Morgunblaðið - 09.12.2007, Blaðsíða 31

mjög miklar vetrarsíldveiðar. Hann
fékk skip og búnað, síldarvörpur og
ætlaði að finna þessa síld – en hann
fann hana ekki. Þá voru góð ráð dýr.
Hann tók sér far til Noregs frá Aust-
fjörðum til að ræða við Norðmenn um
þetta mál. Á leiðinni þangað sagði
hann mér að honum hefði ekki orðið
svefnsamt eina nóttina og setið uppi á
bátaþilfarinu um sumarnótt 1935. Þá
fékk hann þá hugljómun að síldin
færi til Noregs til að hrygna. Hann sá
fyrir sér straumakerfið og hvernig
síldin gæti nýtt sér það og komið svo
aftur til baka til Norðurlands á sumr-
in. Þetta var byltingarkennd hug-
mynd sem enginn tók þá trúarlega.
Þessi kenning Árna var ekki viður-
kennd fyrr en farið var að merkja
síldina. Allar merkingartilraunir á
síld höfðu mistekist fram til þessa í
Evrópu en hann vissi að Bandaríkja-
menn voru þá farnir að merkja síld
með þónokkrum árangri. Árni dreif
sig 1944 til austurstrandar Banda-
ríkjanna til að kanna þetta. Merking-
araðferðin var þannig að litlum stál-
plötum var stungið inn í kviðarhol
síldarinnar, reynt var að hitta á mör-
inn sem liggur utan á þörmunum.
Þegar síldin var svo síðar brædd voru
settir seglar þar sem síldarmjölið fór
yfir og málmurinn varð eftir á segl-
unum. Árni kom með þessa þekkingu
heim og í stríðslok náði hann samn-
ingum við Norðmenn um að hefja
þessar merkingar. Hann kom með 10
þúsund merki með sér.
Farið var að merkja 1948 og ári
síðar fannst eitt merki í Noregi.
Hvort þetta sannaði nokkuð var ekki
víst, þarna gat verið um flæking að
ræða. En svo fjölgaði merktum fisk-
um og þannig sannaðist kenning
Árna. Ég var fyrst í merkingu með
nafna mínum Magnússyni en stjórn-
aði svo merkingum á námsárum mín-
um og merkti talsvert á annað hundr-
að síldir með eigin hendi.“
Hvað varð til þess að þú ákvaðst að
fara í fiskifræði?
„Ég var alinn upp á sjó, hafði verið
mótoristi hjá föður mínum. Ég er
fæddur og uppalinn á Norðfirði og
faðir minn var skipstjóri á eigin 15
tonna bát sem hét Auðbjörg eftir
ömmu minni, sem var húsfreyja á Ill-
ugastöðum á Vatnsnesi – faðir minn
var Húnvetningur. Ég kynntist sjó-
mennsku frá fermingaraldri og verk-
un á fiski, fyrst og fremst þorski. Það
kom því ekki á óvart að hugurinn
væri við þetta. Að vísu var ekki al-
gengt að strákar austan af Norðfirði
færu í skóla en móðir mín lagði mikla
áherslu á þetta. Systur hennar tvær
urðu fljótlega ekkjur, menn þeirra og
elstu synir fóru í sjóinn. Mamma ótt-
aðist alltaf um okkur á sjónum. Henni
fannst því tryggast að koma mér í
skóla. Ég tók landspróf 1948 fyrir
austan og fór svo í Menntaskólann í
Reykjavík.
Markmiðið með skólagöngunni var
sem sagt að koma mér í land en það
þróaðist þannig að ég fékk áhuga fyr-
ir að fara í fiskifræði og talaði við
Árna Friðriksson um það. Hann hafði
hins vegar áhuga á að menn mennt-
uðu sig sem víðast til að efla hafrann-
sóknir á Íslandi. Enginn Íslendingur
hafði farið til Bretlands til að nema
fiskifræði, en þar voru menn orðnir
atkvæðamiklir, einkum í útreikn-
ingum á stofnstærðum. Árni lagði
eindregið til að ég færi til Bretlands
og skrifað var til hafrannsóknastofn-
unarinnar í Aberdeen. Þar fengust
þær upplýsingar að best væri að ég
færi í háskólann í Glasgow. Við Árni
urðum síðar nánir vinir.
Síldin atkvæðamikil
í þjóðlífinu
Síldin var á þessu árum atkvæða-
mikil í íslensku þjóðlífi. Ég var ekki á
plönum en á síldarbáti eitt sumar, þá
15 ára. Að sjálfsögðu fór ég upp í
Hvanneyrarskál – maður hafði gott af
að hreyfa sig og rölta þangað upp eft-
ir.“
En hvernig hefur samvinnunni
verið háttað hvað varðar hið nýút-
komna rit?
„Meðan Fróði var með þetta hafði
ég náið samstarf við Steinar J. Lúð-
víksson, við lásum yfir hvor hjá öðr-
um efnið okkar í þetta rit. Reynt var
að skipuleggja verkið þannig að kafl-
arnir sköruðust sem minnst þótt ekki
yrði alveg hjá slíku komist. Engir
árekstrar urðu vegna efnistakanna.“
Seinna síldarævintýrið
Seinna síldarævintýrið kom rétt
um 1960. Fram að því hafði verið
óttalegt hallæri á þessu sviði hér þótt
hún veiddist í Noregi þar sem hún
hrygndi. Á fyrri hluta 20. aldar gekk
síldin á grunnmið Norðurlands en
upp úr miðjum fimmta áratugnum
hætti hún að ganga á grunnmið og
menn vissu ekki hvar hún var. Þegar
menn svo komust að því með aðstoð
síldarleitartækja fannst hún 70 til 80
sjómílur austur af landinu en þá
höfðu menn ekki búnað til að veiða
hana. Þetta breyttist um 1960, þá
voru menn með Astic-tæki, sem þeir
tóku svo að nota til að kasta á síldar-
torfurnar. Astic er bergmálstæki sem
sendir geisla lárétt út frá skipinu og
endurvarpið kemur fram á mæli og
sýnir stefnu og fjarlægð síldartorfa
frá skipinu og síldina sem svarta
flekki. Þetta tæki er afsprengi tækis
sem bresk nefnd fann upp til að leita
uppi þýska kafbáta.
Þarna vorum við komnir með leit-
artæki, veiðarfæri og vissum að auki
hvort síldin væri í veiðanlegu formi.
Við gátum sagt fyrir með rann-
sóknum á rauðátu hvar væru mestar
veiðilíkur eftir svo og svo langan
tíma. Þetta varð grundvöllur fyrir
síðasta síldarævintýrinu sem lauk
þegar hafís lagðist yfir rauðátusvæði
sem hún hafði leitað sér æti á.“
Er von á nýju síldarævintýri?
„Það er að verða á annan hátt,
menn verða bara ekki eins mikið var-
ir við það. Síldarstofninn var kominn
niður í nokkrar síldartorfur við
Hrollaugseyjar þegar síldveiðar voru
bannaðar. Stofninn var að deyja út.
En 1971 vildi það okkur til láns að það
klaktist út frá þeim fáum síldum sem
eftir lifðu þokkalegur árgangur. Ég
tók strax þá ákvörðun að það yrði að
vernda þennan árgang svo hann gæti
hrygnt og getið af sér afkomendur.
Það varð samstaða um að hreyfa ekki
við þessari síld. Sumir sögðu að vísu
að Jakob lægi á þessu eins og ormur á
gulli og aldrei mætti veiða neitt. Eigi
að síður varð samstaðan yfirgnæfandi
og þetta lukkaðist. Síldarstofninn
náði sér upp og farið var að veiða
smávegis 1975, eða 10% af 100 þús-
und tonna stofni, sem þá var orðinn.
Það tók tíma að menn vendust því að
veiða ekki allt sem þeir náðu en nú er
stofninn orðinn um 700 þúsund tonn.“
Síldin er þinn uppáhaldsfiskur?
„Já, hún er svo spennandi. Hún
þykir duttlungafull. En þegar grannt
er skoðað hefur hún ástæðu fyrir sín-
um duttlungum. Það hefur verið
áhugavert að kynnast hegðun henn-
ar. Fiskar eru skynsamir, síldin er að
vísu forn fiskur og hefur fyrst og
fremst eðlisávísun. Þorskur er talinn
miklu gáfaðri en síld, þótt ég sé nú
ekki alveg viss um það. Þegar síldin
verður fyrir áreiti breytir hún um
hegðun og bregst við. Það gerði hún á
síldarárunum. Þegar hún var friðuð í
nokkur ár og veiðar hófust að nýju
lukkaðist hvert kast, en þegar hún fór
að venjast veiðunum, þurfti kúnstir til
að ná henni. Hún bíður í köldum sjó á
veturna og fær ekki æti, bíður eftir
vorinu, þá er hún róleg og sam-
anþjöppuð inni í fjörðum.
Okkur heppnaðist betur að ná upp
síldarstofnum okkar sem orðnir voru
svo fáliðaðir sem fyrr sagði vegna
samstöðunnar heldur en Norð-
mönnum sem ekki voru jafn stífir á
veiðitakmörkunum. Norski stofninn
var áður stærsti stofn veraldar. Al-
þjóðahafrannsóknaráðið beitti sér
mjög í þessu máli og það tókst að
vernda norsku síldina svo það kom
stór árgangur 1983, þá voru liðin 24
ár frá því síðast hafði komið slíkur ár-
gangur. Það tókst að vernda þennan
árgang í Noregi og er stofninn nú tal-
inn kominn í fyrri stærð. Þetta er lýs-
andi dæmi um hvað hægt er að gera
með samstöðu. Það verður að sýna
þolinmæði í þessum efnum.“
Er það ekki mikil sigurtilfinning að
horfa á þessi þrjú rit?
„Ekki aðeins sigurtilfinning heldur
mikið þakklæti. Við höfundarnir vor-
um orðnir mjög vondaufir um að
þetta kæmist út – ég held að ég geti
talað fyrir okkur alla. Og einnig erum
við ánægðir með hvað ritið er veglegt
og aðgengilegt. Þarna er komið heim-
ildarit sem spannar 150 ára sögu síld-
veiða og þar fá fróðleiksfúsir les-
endur svör við mörgum spurningum
varðandi þennan eftirlætisfisk. Í mín-
um huga er bæði þakklæti og léttir.“
fiskur
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. DESEMBER 2007 31
Mörkinni 6, sími 588 5518.
Opið virka daga frá kl. 10-18, laugardaga frá kl. 10-16 og sunnudaga frá kl. 13-16
• Pelskápur
• Rúskinnskápur
• Ullarkápur
• Leðurkápur
• Úlpur
• Ullarsjöl
• Hanskar og
húfur
Í jólapakkann fyrir ungu stúlkuna,
mömmuna, ömmuna og langömmuna