Náttúrufræðingurinn - 2004, Blaðsíða 3

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Loftslagsbreytingar og
LANGTÍMARANNSÓKNIR
Loftslagsbreytingar og afleiðingar þeirra
hafa mikið verið ræddar undanfarnar
vikur og mánuði í tengslum við útgáfu
alþjóðlegrar skýrslu um þetta efni, Arctic
Climate Impact Asessment eða ACIA, sem
unnin var að tilhlutan Norðurskauts-
ráðsins. Skýrslan dregur saman núverandi
þekkingu á loftslagi norðurheimskauts-
svæðisins, breytileika þess fyrr og nú, og
spáir með aðstoð loftslagslíkana fyrir um
loftslagsbreytingar út þessa öld. Jafnframt
er lagt mat á það hvaða áhrif þessar
breytingar hafa á umhverfi og náttúru
svæðisins, atvinnu og menningu íbúanna.
Um 300 vísindamenn komu að gerð
skýrslunnar sem var fjögur ár í smíðum.
ACIA-skýrslan staðfestir að loftslags-
breytingar eru þegar hafnar á norður-
slóðum og spáir því að meðalárshiti muni
hækka þar tvöfalt meira en annars staðar á
jörðinni á þessari öld. Hitabreytingamar
verða mismiklar eftir svæðum; mestar yfir
Norður-íshafinu, allt að 8-10°C, en heldur
minni í okkar heimshluta eða 3-5 °C.
Jafnframt eykst úrkoma víðast hvar um
15-20% og aðrar breytingar geta orðið á
veðurfari svo sem aukin tíðni illviðra. Af-
leiðingamar verða m.a. þær að útbreiðsla
hafíss á Norður-íshafi minnkar um a.m.k.
helming, yfirborð sjávar hækkar um 40-80
cm, barrskógabeltið færist til norðurs,
flatarmál freðmýra dregst saman um allt
að 50%, framleiðsla gróðurs á landi og í sjó
eykst, búsvæði lífvera taka stakkaskiptum,
suðlægar tegundir auka útbreiðslu sína til
norðurs á kostnað norrænna tegunda. I
stuttu máli spáir skýrslan hlýrra loftslagi á
norðurslóðum í lok þessarar aldar en
dæmi eru til um frá lokum síðasta kulda-
skeiðs ísaldar og að afleiðingamar verði
gríðarlegar fyrir vistkerfi og mannlíf á
svæðinu.
ACIA-skýrslan var kynnt á ráðstefnu í
Reykjavík í nóvember sl. Allmargir
íslenskir vísindamenn tóku virkan þátt í
ráðstefnunni með erindum og veggspjöld-
um. Hjálmar Vilhjálmsson fiskifræðingur,
aðalhöfundur fiskveiðikafla skýrslunnar,
kynnti niðurstöður varðandi fiskistofna í
norðurhöfum. Líklegt er talið að stofnar
þorsks o.fl. bolfiska og síldar eflist við 2-3ja
gráðu hlýnun sjávar, en að stofnar nor-
rænna tegunda svo sem loðnu, rækju og
grálúðu veikist. Þessar niðurstöður byggja
einkum á samanburði við það sem gerðist
á fyrri hluta 20. aldar (1925-1965) þegar
loft- og sjávarhiti á Norður-Atlantshafi
hækkaði verulega. A ráðstefnunni vakti
athygli framlag íslenskra veðurfræðinga
og jarðvísindamanna frá Veðurstofu ís-
lands og Orkustofnun sem kynntu viða-
miklar rannsóknir og vöktun á afkomu
jökla og spár um jöklabreytingar og
breytingar á rennsli jökulvatna út öldina.
Líffræðingar frá Náttúmfræðistofnun ís-
lands, Náttúmfræðistofu Kópavogs og Há-
skóla Islands kynntu einnig áhugaverðar
rannsóknir á áhrifum loftslagsbreytinga á
gróður og ferskvatnsfiska.
Við samantekt ACIA-skýrslunnar hefur
kristallast ómetanlegt mikilvægi langtíma-
rannsókna og vöktunar. Loftslag er
síbreytilegt frá degi til dags og frá ári til árs;
langtímabreytingar í loftslagi verða því
einungis greindar með samfelldum mæli-
röðum sem spanna langt árabil. Slíkar
mæliraðir em einnig nauðsynlegar til að
skilja raunvemlegar langtímabreytingar á
gróðurfari og dýrastofnum frá tilviljana-
kenndum árferðisbundnum sveiflum.
Hér á landi hefur í áratugi verið
stunduð umfangsmikil umhverfisvöktun
af ýmsu tagi. Nefna má veðurmælingar,
mælingar á afkomu jökla, vatnamælingar,
jarðskjálftamælingar, efnamælingar í lofti
og legi. Jarðvísindamenn og veður-
fræðingar hafa í auknum mæli verið að
nýta niðurstöður þessara langtíma-
mælinga til stöðumats og til að spá fram í
tímann um umhverfisbreytingar.
Skipuleg vöktun á lífríki Islands, að
nytjastofnum sjávar undanskildum, er
mun skemur á veg komin. Þó má nefna
vöktun afmarkaðra vistkerfa og svæði (t.d.
Mývatn, Þingvallavatn, Surtsey, Litla-
Skarð), vöktun beitilanda, langtíma upp-
skerumælingar og gróðurtilraunir tengdar
veðurfari, vöktun tiltekinna tegunda og
stofna dýra (t.d. öm, rjúpa, refur, vetrar-
fuglar) og plantna (t.d. válistaplöntur) á
lands- og svæðisvísu. Þá er verið að skipu-
leggja langtímavöktun á skógum landsins,
bæði náttúmlegum og gróðursettum. Enn
sem komið er hafa litlar tilraunir verið
gerðar til að samþætta niðurstöður þessara
verkefna í því skyni að fá mynd af
yfirvofandi breytingum á lífríki landsins
hvort sem er af völdum loftslags eða vegna
breyttra atvinnuhátta. Að þessu leyti eru
líffræðingar eftirbátar veðurfræðinga og
jarðvísindamanna.
Mikilvægt er að draga saman niður-
stöður íslenskra langtímarannsókna og
vöktunar, meta þessi verkefni, samræma
þau og útvíkka þannig að þau geti orðið
gmnnur að heildstæðri úttekt á áhrifum
loftslagsbreytinga og annarra linattrænna
breytinga á íslenska náttúm. Líklega þurfa
náttúrufræðingar og náttúrurannsókna-
stofnanir að hafa frumkvæði að slíkri
samvinnu, þvert á ráðuneytismúra.
Snorri Baldursson aðstoðarforstjóri
Náttúrufræðistofnunar íslands
átti sæti í ritnefnd AClA-skýrslunnar.
Leiðrétting
Þau mistök urðu því miöur í síðasta hefti Náttúrufræðingsins, 72. árg. 1.-2. hefti, á bls. 64 að engjarós Potentilla palustris var sögð eyrarrós. Teikningin var
auk þess ranglega eignuð Ingibjörgu Hjörleifsdóttur en hana gerði Guðrún Einarsdóttir á Sellátrum í Tálknafirði (nú látin). Þá var 26. tilvitnun á bls. 34 röng.
Rétt er tilvitnunin: Guiarro Garcia E. og Guðrún Þórarinsdóttir 2003. Áseta ungra skelja á söfnurum í Eyjafirði. Náttiirufræðingurinn 71.129-133. Er beðist
velvirðingar á þessum mistökum. Ritstj.
89