Morgunblaðið - 15.10.2006, Blaðsíða 42

við manninn mælt
42 SUNNUDAGUR 15. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Þú græðir ekkert á því, segir ÞorlákurSigurðsson við viðtalsbeiðni, en læturþó tilleiðast: – Ég get hitt þig í garðinum á eftir
ef þú ert að rannsaka frumstæða kynstofna.
Þar sem vegalengdirnar eru ekki miklar í
Grímsey er blaðamaður mættur að bragði að
fallegu tvílyftu húsi með fánastöng í garðinum,
fallega hlaðið grjót og minnismerki um Ingu Jó-
hannesdóttur og Guðlaug Óla Hjálmarsson í
garðinum, foreldra eiginkonu Þorláks, Huldu
Reykjalín Víkingsdóttur.
– Blessaður komdu inn, dagurinn er hvort eð
er eyðilagður, segir Þorlákur hressilega og af-
sakar útganginn á sér: Þegar ég er í bænum
raka ég mig á hverjum degi, en hér aðeins á
tveggja til þriggja daga fresti.
Svo bætir hann við.
– Ég ætla að biðja þig um að gera ekki mikið
úr þessu – viðtali við gamlan ellilífeyrisþega!
Þorlákur var oddviti í Grímsey í 20 ár, frá
1982 til 2002, og er annar af tveim bændum í
eynni. Eða hvað?
– Elskan mín, þetta er ekki búskapur. Ég er
með tíu ær og einn hrút, undan því komu 23
lömb og ég var að enda við að ganga frá eftir
slátrunina. Nú fer ég að reykja kjötið, – þannig
býr maður í haginn fyrir sig í hokrinu. Ég tek
fram að það er ekkert selt, segir hann skýrt og
bætir við brosandi: Svo ég grínist aðeins fyrir
skattinn. Börnum og barnabörnum er í besta
falli gefið í matinn og svo er þetta notað heima. Í
raun er þetta þráhyggja. Ég átti meira af þessu
áður, bát og kú og kindur, en það er liðin tíð.
Flest heimili voru með skepnur, svo smám sam-
an datt það út.
– Af hverju?
– Níu heimili voru með kindur þegar riða kom
upp og allt var skorið niður. Hér var kindalaust í
tilskilinn tíma og aðeins þrjú heimili fengu sér
aftur kindur. Áður voru flest heimili með kindur
og kýr var á flestum þeirra, jafnvel tvær á sum-
um. Árið 1969 var síðustu kúnni lógað og svo
fengum við mjólk frá Akureyri eftir þörfum.
Það var ekki tilefni til að vera með naut-
griparækt eftir það, nema einn og einn kálf til
að fella síðar og hafa til heimilisbrúks.
Hulda eiginkona Þorláks er að vinna í útihús-
inu og eru þau bæði fædd og uppalin í Grímsey.
– Ég er svolítið eldri, segir Þorlákur. Ég er
fæddur árið 1932 og hún 1937, þannig að það er
svolítill aldursmunur. En það var stutt á milli
bæja og auðvitað þekktumst við frá æsku. Við
giftum okkur árið 1955, þannig að þetta hefur
staðið óvenju lengi, ef miðað er við alla skiln-
aðina. Forsetinn ætti að horfa til þess þegar
hann veitir orður, segir hann og hlær.
Þorlákur hætti útgerð fyrir tveimur árum.
– Þá var ég orðinn 72 ára og nennti þessu
ekki lengur. Ég átti trébát, fór aldrei í plastið,
og ég hefði þurft að ráðast í viðgerðir. Ég hugs-
aði mér líka að gera minna – verða latari.
– Saknarðu þess?
– Já, þegar gott er veður. En það er allt í lagi
þegar brælur eru, þá er ég ekkert óhress með
að komast ekki á sjó. Áður þegar ekkert var að
gera yfir veturinn og hafnleysi, þá fór ég á ver-
tíðir suður, á báta í Vestmannaeyjum og
Grindavík. En svo lagaðist allt hér með höfninni
og það var ágætt. Innri höfnin var gerð árið
1990 og þá fyrst var hægt að geyma báta við
bryggju.
– Hvernig leggst framtíð byggðar í Grímsey í
þig?
– Ég er kominn með gleraugu til að sjá betur
í framtíðina, segir hann og tekur þau af sér, en
það er erfitt að segja til um hana, – frekar hitt,
bætir hann við og rifjar upp: Tæknin barst seint
hingað. Við vorum til dæmis alltof lengi með
hjólbörur, bárum á bakinu og í fanginu, börð-
umst á smábátum að taka vörur úr skipum,
drógum olíufötin á streng í land og tókum þau á
veltibrögðum upp í fjöru og upp á bryggju.
Þetta gekk fjandi lengi svona. Bílar komu seint.
Hér var einn og einn gamall vörubíll, en aldrei
neinn sem hægt var að nota yfir veturinn. Það
komu traktorar upp úr 1954 og auðvitað lög-
uðust vegirnir seinna meir. Svo voru átök að
varðveita bátana. Þeir eyðilögðust þó nokkrir
og brasið var gríðarlegt að bjarga þeim vegna
hafnleysis.
Hann þagnar eins og til að hvíla sig á öllu erf-
iðinu og svo hefjast átökin á ný:
– Þegar ég var ungur fór ég að heiman fleiri
vetur, enda var ekkert að gera hér, engin höfn
eða aðstaða. Þá brasaði konan með börnin og
skepnurnar og það sem því fylgdi. Þó að þetta
væri ekkert stórbú, þá var það erfitt.
– Það hefur verið áhrifaríkara myrkrið í
Grímsey heldur en þegar götuljósin voru slökkt
í Reykjavík á dögunum.
– Mér datt nú í hug að skúrkarnir færu á stjá,
segir Þorlákur og brosir. Þegar ég var að alast
upp var ekki vatnsveita eða rafmagn og götuljós
óþekkt. Fyrstu ljósavélarnar sem komu voru
keyrðar fram yfir miðnætti, en auðvitað var
mikið paufast í myrkrinu, sem eðlilegt var úti á
landsbyggðinni.
– Hvenær var erfiðasti tíminn?
– Manni fannst þetta ekkert kvalræði, öðru
nær. Ég hafði gaman af brasinu. Erfiðleikarnir
eru til að sigrast á þeim las ég í bók og er sam-
mála því. Ég kann engar hörmungarsögur. Að
vísu voru einu sinni hafþök í þrjá mánuði og þá
var ég búinn að fá nóg af því. Áður en ísinn kom
hafði ég heyrt sagt frá hörðum vetri árið 1918
og eldra fólkið þekkti ísavetur, þannig að það
var viss spenningur að sjá ísinn almennilega.
Svo þegar hann kom hingað og sá aðeins í auðan
sjó í vökum á fallaskiptum, þá var ég búinn að fá
nóg af þessu helvíti. Það var ekki hægt að fara á
sjó til að veiða í matinn og fuglinn var þræl-
styggur.
– Urðuð þið vör við ísbirni?
– Það kom einn sem við drápum í lok sjöunda
áratugarins. Strákurinn okkar fann hann, rakst
á hann í brekkunum þegar hann var að reka
kindur úr fjárhúsunum. Þá var hann sjö ára.
Þegar hann kom hlaupandi til mín hafði ég séð
neðan úr fjárhúsum hvað var á seyði. Ég hélt
reyndar fyrst að þetta væri hvítur hestur, enda
einn slíkur í eyjunni. Sonur minn reyndi að fela
sig á bakvið þúfu á meðan ærnar hlupu í sveig
upp fyrir bjarndýrið. En það var ekki að veiða.
Þegar sonur minn var kominn fór ég niður í
hús við bryggjuna, þar sem verið var að meta
saltfisk. Ég sagði mönnum að hætta því og
sækja bestu skotvopnin sín. Þeir trúðu mér ekki
fyrst en komu út á stéttina. Þá sást í op þar sem
björninn var að enda við að grafa sig á kaf í
snjóinn. Þegar við fórum að honum kom hann
með hausinn í gatið og flýði þegar skotið var á
hann með riffli. Við hlupum upp fyrir, hröktum
hann að girðingu, skutum hann þrír sem kom-
um fyrst að honum og drápum hann strax.
Hann var svo sendur til Danmerkur, þar sem
hann var stoppaður upp, og keyptur til Byggða-
safnsins á Húsavík fyrir tilstuðlan bæjarstjór-
ans, Björns Friðfinnssonar. Þetta er fallegur
bangsi, fullorðið karldýr, sem 35 þúsund krónur
fengust fyrir. Guðlaugur Óli sonur okkar fékk 5
þúsund og 30 þúsund fóru í byggingu félags-
heimilisins.
Þorlákur er ánægður með hvernig ræst hefur
úr samgöngumálum til og frá Grímsey í seinni
tíð.
– Það eru skipaferðir þrisvar í viku og þær
falla varla nokkurn tíma niður, nema í brjáluðu
veðri. Svo er áætlunarflug þrisvar í viku og oft-
ar yfir sumarið. Ég er hæstánægður með þetta!
Þetta er hið besta mál og prýðilega búandi við
þetta. Svo er rafmagn fyrir löngu allan sólar-
hringinn, vatnsveita, símasamband og farsíma-
samband, sjónvarp og fleira, þannig að ég
kvarta ekki. Öðru nær!
Hann fylgir gestum út í garð og sólin er dreg-
in í fulla stöng.
– Þetta er dæmigert Grímseyjarveður, segir
hann brosandi. Það er alltaf gott veður í Gríms-
ey, – bara misgott.
Mikið paufast í myrkrinu
Pétur Blöndal
ræðir við Þorlák Sigurðsson
Morgunblaðið/ÞÖK
Sestur í helgan stein „Ég hugsaði mér líka að gera minna – verða latari,“ segir Þorlákur Sigurðsson.
pebl@mbl.is
Af hverju eru allar almennings-
laugar svona kaldar – mér er
spurn? Vita ráðamenn ekki að
fimmti hver Ís-
lendingur er með
gigt og það að
vera kalt er eitt
það alversta sem
hendir gigt-
arfólk?
Ég hef stund-
um spurt af
hverju hinar og
þessar laugar séu
svona kaldar og fengið þau svör að
það sé vegna þeirra sem æfa þar
sund fyrir keppnir. Varla geta allar
laugar verið hannaðar bara fyrir
keppnisfólk. Ef svo er finnst mér
það ansi mikið óréttlæti, hvers eiga
þeir að gjalda sem vilja gjarnan
synda en treysta sér ekki til að haf-
ast við ofan í skítköldu vatni sem
ekki er einu sinni hægt að synda sér
til hita í þótt maður hamist í líf og
blóð við sundið. Gigtveikt fólk borg-
ar sína skatta og á rétt á að um
þarfir þess sé hugsað hvað sund-
laugar varðar.
Það er vitað að sund og leikfimi í
vatni er mjög heilsusamlegt fyrir þá
sem eru með bólgna liði vegna liða-
gigtar, stífa vöðva vegna vöðva-
bólgu eða með taugagigt á hinum
aðskiljanlegustu stöðum í kroppn-
um. En fólk sem svona er komið
fyrir hefur ekkert gott af því að
svamla um í köldu vatni, þvert á
móti eykur það á bólgurnar sem
fyrir eru og þar með þjáningar
þessa fólks.
Það sést yfirleitt ekki á fólki að
það sé með gigt, nema þá í verstu
köstunum – þegar þjáningin end-
urspeglast í augunum eða ef fólk er
með alvarlega gigtsjúkdóma sem
eyðileggja liði og fleira í lík-
amanum. En þótt einkennin séu yf-
irleitt ekki augljós sýna rannsóknir
að mjög stór hópur fólks þjáist af
einhvers konar gigt einhvern tíma á
ævinni, allt að fimmti hver Íslend-
ingur, sem fyrr sagði.
Mér fyndist eðlilegt að við hönn-
un sundlauga sé tekið tillit til þess-
arar staðreyndar og einhverjar
laugar á höfuðborgarsvæðinu og
víðar séu hafðar um eða yfir 30
gráður. Það munar svo mikið um
hverja hitagráðuna fyrir þá gigt-
sjúku. Innilaugar væru einkum til-
valdar til að hafa með umræddu
hitastigi. Heitir nuddpottar full-
komna svo aðstöðuna. Ég beini
þeim tilmælum til ráðamanna að
sest verði yfir þetta mál og fundnar
heppilegar laugar fyrir gigtarfólk
og þær hafðar 30 gráður eða þar yf-
ir til þess að gigtarfólkið geti sér að
meinalausu stundað sund eins og
aðrir íbúar þessa lands. Það er al-
veg nóg að vera svo óheppinn að
erfa gigtargen þó ekki bætist við að
þeim hinum sömu sé gert ógerlegt
að synda fyrir kulda sakir. Ég legg
til að ráðamenn í þessum málum
ráðfæri sig við Gigtarfélagið eða þá
gigtarlækni til þess að staðið verði
rétt að því að hita upp laugar svo
þær henti vel gigtarsjúklingum. Ég
vona líka að sem fyrst verið hugað
að þessu máli, vetur fer í hönd og
þá er fátt um fína drætti hjá gigt-
arsjúklingum sem vilja synda sér til
heilsubótar.
Þjóðlífsþankar | Má ekki bæta hér úr?
Heit laug óskast!
eftir Guðrúnu
Guðlaugsdóttur