Morgunblaðið - 15.10.2006, Blaðsíða 45

skólum hins opinbera minnkuðu. Sandström vitnar
til þriggja rannsókna, sem hann segir sýna fram á
hið gagnstæða. Samkeppni frá sjálfstæðu skólunum
hefur þvert á móti aukið gæði náms í skólum sveit-
arfélaganna. Kerfið, þar sem peningar fylgja nem-
endum, er lykilatriði í þessari þróun. Það hvetur
skóla, sem missa nemendur, til að bæta sig í því
skyni að fjölga þeim aftur.
Í öðru lagi höfðu menn áhyggjur af því að fjölgun
sjálfstæðra skóla myndi leiða til aðskilnaðar og mis-
skiptingar, milli efnafólks og þeirra fátækari, milli
duglegra nemenda og þeirra, sem þurfa sérstakan
stuðning, og milli innfæddra Svía og íbúa af erlend-
um uppruna hins vegar. Sandström segir að þróun-
in bendi ekki til þess að þetta sé vandamál. Sam-
setning nemendahópsins í sjálfstæðu skólunum og
skólum sveitarfélaganna sé ekki verulega ólík.
Sandström vitnar til nefndar, sem stjórn sósíal-
demókrata skipaði árið 1999 til að taka út sjálf-
stæðu skólana og komst að þeirri niðurstöðu að
nemendur, sem þyrftu sérstakan stuðning, væru
fleiri ef eitthvað væri í sjálfstæðu skólunum. „For-
eldrar sem telja að börn þeirra fái ekki þann stuðn-
ing sem þau verðskulda í skóla sveitarfélagsins taka
þau oft úr skólanum og setja í sjálfstæðan skóla,“
segir í skýrslu nefndarinnar. Dæmi af þessu tagi
þekkja líka þeir, sem eru kunnugir rekstri hinna fáu
sjálfstæðu skóla í Reykjavík.
Þriðju mótrökin eru þau, að sjálfstæðu skólarnir
aðhyllist hugsanlega ekki grunngildi lýðræðisins og
gefi því nemendum sínum ekki þann „gildagrunn“
sem þeir þurfi á að halda í lýðræðislegu samfélagi.
Þessi ótti hefur ekki sízt komið upp vegna áhuga
múslíma á að stofna skóla með sterku trúarlegu
ívafi. Svipaðar áhyggjur hafa skotið upp kollinum í
borgarstjórn Reykjavíkur. Þannig sagði Stefán Jón
Hafstein, þáverandi formaður menntaráðs, í um-
ræðum um einkaskóla á borgarstjórnarfundi í
fyrra: „Hvert er svar okkar komi til þess að félög
múslima óski eftir að reka skóla á sínum forsendum
í Reykjavík eða skólar annarra trúarhópa? … Vilj-
um við að börnin lendi í trúarlegum eða hugmynda-
legum smáhólfum eins og reyndar hefur orðið raun-
in í Svíþjóð?“
Vandamál af þessu tagi hafa vissulega komið upp
í Svíþjóð. En sænsk skólayfirvöld hafa öflug tæki til
eftirlits með því að skólarnir uppfylli skilyrði starfs-
leyfis síns. Nokkur dæmi eru um það á undanförn-
um árum að sjálfstæðir skólar, sem ekki uppfylltu
skilyrðin, hafi verið sviptir starfsleyfi sínu og fjár-
styrk. Aðrir hafa fengið aðvaranir.
Fjórðu mótrökin voru að greiðslur með nemend-
um, sem sæktu sjálfstæða skóla, myndu hækka
heildarkostnað sveitarfélaganna af menntun, enda
væri ekki sjálfgefið að skólar þeirra gætu skorið
niður kostnað á móti fækkun nemenda. Þetta er
kunnugleg röksemd úr umræðum hér, meðal ann-
ars úr skrifum áðurnefnds Stefáns Jóns Hafstein.
Sandström vitnar hins vegar til rannsókna í Sví-
þjóð, sem sýna að kostnaður hafi hvorki hækkað né
lækkað eftir að sjálfstæðu skólunum fjölgaði. Skil-
virkni skólakerfisins, þ.e. árangur nemenda í hlut-
falli við kostnað, hafi aftur á móti aukizt. Svíar
fengu m.ö.o. betri skóla fyrir sömu peninga.
Í fimmta lagi var því haldið fram í Svíþjóð að það
væri ósanngjarnt að hluthafar fyrirtækja, sem rek-
in væru í hagnaðarskyni, græddu peninga á því að
veita þjónustu, sem væri borguð með peningum
skattgreiðenda. Sandström bendir á að enginn segi
neitt við því að fyrirtæki, sem gefa t.d. út skólabæk-
ur, framleiða námsgögn eða byggja skóla, hagnist á
þeim verkefnum, sem greidd eru með fé skattgreið-
enda rétt eins og kennslan, sem sjálfstæðir skólar
veita. Aukinheldur bendir hann á að fyrirtæki, sem
rekin séu í hagnaðarskyni, hafi hvata til að lækka
kostnað. Þannig fái skólar sveitarfélaganna sam-
anburð. Þess má geta í þessu samhengi, að rekstr-
arkostnaður sjálfstæðra skóla í Reykjavík, t.d. Ís-
aksskóla og Landakotsskóla, er mun lægri en
sambærilegra skóla, sem Reykjavíkurborg rekur,
en ánægja foreldra og árangur nemendanna er
engu að síður með því bezta sem gerist.
Menntun og mannréttindi
M
ichael Sandström lætur þess
getið, að meginröksemdin fyrir
því að koma á samkeppni og
valfrelsi í sænska skólakerfinu
hafi ekki verið meiri gæði
skólastarfs, heldur fremur gildi
fjölbreytni í skólastarfi og þau mannréttindi for-
eldra að fá að velja menntun fyrir börn sín. Um síð-
astnefndu rökin er fjallað nánar í annarri grein í riti
Adam Smith Institute, sem James Stanfield ritar.
Hann vitnar þar til 26. greinar mannréttindayfir-
lýsingar Sameinuðu þjóðanna frá 1948, þar sem
segir annars vegar að allir eigi rétt á menntun og
hún skuli vera bæði skyldubundin og ókeypis,
a.m.k. á grunnskólastigi. Hins vegar segir í 3. máls-
grein greinarinnar: „Foreldrar skuli öðrum fremur
ráða, hverrar menntunar börn þeirra njóta.“
Stanfield rekur þær umræður á vettvangi Sam-
einuðu þjóðanna, sem lágu að baki þessari máls-
grein, og sýnir fram á að hún var beinlínis sett inn
til að undirstrika, að ríkisvaldið ætti ekki að hafa
einokun á sviði menntunar. Það hefur þó verið
reyndin að meira eða minna leyti í mörgum vest-
rænum ríkjum, sem telja sig halda mannréttindi í
heiðri. Stanfield segir að rétturinn til menntunar
felist ekki aðeins í því að menntun standi öllum til
boða, sé ókeypis og börn skólaskyld, heldur sé val-
frelsið líka hluti af þessum réttindum. Niðurstaða
hans er sú að kerfi eins og það sænska tryggi rétt-
inn til menntunar betur en kerfi, þar sem hið op-
inbera einokar framboð á menntun og foreldrar
hafa ekkert val.
Ný lög – ný tækifæri
H
in nýja löggjöf, sem tekur gildi
hér á landi um áramótin, hefur
augljóslega hleypt bjartsýni í
ýmsa talsmenn sjálfstæðra skóla
hér á landi, þar á meðal frum-
kvöðulinn Margréti Pálu Ólafs-
dóttur. Á heimasíðu Hjallastefnunnar má þannig
lesa um áform fyrirtækisins um að bæta fljótlega
við öðrum grunnskóla á höfuðborgarsvæðinu og
„vonandi öðrum, norðan heiða, innan fárra ára“.
Í stærsta sveitarfélaginu, Reykjavík, þar sem
flestir sjálfstæðir skólar eru fyrir og gera má ráð
fyrir hraðvaxandi eftirspurn eftir grunnskóla-
menntun í takt við boðaða íbúafjölgun á næstu ár-
um, gefst nú gullið tækifæri til að fjölga sjálfstæð-
um skólum, treysta rekstur þeirra og bjóða upp á
raunverulegt valfrelsi foreldra um skóla fyrir börn
sín, þar sem peningar frá borginni fylgja nemend-
unum. Slíkt er í fullu samræmi við afstöðu þeirra,
sem standa að núverandi borgarstjórnarmeirihluta.
Í Reykjavík gefst nú tækifæri til að láta reyna á
kosti valfrelsis, samkeppni og aukinnar fjölbreytni í
grunnskólanum. Góð reynsla af slíku í Reykjavík
getur orðið öðrum fyrirmynd.
Eigi að nást viðlíka árangur og í Svíþjóð er hins
vegar nauðsynlegt að líta á lögin, sem taka gildi um
næstu áramót, sem einvörðungu fyrsta skref.
Markmiðið hlýtur að vera að börn, sem ganga í
sjálfstæðan skóla, fái sama fjárstuðning frá sínu
sveitarfélagi og börn, sem ganga í skóla sem sveit-
arfélagið rekur sjálft. Markmiðið á að vera að úti-
loka þannig skólagjöldin og tryggja réttinn til
menntunar eins og mannréttindayfirlýsing SÞ skil-
greinir hann.
» Í stærsta sveitarfélaginu, Reykjavík, þar sem flestir sjálf-stæðir skólar eru fyrir og gera má ráð fyrir hraðvaxandi
eftirspurn eftir grunnskólamenntun í takt við boðaða íbúafjölg-
un á næstu árum, gefst nú gullið tækifæri til að fjölga sjálf-
stæðum skólum, treysta rekstur þeirra og bjóða upp á raun-
verulegt valfrelsi foreldra um skóla fyrir börn sín, þar sem
peningar frá borginni fylgja nemendunum.
rbréf
Morgunblaðið/Eyþór
Í sjálfstæðum skóla Þessir hressu krakkar ganga í Barnaskóla Hjallastefnunnar á Vífilsstöðum í Garðabæ. Hjallastefnan áformar að fjölga grunnskólunum sem hún rekur.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. OKTÓBER 2006 45