Morgunblaðið - 15.10.2006, Blaðsíða 40

daglegt líf
40 SUNNUDAGUR 15. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
tækustu reyki ekki, fylgi hollu mat-
aræði og hreyfi sig.“
Hentar fyrir hópmeðferð
Hvernig fékkstu áhuga á hug-
leiðslu og jógateygjum sem meðferð-
arúrræði?
„Ég hafði ekki sérstakan áhuga á
því fyrir 10–15 árum. Ég velti því
hins vegar fyrir mér, ásamt koll-
egum mínum, hvernig hægt væri að
fyrirbyggja þunglyndi hjá þeim sem
oft hefðu orðið þunglyndir áður. Það
hefur verið sannað að hugræn atferl-
ismeðferð gefur góða raun og að ef
henni er beitt í þunglyndi veitir hún
langtímavörn, ólíkt þunglynd-
islyfjum. Líkurnar á afturkipp eru
minni. Enginn vissi hvers vegna, en
við nánari aðgæslu virtist sem atferl-
ismeðferðin drægi úr viðbrögðum
við minniháttar sveiflum í lundar-
farinu. Við veltum því fyrir okkur að
beita atferlismeðferð á alla, en vand-
inn er sá að það eru mun fleiri þung-
lyndir í samfélaginu en lærðir þerap-
istar ná að meðhöndla og þá var
spurningin sú hvort hægt væri að
veita meðferð í hópi eða með
kennslu.
Hugræn atferlismeðferð er hugs-
uð fyrir þunglynt fólk en við vildum
finna eitthvað sem hentaði fólki sem
ekki er þunglynt og kenna því að
verja sig gegn þunglyndi. Núna þyk-
ir ekkert tiltökumál að stunda hug-
leiðslu og jóga sem þótti fremur
skrýtið og austrænt og framandi á
sínum tíma.“
Alltaf að missa af
Þú hefur stundað hugleiðslu frá
1992, hverju hefur það breytt fyrir
þig?
„Þú ættir kannski að spyrja eig-
inkonuna og fjölskylduna að því. En
mér finnst ég hafa meira val um
hvernig ég bregst við því sem gerist
og mér finnst ég líka upplifa fleiri
augnablik. Eitt af því sem hugleiðsla
kennir er til dæmis hvernig maður
vaskar upp, maður getur ekki beðið
eftir að verkinu ljúki. Þetta er svo
leiðinlegt, ég þarf að flýta mér svo
ég geti sest niður og fengið mér te-
bolla, hugsar maður og missir um
leið af diskunum. Svo sest maður
niður með teið og gettu hvar hug-
urinn er á meðan, hann er að hugsa
um það næsta sem þú þarft að gera
eða tuttugu erindi sem þú átt eftir að
sinna áður en deginum lýkur og þá
er maður bæði búinn að missa bæði
af diskunum og tebollanum. Ég var
alltaf að teygja mig inn í næsta
augnablik og missti því af núinu og
þar með þeirri tilfinningu að vera lif-
andi. Ég óttaðist að ég myndi vakna
seint á lífsleiðinni með tóman bolla í
hendinni án þess að vita hvort ég
hefði verið að drekka úr honum eða
ekki. Ef maður drekkur glas af vatni
án þess að gefa því gaum man maður
það ekki og ef maður eyðir nánast
öllu lífinu í einhverri sjálfvirkni verð-
ur ekki eftirsóknarvert að líta til
baka. Hvert fór það eiginlega? Eitt
af því sem ég hef tekið eftir er að líf
þar sem maður upplifir hvert augna-
blik er innihaldsríkara. Það felur
meira í sér. Dagarnir eru lengri, en
þeir eru ekki fullir af óreiðu, og inni
á milli glittir í þá vitund að það er
himinn á bakvið skýin þótt kólgu-
bakkar hafi hrannast upp og hylji
hann í bili. Manni finnst maður hafa
fleiri augnablik að lifa og það er
djúpstæð uppgötvun sem ég gleðst
mikið yfir að hafa fengið að njóta. Sú
hugmynd er kannski mjög ógnvekj-
andi í augum þeirra sem vilja ekki að
líf þeirra haldi áfram, en ef maður
áttar sig á því að hugurinn hefur
fleiri hliðar en maður hefur kynnst
áður, að það er ljósglæta einhvers
staðar í myrkrinu líka er það stór-
kostleg uppgötvun.“
Í vinnureglum yfirvalda
Hversu viðurkennd er gjörhygli-
þjálfun orðin í Bretlandi?
„Gjörhygliþjálfun er orðin hluti af
viðmiðunarreglum National Insti-
tute of Clinical Health and Excel-
lence (NICE) sem býr til vinnu-
reglur fyrir heilbrigðiskerfið, meðal
annars um það hvaða aðferðum eigi
að beita gegn andlegum og lík-
amlegum sjúkdómum. Þeir mæla
með því að þeir sem hafa verið
þunglyndir þrisvar sinnum eða oftar
séu meðhöndlaðir með úrræðum
sem byggjast á gjörhygliþjálfun.
Þess vegna er verið að þjálfa fleira
fólk í þessum tilgangi og það er ein
ástæða þess að ég kom hingað til Ís-
lands, til þess að byrja þessa þjálfun
hér.“
Hvenær heldur þú að gjörhygli-
þjálfun verði hluti af skólakerfinu?
Ung börn læra til að mynda lífs-
leikni og að halda heimili. Hvers
vegna ekki þetta?
„Ég held að það væri mjög gagn-
legt fyrir kennara að læra þessa
tækni. Konur sem eru að fara að
fæða börn læra sérstaka önd-
unartækni, svo dæmi sé nefnt, og
öndunaræfingar eru náskyldar forn-
um hugleiðsluaðferðum. Það væri
hægur vandi að kenna skólabörnum
að einbeita sér að andardrættinum í
nokkrar mínútur á dag eða aðrar
hugleiðsluaðferðir svo þau byrji að
læra að gefa hugsunum sínum
gaum. Þá myndu þau skilja að hug-
urinn hefur áhrif á líkamann og að
maður getur lært að stilla sig inn á
hann og hlusta á það sem hann er að
reyna að segja manni.“
helga@mbl.is
»Manni finnst maðurhafa fleiri augnablik
að lifa og það er djúp-
stæð uppgötvun sem ég
gleðst mikið yfir að hafa
fengið að njóta.
GJÖRHYGLI, eða „mindfulness“,
hefur verið nefnd þriðja bylgjan í
hugrænni atferlismeðferð. Í henni er
tækni og hugmyndafræði austrænn-
ar heimspeki beitt sem viðbót við
hefðbundna hugræna atferlismeð-
ferð. Með gjörhygli er átt við vak-
andi athygli, að vera sér meðvitandi
um það sem er að gerast hér og nú.
Gjörhygli er andstæðan við fjarhygli,
eða þá tilhneigingu að vera sífellt
skrefi á undan sjálfum sér í hug-
anum.
Sálfræðingarnir Margrét Bárð-
ardóttir og Ragnar P. Ólafsson og
Þórgunnur Ársælsdóttir geðlæknir
hafa beitt gjörhygliþjálfun í meðferð
gegn kvíðaröskun á göngudeild geð-
deildar Landspítala undanfarin miss-
eri. Margrét kveðst hafa kynnst
MBCT þegar hún gaf sjálfri sér í
fimmtugsafmælisgjöf að fara til Ox-
ford á Englandi að læra hugræna
atferlismeðferð. „Ég skrifaði lokarit-
gerð um gjörhygli í kvíðameðferð og
hugræna atferlismeðferð, kynntist
Mark Williams og fór á námskeið hjá
honum. Þegar ég kom heim var
Ragnar nýkominn úr námi, þar sem
hugræn meðferð við kvíða hafði ver-
ið mikið í umræðunni. Svo bættist
Þórgunnur í hópinn og hefur hún
jafnframt leiðbeint með okkur,“ seg-
ir Margrét.
Kvíðameðferð
Ragnar segir að kvíðameðferðin
sem boðin hefur verið á göngudeild-
inni byggist meðal annars á aðferð-
um Mark Williams. Hún felur í sér
átta vikna námskeið þar sem hugræn
meðferð og öndunaræfingar eru
kenndar í fjórar vikur og gjörhygli-
þjálfun í fjórar vikur. MBCT-tækni
og lyfjameðferð geta farið saman,
enda segir Þórgunnur að lyfja-
meðferð dugi oft ekki ein og sér til
þess að vinna á kvíða. Ekki hefur
verið rannsakað hvort meðferð af
þessu tagi geti komið í staðinn fyrir
lyf, að hennar sögn, en til er í dæm-
inu að lyfjameðferð hafi verið hætt,
en þá var um að ræða algengt þung-
lyndislyf sem slær á kvíðaeinkenni.
Margrét segir að í sumum tilvikum
geti meðferð af þessu tagi komið í
stað lyfjameðferðar. Það fari þó eftir
eðli vandans hvort beita þurfi hvoru
tveggja.
„Fyrir marga er það alveg ný
nálgun að opna sig fyrir reynslu á
borð við kvíða, í stað þess að bægja
henni frá af því að tilfinningin er
vond og óþægileg. Við miðlum til
fólks að það horfist í augu við kvíð-
ann og taki á móti honum og þreifi á
honum og skoði hugsanir sem fylgja
honum. Aðferðin er skyld þeim sem
notaðar eru í hugrænni atferlismeð-
ferð, en hér er stigið einu skrefi
lengra. Með því að staldra við lærist
manni að skoða tilfinningar og hugs-
anir úr fjarlægð og bregðast við
þeim af meiri yfirvegun. Með vin-
samlegu viðmóti er vanlíðanin og
þjáningin boðin velkomin. Það er
auðvitað dálítið nýstárlegt fyrir fólki
og mjög ánægjulegt að sjá hvernig
sú aðferð virðist hleypa af stað
ákveðnu ferli innra með því og að
með því að nálgast tilfinningarnar
dregur úr kvíðanum. Það dregur úr
því að fólk óttist óttann og óttist
kvíðann. Vestræn nálgun og sálfræði
hefur kannski gengið út á það að
berjast á móti og breyta og útiloka. Í
okkar meðferð höfum við leitast við
að finna jafnvægið á milli þess að
gangast við kvíðanum og sætta sig
við hann og finna leiðir til þess að
breyta og taka á honum.“
Batinn virðist varanlegur
Nokkrir hópar hafa notið leið-
sagnar af þessu tagi og segir Ragnar
að fyrstu niðurstöður bendi til að
hún beri árangur. „Það sjáum við af
sjálfsmatsspurningalistum þar sem
fólk svarar spurningum um kvíða- og
þunglyndiseinkenni og ýmislegt sem
tengist slíkum röskunum. Greinilegt
er að það dregur úr einkennum,
bæði á meðan á meðferð stendur og í
kjölfarið. Það virðist sem sagt draga
úr kvíða- og þunglyndiseinkennum
og batinn sem fólk fær virðist halda,
að minnsta kosti þremur mánuðum
eftir meðferðarlok,“ segir hann.
Ragnar segir ennfremur að óneit-
anlega finnist sumum æfingarnar
sem kenndar eru dálítið sérstakar,
og sú hugsun að tileinka sér gjör-
hygli í öllum athöfnum daglegs lífs,
hvort sem er við uppvaskið eða í
sturtu, svo dæmi séu tekin. „En fólk
finnur fljótt hvað við erum gjörn á að
vera alltaf skrefi á undan sjálfum
okkur, ekki í því sem við erum að
gera þá og þá stundina. Með því að
beina athyglinni að því sem er að
gerast hér og nú nær maður betri
stjórn á líðan sinni auk þess sem það
skapar meiri ró og yfirvegun.“
Margrét segir að þeir sem æfa sig í
þessari nálgun finni einnig hvernig
hún eykur vellíðan. „Maður fær
meira út úr daglegu lífi og hverju
augnabliki bara með því einu að nota
öndunaræfingar, þótt ekki sé nema í
nokkrar mínútur á dag. Þær gefa
manni færi á því að staldra aðeins við
og eru mótvægi við þetta eilífa ofboð
og sjálfstýringuna sem við erum allt-
af á. Fyrir suma er það nánast svolítil
opinberun, að átta sig á þessu. Marg-
ir segja meira að segja, ég vildi að ég
hefði byrjað á þessu fyrr.“
Kennum börnunum að flýta sér
Verður MBCT beitt í þunglynd-
ismeðferð í auknum mæli á næst-
unni? „Við höfum hug á að nota
samskonar aðferðir og Mark Will-
iams og félagar hafa gert við með-
ferð á endurteknu þunglyndi. Sú
meðferð er orðin hluti af opinberum
leiðbeiningum heilbrigðisyfirvalda,
til dæmis í Bretlandi. Þessi nálgun
höfðar mjög til okkar í vestrænum
samfélögum, þar sem alltaf er verið
að tala um hraða og streitu og tíma-
leysi. Eitt það fyrsta sem við kennum
börnunum okkar, er að drífa sig og
flýta sér. En eitt af því ánægjulega
við þessar aðferðir er hvað þær gera
mikið fyrir okkur sjálf,“ segir Þór-
gunnur.
Margrét tekur undir það. „Mér
finnst þessi nálgun nýtast mjög vel
faglega og fátt af því sem ég hef lært
eða tileinkað mér í minni þjálfun í
gegnum tíðina hefur gagnast mér
jafnvel í mínu persónulega lífi.“
Ragnar segir loks, að innan klín-
ískrar sálfræði hafi verið heitar um-
ræður um hugrænar aðferðir upp á
síðkastið og sífellt komi fram nýjar
rannsóknir og greinar um þetta efni
og meðferð sem verið sé að þróa,
meira að segja fyrir börn. „Vanda-
mál fólks eru auðvitað mismunandi
en það er áhugi fyrir því að bæta
meðferð með þessari nálgun við hér.
Það gerir mann vissulega ríkari í
sínu starfi að hafa þessa færni í
handraðanum,“ segir hann.
Ný nálgun að opna sig
fyrir kvíða og vanlíðan
Morgunblaðið/Sverrir
Margrét Bárðardóttir, Ragnar P. Ólafsson og Þórgunnur Ársælsdóttir.
Frumsýnt 8. október · Miðasala: 694 8900 / midasala@einleikhusid.is · einleikhusid.is
Árni Pétur Guðjónsson, Árni Salomonsson, Harpa Arnardóttir, Jóhann G. Jóhannsson & Sara Dögg Ásgeirsdóttir
Hestar, kraftajötnar, kvennakór og íslensk fegurð · Leikstjóri: Sigrún Sól Ólafsdóttir · Tónlist: Pálmi Sigurhjartarson
Þegar góða veislu halda skal Pantið hlaðborð á tilboðsverði, aðeins fyrir sýningargesti Þjóðarsálarinnar - nánari uppl. á einleikhusid.is
H
rin
gb
ro
t
Sjaldan lýgur almannarómur
Tilfinningalega orkan sem
er í þjóðfélaginu, springur
út í þessari sýningu.
Katrín Þorvaldsdóttir
Listamaður
Sýningin er galdur,
maður brosir og tárast,
það er köld sál sem ekki
hrífst af þessu verki.
Magnús Einarsson
Útvarps- og tónlistarmaður
Þetta er ein sú besta,
ef ekki besta sýning
sem ég hef séð!
Eirún Sigurðardóttir
Myndlistarmaður