Náttúrufræðingurinn - 2004, Síða 29

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Aðrar rannsóknir á fræforða í íslenskri vist
Niðurstöður okkar benda til að fræforði alaskalúpínu (260-6.365 fræ/m2) sé mikill í samanburði við fræforða
annarra tegunda og plöntusamfélaga sem rannsökuð hafa verið hér á landi. Soffía Amþórsdóttir22 hefur rannsakað
fræforða nokkurra plöntusamfélaga í nágrenni Reykjavíkur. Heildarfræforði í jarðvegi var 144-5.554 fræ/m2.
Fræforði var minnstur í mel í Heiðmörk en mestur í lyngheiði í Vífilsstaðabrekku þar sem langmest var um
krossmöðra (5.172 fræ/m2) í forðanum. Áslaug Rut Áslaugsdóttir23 rannsakaði fræforða í mýram og á framræstum
svæðum og túnum í Landeyjum. Heildarfræforði reyndist vera 113-361 fræ/m2 og var hann mestur í óraskaðri
mýri en minnstur í túni. Tæplega 20 tegundir voru greindar til tegunda í fræforða. Tegundir með mestan forða á
einstökum svæðum voru mýrastör (165 fræ/m2), vallhæra (87 fræ/m2) og haugarfi (44 fræ/m2). í rannsóknum
Sigurðar H. Magnússonar24 á fræforða á uppblásnu og gamalgrónu landi á Hranamannaafrétti reyndist heildar-
forði vera 10-1.430 fræ/m2 á melum og moldum en 761-2.038 fræ/m2 á gamalgrónu landi. Um 40 tegundir fundust í
fræforða. Mestur var fræforði tegundanna skurfu (934 fræ/m2), vallarsveifgrass (780 fræ/m2) og stinnastarar (485
fræ/m2) á einstökum svæðum. Rannsóknir Þóru Ellenar Þórhallsdóttur25 á fræforða í fjóram plöntusamfélögum í
Þjórsárverum leiddu í ljós að fræforði var 16-875 fræ/m2 og era þar æxlilaukar meðtaldir. Fræforði var minnstur í
jarðvegi rústa (0-127 fræ/m2) en mestur í víðiheiði (408 fræ/m2) og brokflóa (875 fræ/m2). Af fræi sem greint var til
tegunda var mest af trefjasóley (863 fræ/m2), lambagrasi (178 fræ/m2) og stjömusteinbrjóti (127 fræ/m2).
greining hefur verið gagnrýnd, en þó
er ljóst að fræin voru ævagömul þar
sem tegundin finnst ekki lengur á
þessum slóðum.20 Þessi langi fræ-
dvali er sennilega undantekning sem
byggist á sérstökum aðstæðum, en
sýnir engu að síður að fræ ákveðinna
tegunda geta haldist spírunarhæf í
ótrúlega langan tíma.
Rannsóknir okkar sýna að alaska-
lúpína myndar langlífan fræforða
sem getur haldist spírunarhæfur í
jarðvegi í áraraðir. Þessi fullyrðing er
studd eftirfarandi niðurstöðum:
a) Fræforðinn sem fannst í jarðvegi á
Kvískerjum og Húsavík var mun
meiri en sem nam árlegri há-
marksfræframleiðslu (4. mynd).
Að auki ber að hafa í huga að jarð-
vegssýnatakan fór fram að sumar-
lagi, áður en lúpínan hafði byrjað
að dreifa fræjum þess árs. Því
voru öll fræ sem fundust í jarð-
veginum að mimista kosti
ársgömul.
b) Rannsóknin leiddi í ljós að hátt
hlutfall þeirra fræja sem dreift er
árlega getur ekki spírað næsta vor
nema frækápan sé rofin með
áhaldi. Þetta bendir sterklega til
langlífis. Einnig er nú vitað að fræ
sem geymd hafa verið innanhúss
héldust spírunarhæf í allt að 16 ár
(Olafur Sæmundssen, pers. uppl.
2002).
c) Fræforði var 55%, 30% og 42% þar
sem lúpína hafði (nær) hörfað í
Heiðmörk, Varmahlíð og Hvera-
völlurn, miðað við hvað hann var
undir þéttum breiðum á sömu
stöðum (1. tafla). Þetta háa hlutfall
verður vart útskýrt með
öðru en að þama sé um langlífan
fræforða að ræða, sérstaklega
þegar haft er í huga að engin
mælanleg frædreifing var inn á
svæðið þar sem lúpínan hafði
hopað á Sauðási í Heiðmörk.
d) Fimmta og veigamesta atriðið sem
rennir stoðum undir að fræforði
alaskalúpínu sé langlífur er
aldursháð lóðrétt dreifing lúpínu-
fræja í jarðvegi (7. mynd).
Það að alaskalúpínan myndar
langlífan fræforða hefur bæði í för
með sér kosti og galla við notkun
hennar til uppgræðslu. Það er þekkt
að jarðvegi sem hefur í sér mikinn og
langlífan fræforða er ekki jafn hætt
við varanlegu rofi (jarðvegseyðingu)
og jarðvegi sem hefur lítinn fræforða,
þar eð fræ þurfa ekki að berast inn á
svæðið til að græða það upp, ef rof
byrjar að myndast, og sjálfgræðsla
verður því hraðari.26 Okostimir em
hinsvegar að fræforðinn gerir alla
stjórn á dreifingu alaskalúpínu
erfiðari, og þá jafnframt að nota hana
sem markvisst uppgræðslutæki í
takmarkaðan tíma.
SUMMARY
Seed ecology of the Nootka Lupin
(Lupinus nootkatensis)
The seed production, dispersal and seed
bank of the introduced Nootka lupin
(Lupinus nootkatensis) was investigated at 7
different sites in Iceland. Seed production
within lupin patches varied with patch age
and was highest in younger parts, close to
the edge (maximum 1800 seeds/m2), but
much lower in inner and older parts (ca.
400-700 seeds/m2). Seed dispersal started
in early August, peaked in late September
and ceased in early November. The Nootka
lupin forms a persistent seed bank in the
soil. The maximum numbers of buried
seeds (6700 and 2900 seeds/m2) were
recorded in old lupin patches. Sites where
earlier patches had been completely
replaced by grassland still had a large
viable seed bank (760 seeds/m2). Viable
seeds were also buried significantly deeper
in older lupin patclaes, which indicates that
the seeds may survive for many years in
the soil. Tliis has both positive and nega-
tive consequences for the use of the Nootka
lupin in land reclamation. If soil erosion
starts in the grassland that replaces the
lupin, it can recolonize the area from the
buried seed bank. Tlie long-lived seed
bank, however, makes it difficult to control
its distribution and clear areas of lupin
where it is considered undesirable.
115