Morgunblaðið - 09.12.2007, Síða 58

58 SUNNUDAGUR 9. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
L
öngum hafa ævintýr-
in verið órjúf-
anlegur hluti af arf-
leifð Þjóðverja. Þar
sem siðurinn um
jólatréð er upprunninn í Þýska-
landi á jólatrésskrautið einnig
rætur sínar að rekja þangað.
Vagga glerjólatrésskrautsins er
í Suður–Þýskalandi og þar hefur
skrautið verið munnblásið og
handmálað í meira en heila öld.
Glerkúlurnar eru til í ótrúlega
mörgum gerðum en það er ekki
á allra vitorði að allar hafa þær
sína ákveðnu merkingu.
Bjalla: Táknar gleði jólanna.
Með þeim eru jólin hringd inn
og sagt er að bjöllur hafi hringt
þegar Jesús fæddist.
Harmonikka: Margir gömlu
glerblástursmannanna spiluðu á
harmonikku. Þeir lærðu að spila
eftir eyranu og hljóðfærin
gengu síðan mann fram af
manni, oft innan sömu fjöl-
skyldu.
Kaffikönnur: Merki gestrisni
og hefðbundin gjöf til gestgjafa.
Matarkörfur: Ímynd þeirrar
gnægtar og kærleiks sem við
óskum hvert öðru um jólin.
Kanínur: Kanínur eru stygg
og viðkvæm dýr og eru ekki vel
búnar frá náttúrunnar hendi til
að verja sig. Þær tákna mann-
inn og trú hans á miskunn Guðs
og traust hans á öðrum, ósk um
leiðsögn, vernd og kærleik.
Fiskur: Hefðbundinn jólamat-
ur Þjóðverja og tákn krist-
indóms.
Fuglar: Tákn hamingju og
gleði og talin nauðsynleg á jóla-
tréð.
Fuglshreiður: Lukkutákn.
Sagan segir að sá sem finnur
fuglshreiður í jólatré sínu verði
gæfumaður.
Hús: Glerblásturmenn sóttu
stundum fyrirmyndir í sitt dag-
lega líf. Húsin eru gott dæmi
um það, sennilega endurgerðir
af þeirra eigin húsum sem stóðu
langt inn í skógi vöxnum dölum
Þýskalands.
Sveppir: Sveppir tákna dul-
armátt náttúrunnar og það þótti
gæfumerki að finna svepp í
skóginum. Og ennþá betra að
finna tvo samvaxna. Þeir sem
hengja sveppakúlur á tré sitt
votta með því náttúrunni og
leyndardómur hennar virðingu
sína.
Maríuhænur: Eitt sinn áttu
vínbændur í vandræðum með
lirfur sem átu vínviðinn þeirra.
Þeir báðu Maríu mey um hjálp
og allt í einu fylltust akrarnir af
rauðum bjöllum sem átu lirf-
urnar. Bændurnir trúðu því að
María mey hefði sent bjöllurnar
og létu þær heita í höfuðið á
henni. Maríuhænukúlur eru
lukkugripir.
Sótarar: Snerting sótarans er
gæfumerki. Kúlan færir þeim
lán og velgengni sem hengir
hana á tré sitt.
Stjarna: Tákn trúar og leið-
sagnar og hinna sönnu töfra
himnanna.
Englar: Milliliðir Guðs og
mannkyns. Merkja hreinleika,
frið og kærleik.
Trúðar: Tákn gleði og
skemmtunar.
…
Gulrót: Var eitt sinn gefin
hverri brúði. Gulrótin átti að
færa henni lán og létta henni
verkin í eldhúsinu.
Vínberjaklasi: Tákn vináttu.
Gúrkan: Sérstök skreyting-
arhefð. Jólatréð var skreytt í
stássstofunni og gúrkan hengd á
það. Þegar börnunum var hleypt
inn í stofuna kepptust þau um
að vera fyrst til að koma auga á
hana og sá heppni fékk aukagjöf
frá heilögum Nikulási.
Eikartrésakarn: Tákn umönn-
unar og þess hve lítil sál getur
orðið að stórri ef hún vex upp í
ást og kærleika. Líka tákn um
endurfæðingu lífsins eins og hún
birtist í komu Jesúbarnsins.
Könglar: Þar sem könglar
vaxa á furu- og grenitrjám eru
þeir sjálfsagt jólatrésskraut. Í
Þýskalandi eru þeir líka tákn
frjósemi og móðurkærleika.
Túlípanar: Gæfi ungi mað-
urinn ástinni sinni rauðan túl-
ípana var það til merkis um hina
fullkomnu ást sem hann bar til
hennar. Tákn vonar, ástríðu og
kærleiks.
Rósir: Tjá ást og kærleik og
eru líka tákn fegurðarinnar.
Heilagur Nikulás: Nikulás var
góður og örlátur maður og sag-
an segir að hann hafi komið
fólki til bjargar með kraftaverk-
um. Hann hafði sérstakt dálæti
á börnum og ameríski jólasvein-
inn „Santa Claus“ er í raun
Nikulás í rauðum klæðum.
Hnetubrjótar: Venjulega í
einkennisbúningum hermanna.
Notaðir til að kenna börnum að
ekkert í lífinu fæst án fyr-
irhafnar. Þýskt máltæki segir
„Gott gibt die Nüsse aber knac-
ken müss man sie selbst“, eða
„Guð gefur okkur hneturnar en
við verðum að brjóta þær sjálf.“
…
Englahár: Rúmensk þjóðsaga
segir að fátæk bændahjón hafi
sett upp jólatré í húsi sínu en
ekki haft efni á að skreyta það.
Á jólanótt spann könguló vef um
allt tréð og þegar heimilisfólkið
vaknaði morguninn eftir stirndi
fallega á það.
Jólatré: Máttur sígrænna
trjáa þótti mikill. Að þau skyldu
ekki fella barrið þegar allt ann-
að í skóginum lagðist í dvala var
yfirnáttúrulegt. Sigur náttúr-
unnar yfir myrkri og kulda var
óumdeilanlegur.
Skrautið
á jólatrénu
sigurdur.aegisson@kirkjan.is
Í augum kristinna
er bara ein ljóss-
ins hátíð, en venj-
ur þess tíma eru
afar ólíkar frá
einu landi til ann-
ars og áhugavert
getur verið að skoða þá hluti og bera saman við
okkar. Sigurður Ægisson leit inn á www.jola-
husid.is og þar gaf t.d. að líta eftirfarandi fróð-
leik um jólatrésskraut.
HUGVEKJA
✝ Elísabet Guð-mundsdóttir
fæddist í Flatey á
Skjálfanda 8. mars
1929. Hún andaðist
á Dvalarheimilinu
Hlíð á Akureyri 22.
nóvember síðastlið-
inn. Foreldrar
hennar voru Guð-
mundur Jónasson,
útvegsbóndi í Útibæ
í Flatey, f. 12.10.
1886, d. 13.9. 1958,
og kona hans, Þur-
íður Elísa Páls-
dóttir, húsmóðir frá Brettings-
stöðum, f. 26.2. 1889, d. 8.1. 1943.
Börn þeirra og systkini Elísabetar
eru: Gunnar, f. 10.10. 1912, d. 5.2.
1989, Emilía, f. 7.10. 1913, d. 12.2.
1999, Sigurbjörg, f. 12.11. 1914,
Ólöf, f. 10.3. 1918, d. 5.9. 2002,
Páll Bernharð, f. 30.12. 1919,
Hallgrímur, f. 6.2. 1921, Júlíana, f.
30.8. 1923, Örn, f. 3.10. 1924, d.
31.7. 2007, Jónas, f. 6.2. 1926, Þor-
steinn, f. 15.12. 1927, Gísli, f.
17.11. 1930, og Vilhjálmur, f.
27.11. 1932, d. 17.8. 2002. Fjögur
börn Guðmundar og Þuríðar Elísu
dóu í frumbernsku 1917 til 1922.
Elísabet giftist 15.9. 1953 Vig-
fúsi Björnssyni, bókbandsmeist-
ara og rithöfundi, f. 20.1. 1927.
Foreldrar hans voru séra Björn O.
Björnsson, f. 21.1. 1895, d. 29.9.
1975, og kona hans, Guðríður Vig-
Una Guðríður og Ása Elísabet. 7)
María Björg, f. 14.1. 1966. Maki
Guðmundur Magnússon. Börn
þeirra eru tvíburarnir Pétur og
Guðmundur Karl og dóttirin El-
ísabet.
Elísabet ólst upp hjá foreldrum
sínum og 12 systkinum í Útibæ í
Flatey. Árið 1943 dó móðir henn-
ar Þuríður Elísa og urðu þá breyt-
ingar á högum Elísabetar. Fjöl-
skyldan fluttist til Húsavíkur þar
sem Guðmundur faðir hennar
reisti þeim hús þar sem þá hét
Hringbraut 7. Frá 1945 til ’47
stundaði Elísabet nám við Alþýðu-
skóla Þingeyinga á Laugum. Eftir
Laugadvölina lá leiðin til Reykja-
víkur áður en hún hélt aftur norð-
ur og innritaðist í Húsmæðraskól-
ann á Akureyri 1949. Þaðan í frá
varð Akureyri heimabær Elísabet-
ar, þar kynntist hún manni sínum,
Vigfúsi Björnssyni. Að frátöldum
tveimur elstu börnunum eru öll
börn Elísabetar og Vigfúsar fædd
á Akureyri, þar ólust þau öll upp,
þar reistu þau hjón sér einbýlis-
hús í Ásabyggð 10 og þar áttu þau
og börn þeirra sér heimili í 40 ár.
Þegar um hægðist í Ásabyggðinni
um miðjan 8. áratuginn hóf El-
ísabet störf við Fjórðungssjúkra-
húsið á Akureyri og seinna við
Dvalarheimilið Hlíð. Eftir að
heilsu Elísabetar hrakaði á fyrstu
árum nýrrar aldar lá leið hennar
aftur á Dvalarheimilið Hlíð. Þar
andaðist hún aðfaranótt 22. nóv-
ember síðastliðinn.
Útför Elísabetar Guðmunds-
dóttur var gerð frá Höfðakapellu
29. nóvember, í kyrrþey að henn-
ar ósk.
fúsdóttir húsmóðir
frá Flögu í Skaft-
ártungu, f. 2.6. 1901,
d. 12.4. 1973. El-
ísabet og Vigfús
eignuðust sjö börn.
Þau eru: 1) Ingibjörg
Ragnheiður, f. 15.9.
1952. Maki Sófus
Guðjónsson. Börn
þeirra eru Guð-
mundur Björn og Ás-
gerður Arna, unnusti
Einar Árnason. 2)
Björn, f. 28.5. 1955.
Maki Guðrún María
Kristinsdóttir. Börn þeirra eru a)
Vigfús, sambýliskona Guðlaug
Þóra Stefánsdóttir, sonur þeirra
Stefán Björn, b) Kristinn og c)
Sigurbjörg. 3) Guðríður Elísa, f.
9.9. 1956. Maki Jón Þór Sverr-
isson. Börn þeirra eru: a) Elísabet,
sambýlismaður Bjarni Gaukur
Sigurðsson, börn þeirra eru Bríet
og Þór Óli. b) Sverrir, sambýlis-
kona Kristín Inga Pálsdóttir, dæt-
ur þeirra Guðríður og Anna Lóa.
c) Hrafnhildur Aðalheiður, unn-
usti Óli Þór Birgisson. 4) Hrafn-
hildur, f. 31.7. 1958. Maki Daníel
Þorsteinsson. Börn þeirra eru
María Hjelm, Þorgerður og Odd-
ur. 5) Arna Emilía, f. 1.10. 1961.
Maki Kristján Árnason, dóttir
þeirra Nanna. 6.) Sigríður Rann-
veig, f. 12.5. 1963. Maki Guð-
mundur Sigþórsson. Dætur þeirra
Ég kveð þig, hugann heillar minning blíð,
hjartans þakkir fyrir liðna tíð,
lifðu sæl á ljóssins friðar strönd,
leiði sjálfur Drottinn þig við hönd.
(Guðrún Jóhannsdóttir.)
Ég ætla að minnast tengdamóður
minnar með fáeinum orðum, en hún
kvaddi þennan heim 22. nóvember sl.
eftir erfið veikindi.
Það eru liðin 35 ár síðan ég kom í
fyrsta skipti inn á heimili þeirra El-
ísabetar og Vigfúsar í Ásabyggðinni
fyrir norðan með Ingibjörgu Ragn-
heiði um það leyti sem við fórum að
stinga saman nefjum. Tóku þau mér
með opnum örmum og hefur hlýja og
vinátta þeirra verið mér ómetanleg
og fyrir það er ég þakklátur. Elísa-
bet var mjög lifandi persóna, glað-
lynd og hafði sterka réttlætiskennd
og var heil í sínum skoðunum. Hún
var orðheppin með eindæmum og
skemmtileg. Ekki hef ég hitt aðra
manneskju sem kunni eins mikið af
ljóðum og lausavísum og kunni vel
með þær að fara. Ekki má gleyma
fagurbókmenntunum sem Elísabet
las alla tíð og vitnaði í við mörg tæki-
færi, en þó einna helst við stóra eld-
húsborðið í Ásabyggðinni, þar sem
hún var umkringd börnum sínum, en
með þeim átti hún sínar bestu stund-
ir. Elísabet og Vigfús voru samheldin
í uppeldi barna sinna og barnalán
þeirra er einstakt.
Elísabet var ekki að gera veður út
af hlutunum, heldur hafði allt sinn
eðlilega og fallega gang. Einstakt
var að fylgjast með hrifnæmi hennar.
Hún stökk oft léttum sporum út á
tröppur í Ásabyggðinni, og til að
gera hvað? Jú, það var himinninn,
tákn alls þess sem fagurt var í huga
Elísabetar. Það voru litbrigðin, sólin,
stjörnurnar og síðast en ekki síst
tunglið, sem áttu hug hennar. Einu
skemmtilegu verð ég að segja frá.
Ferð var farin út í Flatey á Skjálf-
anda fyrir nokkrum árum síðan á fal-
legum sumardegi. Hún hafði ekki
komið í eyjuna í sennilega ein 53 ár.
Siglt var frá Húsavík með Gunnari
frænda hennar. Þegar komið var á
áfangastað vildi hún fara beint upp í
Útibæ, en þar fæddist Elísabet. Þar
tók á móti henni Hólmdís, mágkona
hennar, og annað frændfólk. Fóru
þau inn í eldhús og settust niður til að
spjalla og fá sér kaffisopa. Að heim-
sókn lokinni mátti skynja á tali henn-
ar að hún hefði verið í eyjunni fyrir
örstuttu síðan en ekki 53 árum. Þetta
þótti mér fallegt.
Síðustu ár hafa verið Elísabetu
erfið. Það átti ekki við þessa spor-
léttu konu að vera á sjúkraheimili
rúmliggjandi. Ég þakka tengdamóð-
ur minni fyrir samfylgdina og votta
Vigfúsi og fjölskyldu samúð mína.
Sófus Guðjónsson.
Ég kynntist Elísabetu fyrst þegar
hún var hálffimmtug og ég á átjánda
ári. Elísabet stóð þá fyrir níu manna
heimili og gott betur, eftir að tengda-
börn fóru að venja komur sínar í Ása-
byggðina. Ég var vinkona einkason-
arins á heimilinu. Milli þeirra
mæðgina ríkti mikill kærleikur og
umburðarlyndi. Eins og að líkum
lætur bar hún mikla umhyggju fyrir
syninum og velferð hans. Reyndar
átti Elísabet mjög sérstakt samband
við börn sín öll, sem mest líktist vin-
áttu í jafningjahópi.
Mér er minnisstætt þegar ég kom
á heimilið í fyrsta skipti. Mér var
boðið til stofu, yngri systurnar komu
og heilsuðu mér með handabandi,
gott ef Sigga og Maja hneigðu sig
ekki fyrir þessari vinkonu bróður
síns. Ég hafði varla séð alúðlegri
börn, ef nokkurn tíma.
Elísabet bauð upp á kaffi og smá-
kökur eins og ég væri alvörugestur.
Húsbóndinn spurði mig eins og ann-
ars, svo vandræðalegar þagnir urðu
færri en ella hefði orðið vegna al-
mennrar feimni.
Ekki veit ég hvað Elísabetu þótti
um að sonurinn byndist svo snemma.
Hitt er víst að ekki varð aftur snúið
og á næstu árum kynntumst við El-
ísabet vel.
Hún var þá hraust, hnarreist og
létt á fæti. Það kom sér vel að vera
sporlétt því snúningarnir voru marg-
ir. Störfum sínum í þágu fjölskyld-
unnar sinnti hún af alúð og með léttri
lund, því hláturmild var hún og átti
auðvelt með að sjá það spaugilega í
amstri dagsins. Yfir flestar uppá-
komur átti hún vel valið orðtak, sumt
af þeim áreiðanlega lært í uppvext-
inum í Flatey. Oft greip hún til þess
að hafa yfir stöku, kvæði, eða fara
með kvæðabálk sem hæfði atvikinu.
Elísabet var margfróð kona, minnug
á fyrri tíðar verklag og daglegt líf við
sjávarsíðuna, vel lesin og gangandi
ljóðabók að auki.
Þegar um hægðist hjá henni hafði
hún gaman af að rifja upp minning-
arnar frá æskuárunum. Eða að
minnsta kosti þótti okkur Birni gam-
an að heyra hana segja frá, og spurð-
um hana margs þegar tækifæri var
til. Seinni árin, meðan heilsan entist,
greip Elísabet oft í handavinnu. Það
var reyndar ekki nýtt, því hún var
húsmæðraskólagengin og kunni
margt fyrir sér í höndunum. En á
efri árum prjónaði hún sokka á litla
og stóra fætur, afkomendurnir voru
orðnir margir og á ýmsum aldri og
Elísabet var veglynd og vildi gleðja
sína. Hún saumaði líka út litlar
krosssaumsmyndir beint úr hug-
skotinu, án fyrirmynda. Í okkar eigu
er lítil mynd af burstabæ, og önnur
af rauðu hjarta. Það minnir okkur á
óendanlega væntumþykju sem hún
sýndi afkomendum sínum og tengda-
börnum.
Ég þakka Elísabetu fyrir sanna
vináttu sem hún sýndi mér þau ár
sem við höfum átt sameið. Börnin
mín eru þakklát fyrir að hafa átt svo
góða ömmu. Sigurbjörg dóttir okkar
Björns fékk að kynnast ömmu sinni
og eiga með henni góða daga áður en
vanheilsa tók að sækja á Elísabetu.
Hún minnist þeirra daga með bros á
vör, því þær náðu vel saman stelp-
urnar þótt önnur væri sex en hin vel
á sjötugsaldri.
Minningin um Elísabetu verður til
þess að vekja bros og hlýju, þegar
fram líða stundir.
Guðrún María Kristinsdóttir.
Sortnar þú, ský
suðrinu í
og síga brúnir lætur.
Eitthvað að þér
eins og að mér
amar, ég sé þú grætur.
Þetta brot úr ljóði Jóns Thorodd-
sens leið af vörum Elísabetar,
tengdamóður minnar, fyrir nokkrum
misserum, er hún horfði út um
glugga Dvalarheimilisins Hlíðar þar
sem hún dvaldi síðustu árin og horfði
á óveðursský hrannast upp á norð-
urhimni á björtum og fögrum vetr-
ardegi. Í þessari samlíkingu lýsir
hún líðan sinni, sem hafði farið
versnandi, sem sortnandi skýi. Slík-
ar stemningslýsingar voru svo ein-
kennandi fyrir Betu, rétt ljóð á rétt-
um stað, á réttri stund og allir skildu
allt.
Nú á kveðjustund langar mig að
minnast tengdamóður minnar með
nokkrum orðum. Kynni okkar hófust
fyrir rúmum þrjátíu árum, þegar ég
kom í fyrsta sinn á heimili þeirra
hjóna, Betu og Vidda eins og þau
voru kölluð af fjölskyldu og vinum.
Mér var strax tekið af alúð og hlýju
og með okkur tókst vinátta sem aldr-
ei hefur borið skugga á.
Eftir að Beta og Viddi giftust helg-
aði hún sig sínum stóra barnahópi og
heimili. Það hefur verið mikið verk
og oft vanþakklátt. Ekki var spurt á
þessum tíma um aðra framtíðar-
Elísabet
Guðmundsdóttir