Morgunblaðið - 09.12.2007, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 9. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
»Eins og ég sagði áður viðsvipuð tækifæri, þá horfi ég
aldrei í baksýnisspegilinn. Hann
er bara ekki til.
Hannes Smárason , eftir að hann hætti sem
forstjóri FL Group og tók sæti í stjórn fé-
lagsins um leið og forsvarsmenn Baugs
Group ákváðu að auka hlutafé sitt í FL
Group um allt að 67 milljarða króna.
» Tilfinningaleg fátækt er aðaukast, þeir sem búa við lök-
ustu kjörin upplifa sig svo van-
máttuga, því velmegunin er aug-
lýst upp í samfélaginu og
kröfurnar.
Vilborg Oddsdóttir , félagsráðgjafi hjá
Hjálparstarfi kirkjunnar.
» Þetta er einhver skógarferðsem við vitum ekki hvar
endar.
Þórarinn Tyrfingsson , yfirlæknir á Vogi,
um minnisblað sem formaður samninga-
nefndar heilbrigðisráðherra lagði fram á
fundi með forsvarsmönnum SÁÁ og felur
að mati Þórarins í sér kostnaðarauka fyrir
sjúklinga.
» Þetta gæðir tilveruna meirilitadýrð og gleði.
Freyja Haraldsdóttir þegar hún fékk
Hvatningarverðlaun Öryrkjabandalags
Íslands í flokki einstaklinga.
»Menn ganga í bandalag meðallskonar viðbjóði án þess
kannski að vera vondir, það er
bara svo auðvelt að láta reka á
reiðanum.
Georg Viðar Björnsson , sem ungur var
vistaðar á Breiðavík, í pallborðsumræðum
eftir sýningu myndarinnar Syndir feðr-
anna.
»Núna treysti ég engum út-gefanda betur en mér.
Aðalsteinn Ásberg Sigurðsson , ljóðskáld
og tónlistarmaður, sem sem hefur rekið
forlagið Dimmu í nokkur ár.
Ummæli vikunnar
Mómtæli Á Taívan var mótmælt til að þrýsta á loftslagsfundinn í Balí, sem
á að marka framhald Kýótó. Einn mótmælandi setti upp hjálm með dauð-
um greinum til að minna á hættuna af útblæstri gróðurhúsalofttegunda.
Reuters
Erlent | Á Spáni hafa verið sett lög til að stöðva dýrkun á Franco, en er slík löggjöf holl lýðræðinu?
Tónlist | Hljómsveitin Led Zeppelin olli straumhvörfum í rokktónlist. Á morgun kemur hún saman á nýjan leik.
Knattspyrna | Gengi Tottenham Hotspur hefur ekki verið í samræmi við væntingar og liðið þykir leika undir getu.
VIKUSPEGILL»
Eftir Ian Buruma
New York
Spænska þingið samþykkti í októberlöggjöf um sögulegt minni. Þar erkveðið á um bann við fundum og minn-isvörðum til heiðurs einræðisherran-
um Francisco Franco heitnum. Falangista-
stjórn hans verður opinberlega fordæmd og
fórnarlömb hennar heiðruð.
Setja má fram trúverðugar ástæður fyrir
setningu slíkra laga. Fjöldi manns, sem fasistar
myrtu í borgarastyrjöldinni á Spáni, liggur í
fjöldagröfum án þess að nokkur minnist þeirra.
Enn má finna ákveðna fortíðarþrá lengst til
hægri eftir einræðisstjórn Francos. Fyrr á
þessu ári safnaðist fólk saman við gröf hans og
kyrjaði „Við unnum borgarastríðið!“ Um leið
voru sósíalistar og útlendingar úthrópaðir, sér-
staklega múslímar. Ætla mætti að þetta væri
næg ástæða fyrir José Luis Rodríguez Zapa-
tero forsætisráðherra til að nota lögin í því
skyni að reka út djöfla Francos í þágu heil-
brigðis lýðræðisins.
Löggjöf getur hins vegar verið bitlaust vopn
í viðureigninni við söguna. Umræða um söguna
verður ekki óleyfileg á Spáni, en það gæti
meira að segja verið of langt gengið að banna
athafnir til að halda upp á fortíðina. Löngunin
til að stjórna bæði fortíðinni og samtíðinni er
vitaskuld nokkuð, sem einræðisríki eiga sam-
eiginlegt. Þetta er hægt að gera með staðlaus-
um áróðri, afbökun sannleikans eða yfirhylm-
ingu staðreynda. Hver sá sem nefnir atburðina
á Torgi hins himneska friðar (og mörgum öðr-
um stöðum) í Kína í júní 1989 hafnar áður en
langt um líður í fremur harkalegum faðmi ör-
yggislögreglu ríkisins. Reyndar er margt af því
sem gerðist í stjórnartíð Maós formanns enn
ekki rætt.
Opin sár fortíðarinnar
Spánn er hins vegar lýðræðisríki. Stundum
eru sár fortíðarinnar enn svo opin að meira að
segja lýðræðisstjórnir knýja vísvitandi á um
þögn til þess að hlúa að einingu. Þegar Charles
de Gaulle blés nýju lífi í franska lýðveldið eftir
síðari heimsstyrjöld hunsaði hann sögu Vichy-
stjórnarinnar og samvinnu Frakka við nasista
og lét eins og allir franskir borgarar hefðu ver-
ið fyrirmyndar föðurlandsvinir og lýðveldis-
sinnar.
Frásagnir, sem voru nær sannleikanum, til
dæmis framúrskarandi heimildarmynd Mar-
cels Ophuls, Sorgin og vorkunnin, frá 1968 voru
litnar hornauga, svo ekki sé meira sagt. Kvik-
mynd Ophuls var ekki sýnd í franska ríkissjón-
varpinu fyrr en 1981. Spánverjar hafa líka farið
mjög varfærnum höndum um sögu sína frá
andláti Francos 1975.
En minninu verður ekki afneitað. Ný kyn-
slóð í Frakklandi sem fæddist eftir stríðið rauf
hina opinberu þögn með flóði af bókum og
myndum um samstarfsvilja Frakka í helförinni
og hina samstarfsfúsu stjórn í Vichy, sem á
stundum var í anda rannsóknarréttarins.
Franski sagnfræðingurinn Henri Russo kallaði
þessa nýju afstöðu „Vichy-heilkennið“.
Spánverjar virðast vera að ganga í gegnum
svipað ferli. Börn Francos eru að bæta fyrir
þögn foreldra sinna. Skyndilega er ekki hægt
að þverfóta fyrir borgarastyrjöldinni, hvort
sem það er í bókum, sjónvarpsþáttum, bíó-
myndum, fræðilegum seminörum eða nú síðast
í löggjöf landsins.
Uppgjör í Suður-Kóreu
Þetta er ekki bara evrópskt fyrirbæri og ber
því heldur ekki vitni að gerræðislegir stjórn-
arhættir séu að ryðja sér til rúms. Þvert á móti
fylgir það oft auknu lýðræði. Þegar herforingj-
ar réðu ríkjum í Suður-Kóreu var ekki minnst á
samstarf Kóreumanna við hina japönsku ný-
lenduherra á fyrri hluta tuttugustu aldar, að
hluta til vegna þess að herforingjarnir, þar á
meðal Park Chung Hee sjálfur, voru í hópi
hinna samstarfsfúsu. Nú hafa ný sannleiks- og
sáttalög Rohs Moohyuns forseta ekki bara leitt
til opinberrar umræðu um opin sár sagnfræð-
innar, heldur til þess að samverkamenn fortíð-
arinnar eru eltir uppi.
Búnir hafa verið til listar yfir fólk, sem
gegndi mikilvægu hlutverki í nýlendustjórn
Japana. Þeir ná yfir allt frá háskólaprófess-
orum til lögreglustjóra og jafnvel barna þeirra í
samræmi við þá speki Konfúsíusar að fjölskyld-
ur beri ábyrgð á framferði einstakra fjöl-
skyldumeðlima. Sú staðreynd að margir fjöl-
skyldumeðlimir, þar á meðal dóttir Parks
Chungs Hees, Geon-hye, styður Íhaldsflokk-
inn, sem er í stjórnarandstöðu, er ekki talin til-
viljun.
Það að ljúka upp dyrunum að fortíðinni
þannig að almenningur geti farið ofan í saum-
ana á henni er hluti af því að viðhalda hinu opna
samfélagi. En þegar ríkisstjórnir fara af stað
getur sagan hæglega orðið að vopni til að beita
gegn pólitískum andstæðingum og þar með
orðið jafn skaðleg og að banna sagnfræðilegar
rannsóknir. Það er ærin ástæða til að láta deil-
ur um sagnfræði rithöfundum, blaðamönnum,
kvikmyndagerðarmönnum og sagnfræðingum
eftir.
Eru afskipti stjórnvalda réttlætanleg?
Afskipti stjórnvalda er aðeins réttlætanleg í
mjög takmörkuðum skilningi. Mörg lönd setja
lög til að koma í veg fyrir að fólk hvetji aðra til
að fremja ofbeldisverk, þótt sum gangi lengra.
Til dæmis eru hugmyndafræði og tákn nasista
bönnuð í Þýskalandi og Austurríki og afneitun
helfararinnar telst glæpur í þrettán löndum,
þar á meðal Frakklandi, Póllandi og Belgíu. Í
fyrra kom einnig fram í Frakklandi frumvarp
um að banna afneitun þjóðarmorðs Armena.
En þótt ýtrasta varkárni sé stundum skilj-
anleg, getur verið að ekki sé skynsamlegt, sem
almennt lögmál, að líta svo á að banna eigi
ógeðfelldar eða einfaldlega sérviskulegar skoð-
anir á fortíðinni. Það að banna tilteknar skoð-
anir, sama hvað þær eru afbrigðilegar, hefur
það í för með sér að talsmenn þeirra eru settir á
stall andófsmanna. Í liðnum mánuði varð
breski rithöfundurinn David Irving, sem settur
var í fangelsi í Austurríki fyrir að afneita hel-
förinni, þess undarlega heiðurs aðnjótandi að
verja málfrelsi í umræðum í Oxford.
Þótt borgarastyrjöldin á Spáni hafi ekki ver-
ið neitt í líkingu við helförina má finna svigrúm
til túlkunar í beiskri sögu hennar. Sannleik-
urinn verður aðeins kallaður fram ef fólk hefur
frelsi til að leita hans. Margt hugrakkt fólk hef-
ur hætt lífi sínu – og glatað – til að verja það
frelsi. Það er rétt hjá lýðræðisríki að afneita
einræði og nýju lögin á Spáni eru orðuð með
varfærnislegum hætti, en betra væri að fólk
nyti frelsis til að hampa pólitískum skoðunum
sínum, jafnvel þótt þær séu ógeðfelldar, vegna
þess að lagaboð hlúa ekki að frjálsri hugsun,
þau hefta hana.
Lagaboð og söguskoðanir
Spánverjar hafa sett lög sem kveða á um að ekki megi heiðra einræðisstjórn Francos  Sagan er við-
kvæmt viðfangsefni og lætur illa að stjórn  Er lýðræðisríkjum hollt að lögbinda söguskoðanir?
Reuters
Bannað tákn Maður með fána með mynd af erni Jóhannesar skírara fyrir utan kirkju í Valle de los Caidos. Örninn er tákn um tíma Francos og í
kirkjunni fór fram minningarathöfn um einræðisherrann fyrrverandi. Arnartáknið verður bannað þegar ný löggjöf tekur gildi á Spáni.
ERLENT»
Í HNOTSKURN
»Francisco Paulino Hermenegildo Teó-dulo Franco Bahamonde fór fyrir þjóð-
ernissinnum í borgarastyrjöldinni, sem
stóð á Spáni frá 1936 til 1939.
»Ódæðisverk voru framin á báða bóga íborgarastyrjöldinni, en aftökur stjórn-
ar Francos á tugum þúsunda andstæðinga
hans sem haldið var áfram eftir að stríðinu
lauk þykja hans mesti glæpur.
»Þegar heimsstyrjöldinni síðari laukfékk Franco stimpilinn síðasti fasíski
einræðisherrann og var illa þokkaður.
»Franco lét af embætti forsætisráðherraSpánar árið 1973, en gegndi stöðu
þj́óðarleiðtoga til dauðadags 1975.
»Franco ákvað 1969 að Jóhann Karlprins skyldi verða arftaki sinn. Eftir að
Jóhann Karl varð Spánarkonungur hófst
hann handa við að afnema einræðið og
þremur árum síðar var komið á lýðræði.
Höfundur er prófessor í lýðræði, mannréttindum
og blaðamennsku við Bard College. Nýjasta bók
hans heitir Murder in Amsterdam: The Death of
Theo Van Gogh and the Limits of Tolerance.
©Project Syndicate.