Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 2004, Page 48

Náttúrufræðingurinn - 2004, Page 48
N áttúrufræðingurinn -4W Vatnsdalshólar ® N m upptypptir hólar (7. mynd). Ástæða þess að jaðarhólamir em minni en þeir sem innar liggja er líklega sú að jaðramir em myndaðir úr tiltölulega þunnum stuðluðum basalthraun- lögum sem eins og áður segir lentu neðst og yst í hlaupinu og hafa því molnað og dreifst meira en ella við hmnið úr fjallinu. Miðhluti Vatnsdalshóla er sem fyrr segir að mestu úr þykku rhýólíti og rhýólítbreyskju sem á uppmna sinn í Vatnsdalsfjalli ofan við basalthraunlögin (6. mynd D). Þessi hluti skriðunnar hefur því lent ofan á basaltinu og molnað minna við hmnið. Irtnri hólamir em almennt hærri en jaðarhólarnir og eru sumir hverjir flatir að ofan og í heildina mynda þeir allstóran og ósamfelld- an flöt, sem er sundurskorinn af alldjúpum V-laga skomm sem til þessa hafa verið taldar beint eða óbeint myndaðar af vatni (6. mynd). Jakob H. Líndal3 taldi skommar hafa myndast þegar jökulstykki úr há- fjallajökli bráðnuðu en Ágúst Guð- mundsson11 taldi þær vera vatns- farvegi og hafa myndast við það að jökull gekk yfir hólana. Ólíklegt er að skorurnar séu fornir vatns- farvegir þar sem þær em grynnstar og þrengstar um miðbik hólanna og víkka þaðan og dýpka til austsuð- austurs í átt að Vatnsdalsfjalli. Af þessu mætti ætla að ef um vatns- farvegi væri að ræða, hefðu vatna- skil legið um hólana og myndun farveganna hafist í þeim miðjum. Slíkt virðist næsta ólíklegt. Eðlilegra er að skýra myndun skoranna á gmndvelli þeirra krafta sem verk- uðu á urðarmassann þegar mjög dró úr hraða hans og hann var við það að stöðvast í lok hlaupsins. I hlaup- inu hefur urðarmassinn mætt vax- andi viðnámi þegar hann hljóp niður dalinn og fór að færast upp úr dýpsta hluta dalsins. Þetta hefur valdið samþjappandi (e. compress- ive) spennuástandi í massanum (6. mynd B) og þegar hægði á á fremsta hluta hans. Samtímis því að þrýsta á framhluta massans hefur aftari hlutirtn, sem jafnframt fór hraðar, leitað til hliðar í átt að hallaminna landi og þar með minni mótstöðu. Þetta leiddi til þess að togspennu- 6. mynd. (A) Flugljósmynd af Vatnsdalshólum þar sem rauð strik marka útlínur skora í hólunum. Inn í myndina eru felldar 3 myndir sem sýna: (B) Spennuástand í massa þar sem samþjappandi kraftar eru ráöandi, en það veldur jafnframt togspennu hornrétt á hreyfingar- stefnu massans. (C) lmyndað langsnið í gegnum hólana sem sýnir dreifingu tveggja meginberggerða hólanna. (D) Þversnið í Vatnsdalsfjall en þar er súra bergið, rhýólítið, í efri hluta fjallsins en basalt í neðri hluta þess. Flugljósmyndin sem var tekin 17.07.1993 er birt með góðfúslegu leyfi Landmælinga Islands. -Aerial photograph of Vatnsdalshólar. Also (B) stresses within a moving compressive mass, which results in extensive forces perpendicular to the moving mass. (C) Possible section along Vatnsdalshólar and (D) section through Mt. Vatnsdalsfjall. ástand (e. extensive) myndaðist í urðarmassanum og skorumar urðu til, víðastar austan til í hólunum en þrengjast og hverfa í vestur- og norðvesturátt (6. mynd). Austasti hluti Vatnsdalshóla, við norðurenda Flóðsins, er aðskilinn frá meginhluta hólanna og hefur annaðhvort myndast alveg í lok berghlaupsins eða við annað og yngra berghlaup úr Vatnsdalsfjalli (4. mynd). Utlit þessara hóla er nokkuð frábrugðið útliti megin- þyrpingarinnar og eru þetta, eins og áður var sagt, aðallega ávalir og að mestu samhangandi hólar úr rhýó- lítbreyskju. Upp að austustu hólun- um liggja svo litlir og lágvaxnir hólar sem mynduðust þegar Bjamastaða- skriðan féll árið 1720. Molnun bergstykkja Þegar hinar mismunandi berggerðir í Vatnsdalshólum voru kortlagðar kom fljótlega í ljós að eiristakir hólar em ýmist gerðir úr eirtni berggerð eða tveimur og þá áberandi lagskipt- ir (8. mynd). I upphafi voru strik og 134

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.