Náttúrufræðingurinn - 2004, Síða 31

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Olafur K. Nielsen og Olafur Einarsson
SVARTFUGLADAUÐINN
MIKLI VETURINN
200L-2002
Veturinn 2001-2002 drápust tugir þúsunda af langvíu og stuttnefju í hafinu
vestur, norður og austur af Islandi. Sérfræðingar Náttúrufræðistofnunar
Islands rannsökuðu þetta fyrirbæri og niðurstaðan var að hungur hefði
drepið fuglana. Atburðir sem þessi eru sjaldgæfir en heimildir eru þó til um
eitthvað þessu líkt allt aftur á 14. öld.
ann 14. desember 2001 tók
Guðmundur Orn Benedikts-
son á Kópaskeri eftir því að
langvíur Uria aalge voru að drepast í
tugatali á sjónum við þorpið og
aðrar að skreiðast deyjandi á land.
Þetta voru fyrstu vísbendingar sem
bárust um mikið fár fyrir ströndum
Islands þar sem tugir þúsunda
svartfugla í það minnsta féllu á um
tveimur mánuðum (1. mynd). Sér-
fræðingar Náttúrufræðistofnunar
Islands fóru um Norðausturland til
að rannsaka þennan felli. Einnig var
aflað upplýsinga og sýna úr öðrum
landshlutum. Hér er gerð grein fyrir
þessum atburðum, m.a. fjallað um
umfang þeirra, hvaða tegundir var
um að ræða, um uppruna fuglanna,
hvað varð þeim að aldurtila og
ræddar mögulegar skýringar á
þessari atburðarás.
ÁÐFÖNG OG AÐFERÐIR
Gagna var aflað með þremur að-
ferðum: í fyrsta lagi með vettvangs-
ferð til Norðausturlands; í öðru lagi
hjálpuðu heimamenn víðs vegar
um land við söfnun á fuglum og
veittu upplýsingar um svartfugla-
dauðann; í þriðja lagi fengust
þýðingarmikil gögn við krufningu
og skoðun á hræjum.
Útivinna á Norðausturlandi
Höfundar dvöldu á Norðaustur-
landi við rannsóknir á svartfugla-
dauðanum dagana 11.-16. janúar
2002. Farið var með ströndinni frá
Lóni í Kelduhverfi og austur um að
Þórshöfn á Langanesi. Markmiðið
með leiðangrinum var að fá upp-
lýsingar um hversu mikið af fugli
hefði rekið á land og um tegunda-
samsetningu fuglanna og einnig að
grafast fyrir um ástæðu þessa fellis.
Til að fá einhverja hugmynd um
hversu mikið af fugli hefði rekið
voru lögð út 25 snið á strand-
lengjunni frá Lóni í Kelduhverfi að
Rauðanúpi á Melrakkasléttu. Hvert
snið var 500 m langt og breiddin var
frá fjöruborði upp fyrir stórstraums-
flóðmörk. Strandlengjan er um 70
km að lengd og sniðunum var raðað
fyrirfram og af handahófi á hana, en
þó var þeirri reglu fylgt að snið
mættu ekki skarast. Úti á mörkinni
var GPS-staðsetningartæki notað til
að finna þekktan upphafspunkt
sniðs og eins til að mæla lengd þess.
Talningin sjálf fór þannig fram að
tveir menn, annar efst í fjörunni og
hinn neðst, gengu samsíða sniðið á
enda. Fyrir botni Oxarfjarðar er
mjög breið sandfjara; þar var þriðja
manni bætt við í talninguna og sá
athugaði miðbik fjörunnar. Öllum
fuglum, bæði dauðum og deyjandi,
var safnað og voru þeir síðan
greindir og krufðir á vinnustofu.
Fugla var leitað utan sniða víða
við Öxarfjörð þar sem vitað var að
mikið hafði rekið. Einnig var farið
með ströndhmi frá Rauðanúpi að
Þórshöfn og safnað á nokkrum
stöðum, þ.e. við Sigurðarstaði,
Höskuldarnes, Raufarhöfn, Svein-
ungsvík, Hafralónsá og Þórshöfn.
Hér var tilgangurinn ekki sá að fá
mat á fjölda heldur að stækka úr-
takið fyrir tegundargreiningu. Ein-
göngu voru tekin hræ sem greini-
lega voru ný, þ.e. innan við mánað-
argömul.
Gagnasöfnun utan
N orðausturlands
Fréttir af svartfugladauðanum á
Norðausturlandi vöktu mikla at-
Náttúmfræðingurinn 72 (3M), bls. 117-127, 2004
117