Náttúrufræðingurinn - 2004, Blaðsíða 38

Náttúrufræðingurinn
vikum og mánuðum saman eftir að
svartfuglarnir voru komnir á
vetrarstöðvamar, þannig að fuglinn
var smám saman að veikjast, eða
gerðist það mjög snögglega að tók
fyrir aðgang að æti? Hugmynd
Mudge og félaga11 og Heubeck
o.fl.10 er að þegar mikið af svart-
fuglum drepst úr hungri endur-
spegli það almennt slæmt ástand á
vetrarstöðvunum. Samkvæmt þess-
um hugmyndum hafa fuglamir búið
við kröpp kjör langtímum saman og
em komnir í lélegt líkamlegt form og
því illa færir um að standa af sér
skammvinn vetrarhret. Hretin leiða
til þess að afföll sem ella dreifðust á
langan tíma hellast yfir á nokkmm
dögum og dauðan og deyjandi
svartfugl rekur í miklum mæli.
Uppmni langvíanna og
stuttnefjanna og áhrif fellisins
Hægt er að geta sér til um uppruna
langvíanna og stuttnefjanna út frá
endurheimtum merktra fugla. Af 65
langvíum í skrá Náttúrufræði-
stofnunar, sem merktar vom á Is-
landi (varpfuglar) og endurheimtar
að vetrarlagi (frá október til loka
mars), fundust 60 á Islandsmiðum
(92%) og fimm við Færeyjar (8%). Af
14 íslenskum stuttnefjum náðust
aðeins tvær (14%) að vetrarlagi við
strendur Islands, en hinar höfðu
ferðast í vestur og suðvestur og átta
(57%) náðust við strendur Græn-
lands og fjórar (28%) við strendur
Nýfundnalands. Hvaðan koma þá
allar þessar stuttnefjur sem drápust?
Samtals sjö stuttnefjur merktar
erlendis hafa fundist við strendur
Islands að vetrarlagi (frá október til
loka mars) og er þá meðtalinn
fuglinn sem fannst í janúar 2002.
Fjórir þessara fugla voru merktir í
stuttnefjuvörpum á Svalbarða, tveir í
vörpum á Bjarnarey og nýjasta
endurheimtan er frá Finnmörku eins
og fyrr segir. Þá hafa fimmtán
langvíur merktar í útlöndum endur-
heimst við Islandsstrendur á vetur-
na. Fjórtán þessara fugla (93%)
komu frá Bretlandseyjum og einn frá
Færeyjum (7%). Samkvæmt þessum
gögnum voru það að öllum líkind-
um fyrst og fremst íslenskar lang-
víur sem drápust í þessum felli en
stuttnefjurnar voru væntanlega
mestmegnis fuglar ættaðir frá
Noregi og Svalbarða.
Svartfuglastofnar við Island eru
mjög stórir og á hverju ári drepast
óhjákvæmilega hundruð þúsunda
fugla af náttúrlegum ástæðum.
Ahrif fellisins í desember 2001 til
febrúar 2002 ráðast af því hvort þessi
afföll leggjast við önnur náttúruleg
afföll eða hvort þau sléttast út með
því að það dragi úr öðrum affalla-
þáttum.17, 18 í ljósi ólíkrar aldurs-
samsetningar hjá stuttnefju og
langvíu má búast við að áhrifin verði
mismunandi á milli tegunda. Þannig
er líklegast að áhrifa þessa fellis
muni gæta strax vorið 2002 í stutt-
nefjubyggðum á Svalbarða, Bjamar-
ey og Finnmörku þar sem um var að
ræða fullorðna kynþroska fugla.
Aftur á móti er alls óvíst að lang-
víufellisins muni gæta í íslenskum
svartfuglabyggðum. Því veldur að
langvíumar vom mestmegnis ókyn-
þroska fuglar á fyrsta ári. Afföll á
ungfuglum eru yfirleitt mikil og
afhroð eins og stofninn beið
veturinn 2001-2002 gæti haft þétt-
leikaháð áhrif á aðra affallaþætti
þannig að það dragi úr vægi þeirra.
Langvíur verða ekki kynþroska fyrr
en 4-5 ára19 þannig að ef svo ólíklega
vill til að áhrifanna gæti í íslenskum
vörpum, verður það vart fyrr en eftir
nokkur ár í fyrsta lagi.
SUMMARY
A massive mid-winter wreck of
alcids in Iceland
On December 14th 2001, dozens of dead
and dying alcids were washed ashore at
Kópasker in northeast Iceland (Fig. 1).
This was the first sign of a massive alcid
wreck that lasted c. two months and cov-
ered large areas of coastline in Iceland.
After this first event, three waves of mass
death were recorded. The first wave was
at the end of December and the begin-
ning of January when large numbers of
alcids were washed ashore on the coast
from Skagi on the north coast east to
Borgarfjörður on the east coast. The sec-
ond wave started c. 20 January and birds
were washed ashore on coasts on the
west, northwest and north part of the
country (Snæfellsnes to Tjömes). The last
wave started at the end of January or the
beginning of February and dead birds
were recorded being washed ashore from
Strandasýsla in the west to Tjömes in the
east (Fig. 2, Appendix 1).
Fieldwork to establish numbers,
species composition and physical condi-
tions of birds killed in the wreck was con-
ducted on 11-16 January in Öxarfjörður,
Slétta and Þistilfjörður in northeast
Iceland. Carcasses were counted on
twenty-four 500 m long randomly select-
ed transects on the coast of Öxarfjörður
(Table 1). The number of carcasses per
transect followed a negative binomial
distribution. Arithmetic mean and 95%
confidence limits were calculated using
the normal approximation for large
samples. Back-transformed mean and
95% confidence interval were 14.5 car-
casses km-1 (9.8-21.1 carcasses km-1). A
total of 720 fresh carcasses (< 30 days old)
were identified during fieldwork, includ-
ing 240 on the transects. Ninety-six per-
cent of identified carcasses were two
species, Common Guillemot Uria aalge
and Brunnich's Guillemot Uria lomvia
(Table 2). Scavengers had eaten of 87% of
the carcasses found on the transects, 12%
were intact and 1% were live birds (Fig.
3). The scavengers were gulls and Gyr-
falcon Falco rusticolus. The coastline with-
in the study area in northeast Iceland was
280 km long and the estimated total num-
ber of carcasses there was 4,065 (95% con-
fidence interval 2,740-5,915), 96%
Common Guillemot and Brtinnich's
Guillemot.
It is difficult to get any reliable figure
for the actual number of Uria spp.
involved in this wreck. Based on
observed densities of carcasses washed
ashore and the extent of the wreck, whicli
covered more than half of the coastline of
Iceland, we can with confidence state that
the figure is at least some dozens of thou-
sands of birds for both species.
A number of Common Guillemots
and Brunnich's Guillemots, both from the
study area and other areas, were dissect-
ed (Tables 3 & 4, Fig. 4). Most of the
Common Guillemots were immature
birds (73%, n = 96, bursa of Fabricius pre-
124