ríkjanna
jafngildi árás á þau öll. Aðildarríkin
hafi tekið á sig þá ábyrgð að bregð-
ast við slíkri árás og þannig ætti Ís-
landi að vera tryggt herstyrkur yrði
það fyrir árás óvinahers. Í þessu
sambandi er þó mikilvægt að undir-
strika að samþykki allra 26 aðild-
arríkja NATÓ þarf til að virkja
greinina og þó gert sé ráð fyrir að
það samráð geti orðið með til-
tölulega skjótum hætti yrði þar
varla um neina fyrstuhjálp að ræða.
Í stjórnstöð hernaðaraðgerða
Sannfærðir
um að varn-
irnar virki
Morgunblaðið/ÞÖK
Kveðjustund Sumir vilja meina að Ísland vilji varla vera upp á NATÓ komið – sjálfstæð þjóð hljóti að gera sjálf-
stæðar ráðstafanir um eigin varnir og leið Íslendinga hafi verið að gera varnarsamning við Bandaríkin.
Hættumat virðist vera lykilorð þegar
kemur að varnarviðbúnaði Íslands
VARNARMÁL»
Eftir Bergþóru Njálu Guðmundsdóttir
ben@mbl.is
T
akið eftir augnaráðinu.
Starandi, athugult,
fjarrænt, tignarlegt en
verður æ ráðvilltara,
fínstillt eins og mynda-
vélaraugað sem nemur það á filmu.
Með þessu augnaráði, fasi, sviðs-
framkomu fremur en umbúðum á
borð við hárgreiðslu, klæðaburð og
förðun umhverfist Helen Mirren í
Elísabetu Englandsdrottningu í
kvikmyndinni The Queen eða
Drottningin, sem nú heillar íslenska
áhorfendur ekki síður en erlenda og
mun efalítið færa henni þriðju til-
nefninguna til Óskarsverðlauna.
Þetta verk leikstjórans Stephens
Frears og handritshöfundarins Pet-
ers Morgans um áhrifin af dauða
Díönu prinsessu á bresku þjóðina
og konungsfjölskylduna hefur yf-
irbragð sjónvarpsmyndar, en túlk-
un Mirren á ráðgátunni sem er
manneskjan í drottningarhlutverk-
inu býr yfir fágætri stærð og dýpt.
Áhorfandinn finnur til með drottn-
ingu sem skyndilega finnur að
þegnarnir hafa snúist gegn henni,
tímarnir hafa breyst, gömul gildi og
gamlar hefðir hafa vikið fyrir yf-
irborðslegum fjölmiðlaímyndum,
þjóðfélagið snýst um sjónhverfingar
og spuna frekar en virðuleika og
hófstillingu gamla Bretlands: Að
það var ekki nóg að drottningin
hefði mannlegar tilfinningar, heldur
yrði hún að sjást, eða öllu heldur
sýnast, hafa þær.
Ekki alveg sátt
The Queen er að mörgu leyti
skýr aldarspegill, hversu sönn og
rétt sem hún annars er í einstökum
atriðum. En myndin kviknar ekki
síst í augnaráði Helen Mirren sem
með túlkun sinni staðfestir að hún
er líklega fremsta leikkona samtím-
ans. Sjálf er hún hins vegar ekki
hundrað prósent sammála því
hvernig myndin lýsir fólki og at-
burðum. Í stað þess að fylgja þeirri
óskráðu reglu að leikarar mæri og
„hæpi“ verkin sem þeir taka þátt í
segir hún í samtali við The Times
að hún sé t.d. ekki sátt við þann
kulda sem drottningin er látin sýna
Karli syni sínum í sorginni, hvernig
hún hafnar óskum hans og skoð-
unum. „Þvert á móti held ég að
samband þeirra einkennist af
hlýju.“ Hún er einnig efins um að
drottningin hafi nokkru sinni sagt
það sem hún segir í myndinni við
móður sína: „Ef til vill ætti ég að
víkja.“ Hún kveðst hafa sagt höf-
undum skoðanir sínar. „En þetta er
ekki mín mynd. Ég vildi líka hafa
atriði þar sem drottningin biðst fyr-
ir vegna þess að hún lítur á sig sem
Guðs útvalda drottningu. Ég píndi
Stephen til að taka slíkt atriði en ég
gat ekki pínt hann til að nota það.“
Helen Mirren er vinstrisinnaður
róttæklingur og var lengi andsnúin
konungdæminu. Fyrir aðeins ára-
tug var haft eftir henni að hún
„hataði“ konungsfjölskylduna en
núna segist hún hafa „orðið ást-
fangin“ af drottningunni. „Maður
verður að tengjast þeim (konungs-
fjölskyldunni); það krefst samúðar
að sjá veröld þeirra innan frá.“
Þessa samúð fann hún árið 1997
þegar Díana lést. Enn kveðst hún
þó „hata bresku stéttaskiptinguna“.
Prime Suspect kveður
Öllu nær persónuleika þessarar
greindu og hugrökku leikkonu er
hlutverkið sem sennilega flestir
tengja hana við: Baráttujaxlinn
Jane Tennyson rannsóknarlög-
reglukonu í öndvegissyrpunni
Prime Suspect, en sjöunda og síð-
asta sjónvarpsmyndin um glímu
hennar við erfið sakamál, karlaveldi
innan lögreglunnar og sjálfa sig er
sýnd í Bretlandi í kvöld og næsta
sunnudagskvöld. Túlkun Mirren á
þessari einbeittu löggu, sem er jafn
sterk og hún er brothætt, er fram-
úrskarandi, enda margverðlaunuð,
og þættirnir hafa notið mikillar
hylli allt frá þeim fyrsta (1991). Í
þessum lokaþætti er Tennyson orð-
in töluvert drykkfelld og þunglynd
og veltir fyrir sér að segja upp
störfum; faðir hennar liggur fyrir
dauðanum, hún finnur æ meira fyr-
ir því að starfið og baráttan fyrir
starfsframa hafi gleypt hana og nú
sé hún orðin roskin kona með inn-
antómt einkalíf. „Það hefur alltaf
verið mér mikilvægt að leika Jane á
sama aldri og ég er sjálf,“ segir
Mirren. „Mikill fjöldi kvenna lendir
í sömu stöðu og hún. Í allri spenn-
unni sem fylgir því að berjast fyrir
starfsframa fórna þær fjölskyldu-
tengslum og skyndilega, dag einn,
segja þær við sjálfar sig: „Hvar er
lífið? Hvar eru allir?““
Það er erfitt að ímynda sér að
þessi hugsun hvarfli að Helen Mir-
ren sjálfri. Hún virðist lukkunnar
pamfíll. Hún stendur á hátindi fer-
ils síns, 61 árs að aldri, og fyrir átta
árum gekk hún í hjónaband með
ástmanni sínum til fimmtán ára,
bandaríska leikstjóranum Taylor
Hackford, sem síðast gerði garðinn
frægan með mynd sinni um ævi
Ray Charles sem tilnefnd var til
Óskarsverðlauna. Fyrir þremur ár-
um sæmdi konan sem hún leikur í
The Queen hana DBE-orðunni og
hún varð Dame Helen Mirren. Hún
segir að það hafi verið bæði vand-
ræðalegt og æsandi. Hún hafi þurft
að hugsa sig um í nokkrar vikur en
svo hafi hún fallið fyrir óæðri til-
finningum, eigin stolti. „Fyrir dótt-
ur innflytjanda og flóttamanns var
þetta mikill heiður.“
Faðir hennar var rússneskur að-
alsmaður sem staddur var á Eng-
landi þegar rússneska byltingin
braust út og ílengdist þar. Hann
Drottning drottninganna
Sem Elísabet 2. Varð „ástfangin“ af drottningunni.
Í HNOTSKURN
»Helen Mirren segir El-ísabetu 2. gerða of kulda-
lega í kvikmyndinni The
Queen.
» Hún kveður lögguna JaneTennison drykkfellda og
þunglynda í lokaþætti Prime
Suspect.
»Þegar hún lék í bíómynd áÍslandi þótti hún hvers
manns hugljúfi.
SVIPMYND»
Helen Mirren slær í gegn sem drottningin en er ekki alveg sátt við myndina í heild
Sem hún sjálf Mirren mætir á
frumsýningu The Queen.
Eftir Árna Þórarinsson
ath@mbl.is