Náttúrufræðingurinn - 2004, Qupperneq 10

Náttúrufræðingurinn
Fréttir
Nýr MANNAPI?
I hitabeltinu í miðri Afríku, nyrst í Alþýðulýðveldinu
Kongó, hafa heimamenn lýst gríðarstórum mannöpum,
sem þeir kalla „ljónabana". Hugmyndir dýrafræðinga
um þessi dýr eru enn óljósar. Bandarískur apafræðingur,
Shelly Williams, varð fyrst vísindamanna til að sjá þá
lifandi. Innfæddir leiðsögumenn fylgdu henni í júní
2003 inn á heimasvæði apanna, nærri bæjunum Bondo
og Bili, og lokkuðu hóp þeirra til sín með því að herma
eftir særðri smáantílópu, sem apamir hugðust veiða.
Þegar þeir sáu að menn vom á ferð, forðuðu þeir sér
þegjandi.
Seint á 19. öld höfðu evrópskir veiðimenn með sér frá
þessu svæði myndir og hauskúpur af stómm öpum,
sem þeir töldu górillur, og ljósmynd af risaapa þaðan er
í riti eftir þýskan landkönnuð frá fjórða áratug 20. aldar.
Segir svo ekki af dýrunum fyrr en 1996, þegar sviss-
neskur Ijósmyndari og áhugamaður um friðun marvn-
apa, Karl Ammann, hélt til Kongó í leit að þessum
„týndu górillum". Heimamenn greindu honum frá
stómm og illvígum öpum, sem talið var að gætu drepið
ljón, og hann komst yfir hauskúpu sem minnti í senn á
górillu og simpansa. Það vakti forvitni Ammanns að
apamir bmgðust allt öðmvísi við mönnum en górillur.
Þegar menn koma að górillum snúast karlamir ævinlega
til vamar og berja sér á brjóst og öskra, þótt þeir fylgi
þessum hótunum sjaldan eftir. Okunnu apamir forðuðu
sér hins vegar þegjandi þegar þeir urðu varir manna-
ferða, og líktust í því simpönsum.
Það er líka athyglisvert að heimasvæði apanna er
langt frá öllum þekktum górilluslóðum. Austurmörk
vestrænu sléttugórillunnar eru 500 km vestar, og
austrænu sléttugórillumar og fjallagórillumar em álíka
langt fyrir austan. Bondo og Bili eru hins vegar á miðjum
heimaslóðum simpansa.
Þegar Ammann kom til Kongó ríkti þar borgara-
styrjöld. Að hvatningu hans hættu dýrafræðingar frá
ýmsum löndum sér samt þangað árið 2001. Þeir sáu
enga apa en uppgötvuðu bæli þeirra, sem eru á jörðu
niðri eins og títt er hjá górillum, þar sem simpansar gera
sér jafnan náttstað í trjám. En annað í gerð og legu
þessara bæla minnir á simpansa, og líklega em þau niðri
á jörð af því að apamir em - eins og górillur - of þungir
til að trjágreinar beri þá. Og saursýni, sem fundust hjá
bælunum, gefa til kynna fæðu sem minnir frekar á
simpansa en górillur.
Shelly Williams kom svo til Kongó í boði Ammanns.
Hún hefur alls séð átta þessara stóm apa og fest þá á
myndband. Sumt í útliti þeirra minnir á simpansa,
annað á górillur.
Margt bendir til að þetta séu simpansar. Hvatberagen
úr hárum, sem fundust í bælum apanna, og úr frumum
í saur dýranna, em sams konar og í simpönsum af þeirri
undirtegund sem lifir á þessu svæði. Ekki hefur enn
tekist að fá greinanleg sýni af kjamagenum aparuna.
En stærðin vekur furðu dýrafræðinganna. Skepn-
urnar eru um þriðjungi stærri en nokkur þekktur
simpansi - og jafnvel stærri en stærstu górillur. Fótspor
af þeim hafa í að minnsta mælst stærri en nokkur
górilluspor.
Þrjár skýringar hafa verið settar fram um eðli þessara
dýra: Sjálf hallast Williams að því að um nýja tegund sé
að ræða, en fáir fræðimenn aðrir em á því máli. Raunar
er hugmyndin ekki eins fráleit og ætla mætti í fljótu
bragði. Flokkun stóm mannapanna er alls ekki á hreinu.
Menn deila um hvort órangútanamir á Bomeó og
Súmötm séu ein tegrmd eða tvær, og það sem áður
taldist undirtegund af simpansa, dvergsimpansinn í
regnskógum Vestur-Afríku, hefur reynst vera sjálfstæð
tegund, bónobó, Pnn paniscus. Stofnum hins eiginlega
simpansa, Pnn troglodytes, hafa menn lengi skipt í þrjár
undirtegundir, en nú þykir líklegt að þær séu fjórar eða
jafnvel fimm. Og óljóst er hvort landfræðilega aðgreind-
ir stofnar af górillu eiga allir að teljast undirtegundir
eirtnar tegundar, Gorilln gorilla, eða hvort hinir austlægu,
sumir eða allir, em betur settir sem sjálfstæð tegund,
fjallagórilla, Gorilln beringei.
Önnur tilgáta er að þessir stóm apar séu kynblend-
ingar górillu og simpansa. Annað veifið finnast einstakl-
ingar í stofnum simpansa með áberandi górillueinkenni,
og þótt ekki hafi fengist staðfest að það séu kyn-
blendingar, er það ekki útilokað, og jafnvel að þessir
blendingar séu frjóir og geti haldið stofnum sínum við.
Samkvæmt þessu ættu górillukarlar einhvem tíma í
fymdinni að hafa reikað langt frá heimahögum sínum
og getið afkvæmi með simpansakerlum, og stóru
apamir í Kongó væm frjóir afkomendur þeirra. Þar sem
hvatberagen erfast frá móður til afkvæma, aldrei frá
föður, væm allir apar í slíkum kynblendingsstofni með
simpansagen í hvatberunum.
Þriðja skýringin er að þetta séu simpansar, kannski af
sjálfstæðri undirtegund, sem orðið hafi af einhverjum
sökum svona stórir. Þar til annað sannast telja flestir
fræðimenn varlegast að styðja þá skoðun.
Emma Young. The beast zvith no name. New Scientist 9. okt. 2004.
Ömólfur Thorlacius tók saman.
96