Náttúrufræðingurinn - 2004, Blaðsíða 26

Náttúrufræðingurinn
2. mynd. Svæði þnr sem rannsóknir á fræforða og frædreifingn fórn fram - Lupin study
sites in Iceland.
Eftir söfnun voru lúpínufræin
skilin frá vikrinum í gildrunum með
vatni (vikurinn flýtur) og þau talin
og spírunarprófuð samkvæmt leið-
beiningum gefnum út fyrir prófun
lúpínufræja.14 Allar niðurstöður sem
hér eru kynntar eru fjöldi spírunar-
hæfra fræja í hverju sýni, nema
annað sé tekið fram.
Fræforði
Sumarið 1993 var fræforði alaska-
lúpínu metinn á sex stöðum á
landinu; á Kvískerjum í Öræfum,
Heiðmörk, Varmahlíð, Hrísey, Húsa-
vík og Hveravöllum í Reykjahverfi
(2. mynd). A hverjum stað voru
afmarkaðir tveir reitir þar sem
lúpínubreiðan var einsleit og á
svipuðum aldri. Annar reiturinn var
settur þar sem lúpínan var þéttust,
oftast 3-5 m innan við jaðar viðkom-
andi breiðu, en hinn í gisnasta hluta
breiðunnar eða þar sem hún var elst.
Reitimir voru 5x5 m (Heiðmörk) eða
1x8 m (aðrir staðir) að flatarmáli.
Ytarlegri lýsingu á svæðunum er að
finna í15,16. Jarðvegsbor var notaður
til að taka tíu 38 cm2 kjama úr efstu
10 cm jarðvegs á tilviljunarkenndan
hátt úr hverjum reit, nema í Heið-
mörk þar sem teknir voru 65-72
kjamar úr hvomm reit. Kjömunum
var skipt í þrjú dýptarbil (Varmahlíð,
Hrísey og Húsavík) eða fjögur
(Heiðmörk) til að athuga lóðrétta
dreifingu fræja í jarðvegi. A Kví-
skerjum var jarðvegur hinsvegar svo
gmnnur ofan á gömlum áraurum að
aðeins 3-5 cm náðust. Á Hvera-
völlum var landgerð ólík í eldri og
yngri hluta breiðu, svo að þar var
lóðrétt dreifing fræja ekki borin
saman. Heilir kjarnar eða hvert
dýptarbil fyrir sig var skolað í
gegnum misgróf sigti með köldu
vatni. Það sem eftir sat í 2 og 1 mm
sigtum var sett á bakka og skoðað
nánar undir víðsjá. Fræin vom tínd
upp og sett í petriskálar og geymd í
kæli við +4 °C þar til þau vom
spímnarprófuð samkvæmt stöðlum
fyrir lúpínufræ.14
Niðurstöður
OG UMFJÖLLUN
Fræframleiðsla
Fræfall í lúpínubreiðunni á Keldna-
holti hófst í byrjun ágúst, náði
hámarki seint í september og lauk í
nóvemberbyrjun (3. mynd). Saman-
lagt mældist fræfallið 400 fræ á
hvem fermetra (m2). Það er svipað
fræfall og mældist í breiðu á svipuð-
um aldri á Sauðaási í Heiðmörk, en
fræframleiðslan þar minnkaði eftir
því sem lúpínubreiðan varð eldri og
var 80-130 fræ/m2 þar sem hún var
elst (gögn ekki sýnd). I 10-20 ára
gömlum hluta breiðunnar á Háamel
var fræframleiðslan einnig minni,
eða 150 fræ/m2, en allt upp í 1800
fræ/m2 í yngsta hlutanum, þar sem
lúpínan var 5-7 ára (4. mynd). Minni
fræframleiðsla inni í eldri breiðum
stafaði eflaust að hluta til af því að
lúpínan þar var byrjuð að gisna, svo
ekki voru eins margir fræberandi
stönglar á fermetra. Eins og fram
kom í fyrri grein þá telja höfundar að
lúpínuplöntur á rannsóknasvæðun-
um séu almennt jafngamlar breiðun-
um4 og því sé einnig hægt að túlka
þetta sem aldursháða breytingu í
fræframleiðslu. I því sambandi má
geta þess að Snorri Baldursson17
hefur sýnt fram á að ekki þroskast
eins mörg fræ á gömlum lúpínu-
plöntum og ungum, þar eð plönt-
urnar draga úr fræmyndun með
sjálffrjóvgun þegar þær eldast.
Fræframleiðsla virðist því að jafnaði
vera 100-500 fræ/m2 á ári í gömlum
lúpínubreiðum en getur orðið mjög
mikil, eða allt að 2000 fræ/m2 á ári,
þar sem ungar lúpínuplöntur
mynda þéttar breiður eða í út-
breiðslujöðrum eldri breiðna (yngstu
plöntumar).
Frædreifing
Þegar fræbelgir á lúpínu eru orðnir
hæfilega þroskaðir að hausti og
veður er þurrt, springa þeir og fræin
3. mynd. Frædreifing alaskalúpínu í 8-12
ára gamalli breiðu á Keldnaholti haustið
1993. - Seed dispersal ofNootka lupin in
a 8-12 year old lupin patch in SW Iceland.
112