Náttúrufræðingurinn - 2004, Síða 62

Náttúrufræðingurinn
4. mynd. Fjöldi stormmáfsipara í Eyjafirði
á tímabilinu 1980-2000. - The numbers
of Common Gull breeding pairs in
Eyjafjörður in 1980-2000.
Ár/Year
hverjum þessara þriggja staða; við
neðanverða Hörgá, við Sölvadalsá
nálægt Stekkjarflötum og við Þverá í
Kaupangssveit. A tíu stöðum með
tiu pör eða fleiri voru samtals 330
varppör (68% stofnsins í Eyjafirði),
þótt hreiðrin væru alldreifð á
sumum þeirra, s.s. yst í óshólmum
Eyjafjarðarár eins og sjá má á 9.
mynd (bls. 35) í skýrslu höfunda frá
20019 og við neðanverða Hörgá (frá
ósum upp að brú á Dalvíkurvegi).
Arið 1980 urpu stormmáfar á 18
stöðum í Eyjafirði en varpstöðum
hafði fjölgað í 38 árið 1990. Arið 1995
hafði varpstöðum fækkað í 32 en
fjölgað í alls 82 árið 2000 (5. mynd).
Vitað er um 106 staði í Eyjafirði þar
sem stormmáfar hafa orpið og eru
þeir taldir upp í viðauka. Þar sést að
stormmáfar höfðu hætt að verpa á 24
stöðum árið 2000, eða að þar sé varp
ekki árvisst. Varp var lítið á þeim
öllum, aðeins eitt eða tvö pör á
hverjum stað, nema við Laugaland
þar sem 18 varppör voru árið 1995. A
sex þessara 24 staða urpu storm-
máfar aldrei í talningarárunum 1980,
1990, 1995 og 2000, en vitað var um
varp í árum á milli (Espihóll 1981,
Moldhaugnaháls 1982-1989, við
Eyjafjarðarbraut eystri neðan við
Ytri-Varðgjá 1987, Göngustaðir í
Svarfaðardal 1988) eða fyrir 1980
(Hvammsflæðar 1958-1959). Hugs-
anlega hafa fleiri staðir verið notaðir
eitt eða fleiri ár, sérstaklega fyrir 1980,
þótt höfundum sé ekki kunnugt um
skráningar. Fyrirliggjandi heimildir
sem fjalla aðallega um óshólma
Eyjafjarðarár utan gamla þjóðvegar
nr. 1 yfir hólmana („Brautina") greina
yfirleitt ekki nákvæmlega frá stað-
setningu hreiðra eða varp-
para.16,17'18,19'20'21'22 Þó er greinilegt af
þessum ritum að stormmáfar voru
nýbyrjaðir að verpa á þessum
slóðum á áttunda áratugnum, ekki
síst við Akureyrarflugvöll.
Stök pör voru hlutfallslega mun
algengari árið 2000 en 1995 og mjög
greinilegt að stormmáfsvarp í Eyja-
firði var miklum mun dreifðara en
áður. Árið 2000 urpu 39 pör (8% ey-
firska stofnsins) eitt og sér og á 14
stöðum tvö á stað (6%). Árið 1995
voru sambærilegar tölur 13 (4%) og
5 (3%).
Búsvæðaval
Greinileg þróun hefur átt sér stað í
vali stormmáfa á varpstöðum eftir
því sem stofninn hefur vaxið og
dreifst. Stormmáfar námu fyrst land
á öllum óshólmasvæðunum fjórum
við fjörðinn; við ósa Eyjafjarðarár
(líklega fyrst 1936), Hörgár (1960),
Svarfaðardalsár (1962) og síðast við
Fnjóská (1969). Síðar bættust við
varpstaðir á áreyrum, í hólmum eða
á harðbalajörð upp með Eyjafjarðará
og þverám hennar (Kroppur 1978,
Þverá 1979, Munkaþverá, Bringa og
Stokkahlaðir 1980) og síðar einnig
upp eftir Svarfaðardalsá (1980),
Hörgá (1988) og Öxnadalsá (1990).
Áberandi er hve fuglamir hafa sótt
stöðugt lengra upp eftir árfarvegum
eftir því sem stofninn hefur stækkað.
Einnig tóku stormmáfar að verpa á
mýmm eða við tjamir, fyrst í Hrísey
(1970), síðar á Svalbarðseyri (1980), í
Krossanesborgum (1988) og hjá
Glæsibæ (1990). Mólendi bættist
næst við sem varpkjörlendi storm-
máfa. Hrísey varð fyrst fyrir valinu
langt á undan öðmm stöðum en
síðan fylgdu margir staðir í kjölfarið,
ekki síst á vesturströnd Eyjafjarðar,
s.s. við Pálmholt (1982), Amames,
Ás, Ytri-Reistará og Varpholt (2000).
Ólíkast uppmnalega búsvæðinu í
óshólmum em varpstöðvar storm-
máfa á þurrum klapparholtum ofan
við Breiðaból (1995) og Sigluvík
(2000) á Svalbarðsströnd.
Þróun einstakra varpa og
hugsanlegir áhrifavaldar
Aukning hefur ekki átt sér stað
jöfnum skrefum á hverjum varpstað.
Ymsir áhrifavaldar koma þar við
sögu og skulu rakin nokkur dæmi.
Afturkippur kom í stærstu storm-
máfsbyggðina í Eyjafirði, sem er við
Akureyrarflugvöll, upp úr 1990.
Árið 1991 voru varppörin 82 og
höfðu aldrei verið fleiri. Árið 1995
hafði fækkað í 64 pör og 1997 niður í
44. Síðan jókst varpið aftur og náði
85 pörum 2000. Ástæður þessara
breytinga eru framkvæmdir við
völlinn og beinar aðgerðir starfs-
manna gegn fuglunum. Á ámnum
1988-1989 var flugbrautin lengd til
norðurs með uppdælingu úr leirun-
um og vom öryggissvæði beggja
vegna brautar sléttuð 1990 og sáð í
148